Ku Nyikela Switlhavelo Leswi Tsakisaka Xikwembu

“VUTOMI byi vangiwe hi rifu—ku vula Vaaztec, lava a va endla magandzelo hi vanhu hi mpimo wo chavisa swinene ku tlula mintlawa hinkwayo eMesoamerica,” ku vula buku leyi nge The Mighty Aztecs. Buku leyi yi ya emahlweni yi ku, “Switlhavelo swa vanhu a swi tirhiseriwa ku tiyisa mfumo lowu se a wu tsekatseka.” Buku yin’wana ya tinhlamuselo yi vula leswaku vanhu lava a va endliwa switlhavelo hi Vaaztec a va fika eka 20 000 hi lembe.

Hikwalaho ko chava kumbe ku susumetiwa hi mintlhaveko ya ku tivona nandzu ni ku tisola, vanhu ematin’wini hinkwawo va endlele swikwembu swa vona switlhavelo swa muxaka wo karhi. Hi hala tlhelo, Bibele yi kombisa leswaku switlhavelo swin’wana swi simekiwe hi Yehovha Xikwembu xa matimba hinkwawo. Hikwalaho, swi ta va swi fanerile ku vutisa hi ku: Hi swihi switlhavelo leswi tsakisaka Xikwembu? Naswona, xana magandzelo ni switlhavelo swi fanele swi va xiphemu xa vugandzeri namuntlha?

Magandzelo Ni Switlhavelo eVugandzerini Bya Ntiyiso

Loko ku simekiwa tiko ra Israyele, Yehovha u nyikele swiletelo leswi kongomeke malunghana ni ndlela leyi a a lava Vaisrayele va n’wi gandzela ha yona, naswona sweswo a swi katsa ku nyikela magandzelo ni switlhavelo. (Tinhlayo, tindzima 28 na 29) Magandzelo man’wana a ma endliwa hi ntshovelo wa le masin’wini; man’wana a ma katsa switlhavelo swo tanihi tinkuzi, tinyimpfu, timbuti, matuva ni magugurhwana. (Levhitika 1:3, 5, 10, 14; 23:10-18; Tinhlayo 15:1-7; 28:7) A ku ri ni magandzelo lawa a ma fanele ma hisiwa hi ku helela endzilweni. (Eksoda 29:38-42) Nakambe a ku ri ni magandzelo ya xinakulobye, lawa lava va ma nyikelaka a va hlanganyela eku dyeni leswi nyikeriwaka eka Xikwembu.—Levhitika 19:5-8.

Magandzelo ni switlhavelo hinkwaswo leswi a swi endleriwa Xikwembu ehansi ka Nawu wa Muxe a ku ri ndlela yo gandzela Xikwembu ni ku xixima xikhundlha xa xona tanihi Muungameri wa vuako hinkwabyo. Hi switlhavelo sweswo, Vaisrayele a va kombisa ku nkhensa ka vona Yehovha hileswi a va katekiseke, a va sirhelela ni ku va rivalela swidyoho swa vona. Ntsendze loko va tshama va ri karhi va yingisa swileriso swa Yehovha swa vugandzeri hi ku tshembeka, a va ta kuma hakelo leyikulu.—Swivuriso 3:9, 10.

Eka Yehovha, nchumu wa nkoka swinene a ku  ri langutelo ra lava nyikelaka magandzelo. Hi ku tirhisa muprofeta wa yena Hosiya, Yehovha u te: “Ndzi tsakele musa wa rirhandzu, ku nga ri xitlhavelo; ni ku tiva Xikwembu ku nga ri magandzelo yo hisiwa lama heleleke.” (Hosiya 6:6) Xisweswo, loko vanhu va fularhela vugandzeri bya ntiyiso ni ku tikhoma hi ndlela yo biha ni ku halata ngati leyi pfumalaka xidyoho, magandzelo lawa a va ma endlela Yehovha ealitarini a ma ri ya hava. Hi yona mhaka leyi Yehovha a byeleke tiko ra Israyele hi ku tirhisa Esaya a ku: “Xana switlhavelo swa n’wina swo tala swi ndzi pfuna ha yini? . . . Ndzi korwile hi magandzelo yo hisiwa lama heleleke ya tinyimpfu ni mafurha ya swifuwo leswi wundliweke kahle; naswona a ndzi yi tsakelanga ngati ya swinkunzana ni swinyimpfana swa xinuna ni swiphongo.”—Esaya 1:11.

