Ku Va Ni Ripfumelo eVuprofeteni Bya Bibele Swi Ponisa Vutomi

YESU a a huma ro hetelela etempeleni ya le Yerusalema loko un’wana wa vadyondzisiwa vakwe a ku: “Mudyondzisi, vona, muxaka wonghasi wa maribye ni muxaka wonghasi wa miako!” Vayuda a va tinyungubyisa ngopfu hi tempele naswona a va yi xixima swinene. Hambiswiritano, Yesu u angurile a ku: “Xana wa yi vona miako leyi leyikulu? Laha a swi nge endleki leswaku ku siyiwa ribye ehenhla ka ribye rin’wana ri nga wisiwanga.”—Marka 13:1, 2.

Mhaka leyi ya hlamarisa! Maribye man’wana ya titempele a ma ri makulu. Ku tlula kwalaho, leswi Yesu a swi vuleke malunghana ni tempele a swi vula ku lovisiwa ka Yerusalema kumbexana ni tiko ra Vayuda, leri tempele a yi ri ntsindza wa vugandzeri bya rona. Kutani vadyondzisiwa va Yesu va ye emahlweni va vutisa va ku: “Hi byele, Xana swilo leswi swi ta endleka rini, naswona xi ta va xihi xikombiso xa nkarhi lowu swilo leswi hinkwaswo swi nga ta hela ha wona?”—Marka 13:3, 4.

Yesu u va lemukisile a ku: “Makumu ma ta va ma nga si fika.” Xo sungula, vadyondzisiwa a va ta twa tinyimpi, ku tsekatseka ka misava, ndlala ni mintungu ku suka endhawini yin’wana ku ya eka yin’wana. Kutani, swiendlakalo leswi tsemaka nhlana a swi ta wela tiko ra Yuda, ri va ‘enhlomulweni lowukulu.’ Kambe Xikwembu a xi ta nghenelela xi ponisa “vahlawuriwa,” ku nga Vakreste lavo tshembeka. Njhani?—Marka 13:7; Matewu 24:7, 21, 22; Luka 21:10, 11.

Ku Pfukeriwa Ka Rhoma

Ku hundze malembe ya 28, kambe Vakreste va le Yerusalema a va ha rindzele makumu. Mfumo wa Rhoma wu onhiwe hi tinyimpi, ku tsekatseka ka misava, ndlala ni mintungu. (Vona bokisi leri nga eka tluka 9.) Yudiya a ri hundzuke puwa ra nyimpi ya xin’wana-manana. Kambe, endzeni ka marhangu ya Yerusalema a ku ri ni ku rhulanyana. Vanhu a va dya, va tirha, va nghenela vukati naswona va va ni vana, hilaha a va endla hakona ku sukela khale. Vukona bya tempele leyikulu byi nyike vanhu ntshembo wa leswaku muti lowu wu nge tsekatsekisiwi naswona wu ta va kona hilaha ku nga heriki.

 Kwalomu ka 61 C.E., Vakreste va le Yerusalema va kume papila leri humaka eka muapostola Pawulo. U va bumabumerile hikwalaho ka ku tiyisela ka vona kambe a a karhatekile hileswi van’wana evandlheni a va tsandzeka ku tshama va hitekile. Van’wana a va nga ha khathali hi swilo swa moya kumbe a va nga ha tikombi va ri Vakreste lava vupfeke. (Vaheveru 2:1; 5:11, 12) Pawulo u va khutazile a ku: “Hikokwalaho, mi nga cukumeti ntshunxeko wo vulavula wa n’wina . . . Hikuva ku sele ‘nkarhinyana,’ kutani ‘la taka u ta fika naswona a nga ka a nga hlweli.’ ‘Kambe la lulameke wa mina, u ta hanya hikwalaho ka ripfumelo,’ naswona, ‘loko a tlhelela endzhaku, moya-xiviri wa mina a wu n’wi tsakeli.’” (Vaheveru 10:35-38) A yi ri ndzayo leyi fikeke hi nkarhi hakunene! Kambe, xana Vakreste a va ta va ni ripfumelo ni ku tshama va xalamukele ku hetiseka ka vuprofeta bya Yesu? Xana makumu ya Yerusalema a ma ri ekusuhi hakunene?

