Mhaka Ya Vutomi

Ku Lavisisa Xuma Swi Hi Tisele Mikateko Leyi Nga Heriki

Hi ku vula ka Dorothea Smith na Dora Ward

Xana a hi lavana ni xuma xa muxaka muni? A hi ri swinhwanyetana swimbirhi leswi swi tsakelaka hi mbilu hinkwayo ku hlanganyela eku hetisiseni ka xileriso xa Yesu lexi nge: “Fambani mi ya endla vanhu va matiko hinkwawo va va vadyondzisiwa.” (Matewu 28:19) U nge hi hlamusela leswaku swi tise ku yini leswaku hi kuma mikateko leyi nga heriki hi ku lavisisa xuma lexi.

DOROTHEA: Ndzi velekiwe hi 1915 endzhakunyana ko tlhekeka ka Nyimpi yo Sungula ya Misava naswona a ndzi ri n’wana wa vunharhu endyangwini wa ka hina. A hi tshama ekusuhi ni le Howell, eMichigan, eUnited States. Tata wa mina a a nga ngheni kereke, kambe Manana a a ri wansati la chavaka Xikwembu. U ringete ku hi dyondzisa ku landzela Milawu ya Khume, kambe a a karhatekile hileswi mina, buti wa mina Willis na sesi wa mina Viola a hi nga ngheni kereke yo karhi.

Loko ndzi va ni malembe ya 12 hi vukhale, Manana u endle xiboho xa leswaku ndzi khuvuriwa ndzi va xirho xa Kereke ya Presbyterian. Ndzi ri tsundzuka kahle siku leri ndzi khuvuriweke ha rona. Siku leri ndzi khuvuriweke ha rona, ku khuvuriwe ni tincece timbirhi leti a ti tlakuriwe hi vamana wa tona. A ndzi khomiwe hi tingana swinene loko ndzi khuvuriwa xikan’we ni tincece leti. Mufundhisi u ndzi xuve hi mati enhlokweni kutani a vula marito man’wana lawa a ndzi nga ma twisisi. Entiyisweni, tincece leti timbirhi a ti nga tivi nchumu malunghana ni nkhuvulo ku fana na mina!

Siku rin’wana hi 1932, ku fike movha ekaya kutani Manana a pfula nyangwa. A ku ri majaha mambirhi  lawa a ma fambisa tibuku ta vukhongeri. Un’wana wa vona u te hi yena Albert Schroeder. U kombe Manana tibuku tin’wana leti kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha. Yena u nambe a ti teka. Tibuku teto ti n’wi pfunile leswaku a amukela ntiyiso lowu humaka eRitweni ra Xikwembu.

Ku Lavisisa Xuma Ku Sungula

Eku heteleleni, ndzi ye eDetroit ndzi ya tshama na sesi wa mina. Kwalaho ndzi hlangane ni mukhegula un’wana loyi a a endzele sesi wa mina a ta n’wi dyondzisa Bibele. Bulo rero ri ndzi tsundzuxe nongonoko wa xiya-ni-moya wa vhiki ni vhiki lowu ndzi wu yingiseke loko ndza ha ri na Manana ekaya. Nongonoko wa kona a ku ri nkulumo ya timinete ta 15 leyi sekeriweke eBibeleni leyi a yi nyikeriwa hi J. F. Rutherford, loyi a a ri ni vutihlamuleri lebyikulu exikarhi ka Timbhoni ta Yehovha hi nkarhi wolowo. Hi 1937 hi sungule ku hlanganyela ni vandlha ra Timbhoni ta Yehovha eDetroit. Ndzi khuvuriwile haxawa wa kona.

Eku sunguleni ka va-1940, ku tivisiwe leswaku Timbhoni ta Yehovha ti ta pfula xikolo xa Giliyadi eLansing Dzonga, le New York, laha a ku ta leteriwa varhumiwa. Loko ndzi twa leswaku mathwasana man’wana ya xikolo xexo ma ta rhumeriwa ematikweni mambe ma ya tirha kona, ndzi nambe ndzi tibyela ndzi ku, ‘Na mina ndzi ya kona!’ Ndzi tivekele pakani yo ya eGiliyadi. Leri a ri ta va lunghelo lerikulu swonghasi ro ya lava “xuma” ematikweni man’wana—ku nga vanhu lava tsakelaka ku va vadyondzisiwa va Kreste Yesu!—Hagayi 2:6, 7.

Ndzi Fikelela Pakani Ya Mina Hakatsongo-tsongo

Hi April 1942, ndzi tshike ntirho wo tihanyisa kutani ndzi sungula ku va phayona, kumbe muchumayeri wa nkarhi hinkwawo, eFindlay, Ohio, ni ntlawa wa vamakwerhu va xisati va moya va ntlhanu. A ku ri hava vandlha leri a ri ri ni xiyimiso xa nkarhi ni nkarhi xa minhlangano, kambe a hi khutazana hi ku hlaya tanihi ntlawa swihloko leswi a swi huma eka minkandziyiso ya Vukreste. Eka n’hweti yo sungula ndzi ri phayona, ndzi fambise tibuku ta 95 eka vanhu lava tsakelaka! Ku nga si hela lembe ni hafu, ndzi amukele xiavelo xo ya tirha tanihi phayona ro hlawuleka eChambersburg, le Pennsylvania. Kwalaho ndzi hlangane ni ntlawa wun’wana wa maphayona ya ntlhanu, ku katsa na Dora Ward, makwerhu wa xisati wa Mukreste la humaka eIowa. Mina na Dora hi sungule ku tirha swin’we tanihi maphayona. Hi khuvuriwe hi lembe rin’we, naswona a hi navela ku ya eXikolweni xa Giliyadi leswaku hi ya tirha ematikweni mambe tanihi varhumiwa.