“Nchumu Lowu Ndzi Nga Wu Lerisangiki”

Ku hambana swinene ni Vaisrayele, vanhu va le Kanana a va endlela swikwembu swa vona switlhavelo hi vana va vona, ku katsa ni xikwembu xa Vaamone lexi vuriwaka Moleke, lexi nakambe a xi vuriwa Milikomo kumbe Moloko. (1 Tihosi 11:5, 7, 33; Mintirho 7:43) Halley’s Bible Handbook yi ri: “Vugandzeri bya Vakanana a byi katsa ku tipeta eku tikhomeni ko biha emahlweni ka swikwembu swa vona; naswona a va dlaya vana va vona va mativula va gandzela swikwembu sweswo ha vona.”

Xana swiendlo swo tano a swi n’wi tsakisa Yehovha Xikwembu? Nikatsongo! Loko Vaisrayele va ri ekusuhi ni ku nghena etikweni ra Kanana, Yehovha u va nyike xileriso lexi tsariweke eka Levhitika 20:2, 3: “U ta byela vana va Israyele u ku, ‘Munhu un’wana ni un’wana wa vana va Israyele ni muluveri un’wana ni un’wana la luvelaka eIsrayele, la nyiketaka vana vakwe vo karhi eka Moleke, u fanele a dlayiwa hakunene. Vanhu va tiko va fanele va n’wi khandla hi maribye a fa. Loko ku ri mina, xikandza xa mina xi ta lwa ni munhu yoloye, ndzi ta n’wi dlaya eka varikwavo, hikuva u nyikete vana vakwe van’wana eka Moleke hi xikongomelo xa ku nyamisa ndhawu ya mina yo kwetsima ni ku nyamisa vito ra mina ro kwetsima.’”

Swa hlamarisa leswi Vaisrayele van’wana lava fularheleke vugandzeri bya ntiyiso va tekeleleke mukhuva lowu wa vudimona wo endlela swikwembu swa mavunwa switlhavelo hi vana va vona. Malunghana ni mhaka leyi, Pisalema 106:35-38 yi ri: “Kutani va tipfanganisa ni matiko va dyondza mintirho ya vona. Va hambeta va tirhela swifaniso swa vona swa hava, kutani swi va ntlhamu eka vona. Kutani a va endla xitlhavelo hi vana va vona va majaha ni vana va vona va vanhwanyana eka madimona. Xisweswo va ya emahlweni va halata ngati leyi nga riki na nandzu, ngati ya vana va vona va majaha ni va vanhwanyana, lava va va endleke xitlhavelo xa swifaniso swa hava swa Kanana; kutani tiko ri nyamisiwa hi ku halatiwa ka ngati.”

Loko a phofula ndlela leyi a vengaka mukhuva lowu ha yona, Yehovha hi ku tirhisa muprofeta wakwe Yeremiya u vule leswi landzelaka malunghana ni vana va Yuda: “Va veke swilo swa vona swo nyenyetsa endlwini leyi vito ra mina ri vitaniweke eka yona, leswaku va ri nyamisa. Va ake tindhawu leti  tlakukeke ta Tofete, leyi nga enkoveni wa n’wana wa Hinomu, leswaku va hisa vana va vona va majaha ni va vanhwanyana endzilweni, ku nga nchumu lowu ndzi nga wu lerisangiki naswona a wu vanga kona embilwini ya mina.”—Yeremiya 7:30, 31.

