Xana Swi Ni Mhaka Leswaku U Hlawula Vukhongeri Byihi?

VO TALA va hina hi rhandza ku va ni swilo swo tala swo hlawula eka swona loko hi xava. Loko emakete va xavisa mihandzu ni matsavu ya mixaka-xaka, hi kota ku hlawula leswi hi swi rhandzaka ngopfu ni leswi nga ta vuyerisa ndyangu wa hina. Loko xitolo xi xavisa swiambalo leswi rhungiweke hi tindlela to hambana-hambana ni swa mivala ya mixaka-xaka naswona swi xaveka, hi kota ku hlawula leswi hi fanelaka kahle. Leswi hi swi hlawulaka evuton’wini swi kombisa leswi munhu ha un’we a swi tsakelaka. Kambe, swin’wana swi khumba vuhlayiseki bya hina, hi xikombiso, ku hlawula ka hina swakudya leswi akaka miri kumbe vanghana vo tlhariha. Kutani, ku vuriwa yini hi vukhongeri lebyi hi byi hlawulaka? Xana hi fanele hi hlawula vukhongeri ntsena hileswi hi byi tsakelaka? Kumbe, xana ku hlawula vukhongeri i mhaka leyi khumbaka vuhlayiseki bya hina?

Ku ni vukhongeri byo tala byo hambana-hambana lebyi hi nga hlawulaka eka byona. Matiko yo tala se ma tiyisekisa ntshunxeko wa vukhongeri, naswona vanhu va titwa va ntshunxekile ku tshika vukhongeri bya vatswari va vona. Eka nkambisiso wa le United States ku kumeke leswaku Maamerika ya 80 wa tiphesente ma “tshemba leswaku a hi vukhongeri byin’we ntsena lebyi nga ma ponisaka.” Hi ku ya hi nkambisiso wolowo, “un’we eka va ntlhanu lava ku buriweke na vona u vule leswaku u cince vukhongeri loko se a kurile.” Nkambisiso wa le Brazil wu kombise leswaku vanhu va le Brazil lava endlaka kwalomu ka 25 wa tiphesente va cince vukhongeri bya vona.

Khale, vanhu a va kanetana swinene hi tidyondzo leti a ti hambanisa vukhongeri byin’wana eka byin’wana. Sweswi vonelo leri tolovelekeke hi leri nge, ‘A hi swa nkoka leswaku u hlawula vukhongeri byihi.’ Kambe, xana swi tano? Xana vukhongeri lebyi u byi hlawulaka byi nga va ni vuyelo byo karhi evuton’wini bya wena?

Ku fana ni vaxavi lava tlhariheke lava vutisaka swivutiso malunghana ni lomu leswi xavisiwaka swi humaka kona, i vutlhari ku vutisa leswaku, ‘Xana vukhongeri  lebyi byo hambana-hambana byi sungule njhani, naswona hikwalaho ka yini?’ Bibele yi ni tinhlamulo.

Xana Vukhongeri Byi Sungule Njhani?

EIsrayele wa khale, Hosi Yerobuwamu u sungule vukhongeri lebyintshwa kwalomu ka malembe ya gidi Yesu a nga si ta laha misaveni. Yerobuwamu a a ri hosi yo sungula ya mfumo wa le n’walungu wa Israyele. U langutane ni xiyimo xo tika xo kucetela vanhu leswaku va n’wi seketela. “Hosi yi boha makungu, yi endla marhole mambirhi ya nsuku, yi ku eka vanhu: ‘Swi nonon’hwa ngopfu eka n’wina ku tlhandlukela eYerusalema. Hi lexi Xikwembu xa wena, Wena Israyele.’” (1 Tihosi 12:28) Handle ko kanakana, hosi a yi lava ku tirhisa vukhongeri leswaku yi tshikisa vanhu ku ya eYerusalema, laha a va gandzela kona. Vukhongeri lebyi Yerobuwamu a byi sunguleke byi hete malembe-xidzana yo tala naswona a byi hoxe vanhu vo tala ekhombyeni loko eku heteleleni Xikwembu xi avanyisa tiko ra Israyele leri xandzukeke. Vukhongeri bya Yerobuwamu a byi ri rhengu ro tiendlela vito etimhakeni ta politiki. Vukhongeri byin’wana bya Tiko lebyi bya ha riki kona namuntlha byi sunguriwe hi xikongomelo lexi fanaka xa ku tiyisa vulawuri bya politiki.