Emalembeni ya ntlhanu lama landzeleke, swilo eYerusalema swi ye emahlweni swi onhaka. Eku heteleleni, hi 66 C.E., Ndhuna-nkulu ya Rhoma ya vukanganyisi, ku nga Florus, u teke titalenta ta 17 evuhlayiselweni bya xuma etempeleni a hakela “mali ya xibalo leyi a yi kolotiwa” tiko ra ka vona. Vayuda va karihile kutani va pfukela mfumo wa Rhoma. Vaxandzuki va Vayuda va khitikanele eYerusalema va fika va dlayetela mavuthu ya Varhoma. Kutani va vule hi xivindzi leswaku tiko ra Yudiya ri ntshunxekile eka vulawuri bya Rhoma. Tiko ra Yudiya ni ra Rhoma ma sungule ku lwa!

Ku nga si hela tin’hweti tinharhu, ndhuna-nkulu ya Murhoma leyi lawulaka Siriya, ku nga Cestius Gallus, u gwirimile a ya edzongeni a ri ni masocha yo ringana 30 000 leswaku a ya herisa nxandzuko wa Vayuda. Vuthu ra yena ri fike eYerusalema hi nkarhi wa Nkhuvo wa Mitsonga naswona hi ku hatlisa ri nghene emitini leyi rhendzeleke ntsindza. Kutani vaxandzuki va Vayuda lava a va ri vatsongo loko va ringanisiwa ni vuthu leri, va ye va ya tumbela ekhokholweni ra tempele. Hiloko masocha ya Varhoma ma sungula ku wisa khumbi ra tempele. Vayuda va chuhile. Phela, masocha ya vahedeni se a ma nyamisa ndhawu ya Vayuda leyi kwetsimaka ngopfu! Kambe Vakreste lava nga emutini wolowo va tsundzuke marito ya Yesu loko a ku: ‘Loko mi vona nchumu lowu nyenyetsaka lowu onhetelaka, wu yime endhawini yo kwetsima, kutani lava nga eYudiya a va balekele etintshaveni.’ (Matewu 24:15, 16) Xana a va ta va ni ripfumelo eka marito ya vuprofeta ya Yesu kutani va teka goza hi ku hatlisa? Phela vutomi bya vona a byi titshege hi ku endla tano. Kambe a va ta swi endla njhani?

Hi xitshuketa, ku ri hava ni xivangelo, Cestius Gallus u humese mavuthu ya yena a kongoma eribuweni ra lwandle, vaxandzuki va Vayuda va n’wi sale endzhaku va n’wi hlongorisa. Lexi hlamarisaka, masiku ya nhlomulo emutini ma hungutiwile! Vakreste va ve ni ripfumelo loko va yingise xilemukiso xa vuprofeta xa Yesu, xa ku baleka eYerusalema va ya ePela, emutini lowu a wu ri exikarhi ka  tintshava entsungeni wa Nambu wa Yordani. Ku baleka ka vona ku fike hi nkarhi. Endzhakunyana vaxandzuki va Vayuda va tlhelele eYerusalema kutani va sindzisa vaaki lava saleke leswaku va hlanganyela na vona eka nxandzuko. * Hi nkarhi wolowo, Vakreste lava hlayisekeke ePela, va rindzile va vona leswi nga ta endleka endzhaku.

Hasahasa Yi Ya eMahlweni

Ku nga se hela tin’hweti ti nga ri tingani, vuthu lerintshwa ra Varhoma ri vuyile. Hi 67 C.E., Ndhuna ya masocha Vespasian ni n’wana wakwe Titus va lunghiselele vuthu lerikulu ra masocha ya 60 000. Eka malembe mambirhi lama landzeleke, vuthu leri ri kongome eYerusalema, ri famba ri hlasela nchumu wun’wana ni wun’wana lowu ri kavanyetaka. Hi nkarhi wolowo, endzeni ka muti wa Yerusalema, mintlawa leyi kwetlembetanaka ya Vayuda a yi susana ntshiva swi vava. Vuhlayiselo bya ntshovelo bya muti byi lovisiwile, ndhawu leyi rhendzeleke tempele yi hirimuxiwile naswona ku dlayiwe Vayuda vo tlula 20 000. Vespasian u hlwele ku nghena eYerusalema, a ku: ‘Xikwembu i nhenha ya mavuthu ya Rhoma ku tlula mina; valala va hina va dlayana hi xivona.’