Hikwalaho ko tipeta eka mikhuva leyi yo nyenyetsa, eku heteleleni tiko ra Israyele ri fularheriwe hi Xikwembu. Ntsindza wa rona, Yerusalema, eku heteleleni wu lovisiwile, naswona vanhu va yisiwe evukhumbini eBabilona. (Yeremiya 7:32-34) Swi lo dlaa, leswaku ku endla switlhavelo hi vanhu a swi humi eka Xikwembu xa ntiyiso naswona a hi xiphemu xa vugandzeri bya ntiyiso. Ku endla xitlhavelo xihi ni xihi hi munhu i xiendlo xa vudimona, naswona vagandzeri va ntiyiso va Xikwembu va papalata nchumu wihi ni wihi lowu fambisanaka ni mukhuva wo tano.

Gandzelo Ra Nkutsulo Ra Yesu Kreste

Hambiswiritano, van’wana va nga vutisa, ‘Hikwalaho ka yini Nawu lowu Yehovha a wu nyikeke Vaisrayele a wu katsa switlhavelo swa swiharhi?’ Muapostola Pawulo u kambisise xivutiso xexo kutani a nyikela nhlamulo leyi: “Kutani, ha yini ku ve ni Nawu? Wu engeteriwile leswaku ku tlula nawu ku kombisiwa, kukondza ku fika mbewu leyi xitshembiso xi endliweke eka yona . . . Hikwalaho Nawu wu hundzuke mukongomisi wa hina la yisaka eka Kreste.” (Vagalatiya 3:19-24) Switlhavelo swa swiharhi ehansi ka Nawu wa Muxe a swi fanekisela gandzelo lerikulu leri Yehovha Xikwembu a a ta nyikela ha rona hikwalaho ka vanhu—ra N’wana wakwe, Yesu Kreste. Yesu u kombetele eka xiendlo lexi xa rirhandzu loko a ku: “Xikwembu xi rhandze misava swinene xi kala xi nyikela hi N’wana wa xona la tswariweke a ri swakwe, leswaku un’wana ni un’wana loyi a kombisaka ripfumelo eka yena a nga lovisiwi kambe a va ni vutomi lebyi nga heriki.”—Yohane 3:16.

Leswi a a rhandza Xikwembu ni vanhu, Yesu hi ku tirhandzela u nyikele hi vutomi byakwe lebyi hetisekeke leswaku a kutsula vatukulu va Adamu. (Varhoma 5:12, 15) Yesu u te: “N’wana wa munhu a nga [telanga] ku tirheriwa, kambe [u tele] ku tirhela ni ku nyikela moya-xiviri wakwe wu va nkutsulo wa lavo tala.” (Matewu 20:28) A nga kona emisaveni loyi a a ta ponisa vanhu eka vuhlonga bya xidyoho ni rifu, lebyi Adamu a va peteke eka byona. (Pisalema 49:7, 8) Kutani, Pawulo u hlamusele leswaku Yesu “a nga nghenanga ni ngati ya timbuti ni ya swinkunzana, kambe u nghene ni ngati yakwe, kan’we swi helela kwalaho endhawini yo kwetsima kutani a hi kumela ku kutsuriwa loku nga heriki.” (Vaheveru 9:12) Hi ku amukela ngati ya Yesu leyi nyikeriweke, Xikwembu “xi [hlangule] tsalwa leri tsariweke hi voko leri a ri lwisana na hina.” Hileswaku Yehovha u suse ntwanano wa Nawu lowu a wu lava magandzelo ni switlhavelo, kutani a tisa ‘nyiko ya vutomi lebyi nga heriki.’—Vakolosa 2:14; Varhoma 6:23.

Ku Nyikela Switlhavelo Ni Magandzelo Hi Tlhelo Ra Moya

Leswi switlhavelo ni magandzelo ya swiharhi swi nga ha riki xiphemu xa vugandzeri bya ntiyiso, xana ka ha ri ni switlhavelo swin’wana leswi lavekaka eka hina namuntlha? Ina, swi kona. Yesu Kreste a a endla ntirho wa Xikwembu hi ku tinyiketela naswona eku heteleleni u nyikele hi vutomi byakwe hikwalaho ka vanhu. Kutani u te: “Loko munhu a lava ku ndzi landzela, a a titshike kutani a rhwala mhandzi yakwe ya nxaniso a ndzi landzela nkarhi hinkwawo.” (Matewu 16:24) Leswi swi vula leswaku un’wana ni un’wana loyi a lavaka ku va mulandzeri wa Yesu u fanele a endla switlhavelo swo karhi. Hi swihi?