Muapostola Pawulo u vule nsusumeto wun’wana wa vanhu wa ku sungula vukhongeri lebyintshwa loko a ku: “Ndza swi tiva leswaku loko se ndzi fambile timhisi leti tshikilelaka ti ta nghena exikarhi ka n’wina naswona ntlhambi a ti nge wu khomi hi rirhandzu, kutani exikarhi ka n’wina ku ta humelela vavanuna va vulavula swilo leswi soholotiweke leswaku va tikokela vadyondzisiwa.” (Mintirho 20:29, 30) Varhangeri lava tikukumuxaka minkarhi yin’wana va sungula mavandla ya vukhongeri leswaku va tikumela ndhuma. Tikereke leti tivulaka ta Vukreste ti pandzeleriwe hi le xikarhi ti va mintlawa-ntlawa.

Vukhongeri Byi Lava Ku Tsakisa Mani?

Ku lava ku tsakisa vanhu swi nga susumetela van’wana ku sungula vukhongeri lebyintshwa. Hi xikombiso, magazini lowu nge Economist wu vulavule hi leswi vuriwaka tikereke letikulu eUnited States. Xihloko lexi xi kombisa leswaku tikereke leti ti va ni vanhu vo tala hikuva ti “ni xikongomelo lexi fanaka ni xa mabindzu hinkwawo lama humelelaka: ku veka swilaveko swa muxavi ku sungula.” Vukhongeri byin’wana byi “tsakisa vanhu hi tivhidiyo, tidrama leti fambisanaka ni vuyimbeleri.” Varhangeri van’wana etikerekeni teto va vula leswaku va dyondzisa swirho swa vona ku “fuwa, va va ni rihanyo lerinene ni ku hanya handle ka swiphiqo.” Hambileswi tikereke teto ti soriwaka hi ku taleriwa hi mintsako kumbe hi “ku tiendlela bindzu,” hi ku vula ka magazini wolowo, “kahle-kahle ti endla leswi swirho swa tona swi lavaka swona.” Xiviko lexi xi hetelela hi ku: “Ku khomisana ka mabindzu ni vukhongeri swi nghenisa mali swinene.”

Hambileswi vukhongeri byin’wana byi nga tikombisiki byi rhangisa bindzu, tikereke leti “[endlaka] leswi swirho swa tona swi lavaka swona” ti hi tsundzuxa xilemukiso xa Pawulo. U tsarile: “Ku ta va ni nkarhi lowu va nga ta ka va nga tiyiseli eka dyondzo leyi hanyisaka, kambe, hi ku landza ku navela ka vona, va ta tihlengeletela vadyondzisi leswaku tindleve ta vona ti ta nyangalatiwa; naswona va ta hundzuluxela tindleve ta vona ekule ni ntiyiso, kasi va ta hambukiseriwa etimhakeni ta mavunwa.”—2 Timotiya 4:3, 4.

Tanihi leswi vukhongeri byo tala byi humeleleke hikwalaho ka ku navela ku va ni matimba etipolitikini, ku navela xikhundlha ni ku va ni ndhuma ni ku lava ku tsakisa vanhu ematshan’weni yo navela ku tsakisa Xikwembu, a swi hlamarisi leswi vukhongeri byi katsekaka eka swiendlo swo biha ku fana ni ku khoma vana hi tihanyi, vukanganyisi, nyimpi kumbe vutherorisi. Vukhongeri byi fukamele vukanganyisi. U nga swi papalata njhani ku xisiwa?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 4]

Vukhongeri byo tala byi humelele hikwalaho ka ku navela ku va ni matimba etipolitikini, ku lava ndhuma ni ku tsakisa vanhu ematshan’weni yo navela ku tsakisa Xikwembu