Loko Hosi Nero wa le Rhoma a fa, Vespasian u tlhelele eRhoma leswaku a ya kuma vuhosi, a sukela Titus leswaku a hetisa tsima ro lovisa tiko ra Yudiya. Titus u fike eYerusalema emahlweninyana ka Paseka ya 70 C.E., a kuma vaaki ni vapfhumba va hlengeletane endzeni ka muti. Masocha ya yena ma tsemelele mirhi ya le makhwatini ya Yudiya ma endla rirhangu ra tikhilomitara ta nkombo hi ku leha hi timhandzi leti vatliweke ti tontswa, ma biyela muti lowu ma wu rhendzeleke. Leswi hi swona leswi Yesu a profeteke ha swona loko a ku: “Valala va wena va . . . ta aka rihlampfu ra timhandzi to tontswa ri ku rhendzela naswona va ta ku rhendzela, va ku kayakayisa hi tlhelo rin’wana ni rin’wana.”—Luka 19:43.

Endzhakunyana ndlala yi nghenile emutini. Ntshungu wa vapfukeri lowu a wu hlomile wu phange tiyindlu ta lava feke ni lava a va ri kusuhi ni ku fa. Wansati un’wana la kenyiweke hi ndlala u kale a dlaya n’wana wa yena wa ricece a n’wi dya, a hetisisa vuprofeta lebyi nge: “U ta boheka ku dya mbhandzu wa khwiri ra wena, nyama ya vana va wena va majaha ni va vanhwanyana . . . hikwalaho ka ku nonon’hwa ni maxangu lawa nala wa wena a nga ta ku sivelela ha wona.”—Deteronoma 28:53-57.

Eku heteleleni, endzhaku ko rhendzeriwa tin’hweti  ta ntlhanu, Yerusalema u wile. Muti ni tempele ya wona yo saseka swi phangiwile ivi swi hisiwa kutani ku hirimuxiwa ni maribye ya swona. (Daniyele 9:26) Lava feke a va ri 1 100 000; van’wana va 97 000 va yisiwe evuhlongeni. * (Deteronoma 28:68) Tiko ra Yudiya ri sale ri ri rhumbi, Vayuda va nga ha ri kona. Entiyisweni, tiko hinkwaro ri humeleriwe hi mhangu leyi nga si tshamaka yi va kona, leswi vuleke ku cinca ka tipolitiki, vukhongeri ni mahanyelo ya Vayuda. *

Hi nkarhi wolowo, Vakreste va le Pela va nkhense Xikwembu swi huma embilwini hikwalaho ka leswi xi va poniseke. Ripfumelo ra vona eka vuprofeta bya Bibele ri ponise vutomi bya vona!

Loko hi languta swiendlakalo leswi, hinkwerhu ka hina namuntlha hi fanele hi tivutisa: ‘Xana ndzi na rona ripfumelo leri nga ta ponisa vutomi bya mina hi nkarhi wa nhlomulo lowukulu lowu tshinelaka? Xana ndzi “muxaka lowu nga ni ripfumelo eku londzovotiweni ka moya-xiviri wu hanya”?’—Vaheveru 10:39; Nhlavutelo 7:14.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Chati leyi nga eka tluka 9]

Swikombiso Leswi Hetisekeke Hi Lembe-xidzana Ro Sungula

TINYIMPI

Gaul (39-40 C.E.)

Afrika N’walungu (41 C.E.)

Britain (43, 60 C.E.)

Amenia (58-62 C.E.)

Tinyimpi ta xin’wana-manana eYudiya (50-66 C.E.)

KU TSEKATSEKA KA MISAVA:

Rhoma (54 C.E.)

Pompeii (62 C.E.)

Asia Minor (53, 62 C.E.)

Kreta (62 C.E.)

TINDLALA:

Rhoma, Greece, Egipta (c. 42 C.E.)

Yudiya (c. 46 C.E.)

MINTUNGU:

Babylonia (40 C.E.)

Rhoma (60, 65 C.E.)

VAPROFETA VA MAVUNWA:

Yudiya (c. 56 C.E.)

[Mepe/Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Tsima Ra Varhoma ePalestina, 67-70 C.E.

Pitolemayi

Lwandle ra Galeliya

Pela

PERIYA

SAMARIYA

Yerusalema

Lwandle ra Munyu

YUDIYA

Khezariya

[Credit Line 10]

Map only: Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

‘Valala va hina va dlayana hi xivona.’—Vespasian

[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

Hi 70 C.E., masocha ya Rhoma ma lovise Yerusalema

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 11]

Relief: Soprintendenza Archeologica di Roma; Vespasian: Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz/Art Resource, NY