Hi xikombiso, mulandzeri wa xiviri wa Kreste a nga ha tihanyeli kambe u hanyela ku endla ku rhandza ka Xikwembu. U rhangisa swilaveko swa Xikwembu eka swa yena. Xiya ndlela  leyi muapostola Pawulo a hlamuselaka ha yona: “Ndza mi kombela vamakwerhu, hi tintswalo ta Xikwembu leswaku mi nyikela mimiri ya n’wina yi va xitlhavelo lexi hanyaka, xo kwetsima ni lexi amukelekaka eka Xikwembu, ku nga ntirho wo kwetsima, hi matimba ya n’wina ya ku anakanya. Naswona tshikani ku titwananisa ni mafambiselo lawa ya swilo, kambe mi hundzuka hi ku hundzula mianakanyo ya n’wina, leswaku mi ta tiyiseka hi ku rhandza ka Xikwembu loku nga kunene ni loku amukelekaka ni loku hetisekeke.”—Varhoma 12:1, 2.

Ku tlula kwalaho, Bibele yi kombisa leswaku swidzuniso swa hina swi nga langutiwa tanihi switlhavelo leswi endleriwaka Yehovha. Muprofeta Hosiya u tirhise xiga lexi nge, “swinkunzana swa milomu ya hina,” a kombisa leswaku Xikwembu xi teka swidzuniso swa milomu ya hina swi ri xin’wana xa switlhavelo leswinene ngopfu. (Hosiya 14:2) Muapostola Pawulo u khutaze Vakreste va Vaheveru a ku: “Nyikel[a]ni eka Xikwembu xitlhavelo xa ku dzunisa nkarhi hinkwawo, ku nga mbhandzu wa milomu leyi endlaka xitiviso xa le rivaleni eka vito ra xona.” (Vaheveru 13:15) Namuntlha, Timbhoni ta Yehovha ti tshama ti khomekile hi ku chumayela mahungu lamanene ni ku endla vanhu va matiko hinkwawo va va vadyondzisiwa. (Matewu 24:14; 28:19, 20) Ti nyikela switlhavelo swo dzunisa Xikwembu nhlikanhi ni vusiku emisaveni hinkwayo.—Nhlavutelo 7:15.

Ntirho wo chumayela swin’we ni ku endlela van’wana leswinene swi katsiwa exikarhi ka switlhavelo leswi tsakisaka Xikwembu. Pawulo u khutazile a ku: “Mi nga rivali ku endla leswinene ni ku avelana swilo ni van’wana, hikuva Xikwembu xi tsakisiwa swinene hi switlhavelo swo tano.” (Vaheveru 13:16) Entiyisweni, leswaku switlhavelo swo dzunisa swi tsakisa Xikwembu, ku tikhoma lokunene ka laveka eka lava va swi nyikelaka. Pawulo u tsundzuxile: “Tikhomeni hi mukhuva lowu fanelaka mahungu lamanene malunghana na Kreste.”—Vafilipiya 1:27; Esaya 52:11.

Ku fana ni le nkarhini lowu hundzeke, switlhavelo hinkwaswo leswi endleriwaka ku seketela vugandzeri bya ntiyiso swi ta tisa ntsako lowukulu ni mikateko leyi humaka eka Yehovha. Hikwalaho, a hi endleni leswi nga ematimbeni ya hina hi nyikela switlhavelo leswi tsakisaka Xikwembu hakunene!

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

‘Va endle xitlhavelo hi vana va vona va majaha ni va vanhwanyana eka swifaniso swa hava swa Vakanana’

[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

Hi ku chumayela mahungu lamanene ni ku pfuna hi tindlela tin’wana, Vakreste va ntiyiso va endla switlhavelo leswi tsakisaka Xikwembu