Ku fike siku ra nkoka eku sunguleni ka 1944! Havumbirhi bya hina hi kume xirhambo xo ya entlaweni wa vumune wa Giliyadi. Hi sungule hi lembe rero hi August. Ndzi nga si ya ekule, u nge Dora a ku byela  leswaku swi tise ku yini a hetelela a ve mutirhi-kulorhi wa nkarhi wo leha eku lavisiseni ka xuma.

Ku Tsakela Ku Sungula Ntirho Wo Chumayela Wa Nkarhi Hinkwawo

DORA: Mana wa mina a a khongelela leswaku a twisisa Rito ra Xikwembu. Siku rin’wana hi Sonto, a ndzi ri na yena loko hi twa nkulumo ya J. F. Rutherford eka xiya-ni-moya. Loko yi hela, Manana u te, “Lowu i ntiyiso!” Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo, hi sungule ku dyondza tibuku ta Timbhoni ta Yehovha. Hi 1935, loko ndzi ri na malembe ya 12 hi vukhale, a ndzi ri kona loko ku nyikeriwa nkulumo ya nkhuvulo hi un’wana wa Timbhoni ta Yehovha, naswona ndzi swi naverile swi huma embilwini ku nyiketela vutomi bya mina eka Yehovha. Endzhaku ka malembe manharhu ndzi khuvuriwile. Ku tinyiketela ni ku khuvuriwa ka mina swi ndzi pfune ku tshama ndzi tiyimisele ku namarhela tipakani ta mina loko ka ha sele malembenyana leswaku ndzi heta xikolo. A ndzi swi langutele hi mahlo-ngati ku heta xikolo leswaku ndzi ta sungula ku phayona.

Hi nkarhi wolowo ntlawa wa Timbhoni lowu a hi hlanganyela na wona, a wu hlangana tanihi vandlha eFort Dodge, eIowa. A hi fanele hi endla matshalatshala leswaku hi va kona eminhlanganweni ya Vukreste. Enkarhini wolowo, swihloko leswi dyondziwaka swa Xihondzo xo Rindza a swi nga ri na swona swivutiso leswi vutisiwaka evandlheni. A hi komberiwa ku lunghiselela swivutiso hi swi nyika makwerhu la fambisaka Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza. Madyambu man’wana ni man’wana hi Musumbhunuku, mina na Manana a hi lunghiselela xivutiso xa ndzimana yin’wana ni yin’wana, kutani hi hlanganisa swivutiso hinkwaswo hi swi nyika mufambisi leswaku a ta hlawula leswi a lavaka ku swi tirhisa.

Nkarhi ni nkarhi, a hi endzeriwa hi mulanguteri la famba-fambaka evandlheni. Un’wana wa vamakwerhu volavo, John Booth, u ndzi pfune ku sungula ntirho wo chumayela hi yindlu ni yindlu loko ndzi ri ni malembe ya 12. Loko ndzi ri ni malembe ya 17, ndzi n’wi komberile leswaku a ndzi pfuna ku tata fomo ya vuphayona, hiloko a ndzi pfuna. A ndzi nga swi xiyi leswaku siku rin’wana hi nga hlangana hi va vanghana lavakulu evuton’wini bya hina hinkwabyo!

Tanihi phayona, hakanyingi a ndzi tirha na Makwerhu Dorothy Aronson, muchumayeri wa mahungu lamanene wa nkarhi hinkwawo loyi a a ri nkulu eka mina hi malembe ya 15. Hi phayone swin’we kukondza a vitaniwa ku ya eka ntlawa wo sungula wa xikolo xa Giliyadi hi 1943. Endzhaku ka sweswo ndzi ye emahlweni ndzi phayona ndzi ri ndzexe.

Nkaneto Wu Tsandzeke Ku Hi Tshikisa Ku Chumayela

Ku ve ni swiphiqo swo tala hi va-1940 hikwalaho ka moya wa vutiko lowu a wu hlohloteriwa hi Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Loko hi chumayela  hi yindlu ni yindlu, minkarhi yin’wana a hi hoxeteriwa hi matandza yo bola, matamatisi yo vupfa ni hi maribye! Ndzingo lowukulu wu te loko hi fambisa minkandziyiso ya Xihondzo xo Rindza ni Consolation (leyi sweswi yi nga Xalamuka!) exitarateni. Maphorisa, lawa a ma kuceteriwa hi vakaneti va vukhongeri, ma tile ma fika ma hi byela leswaku ma ta hi khoma loko mo tlhela ma hi vona hi ri karhi hi chumayela erivaleni.

Hi arile ku tshika ku chumayela, kutani hi yisiwe exitichini xa maphorisa hi ya tengisiwa. Endzhaku ka loko hi ntshunxiwile, hi tlhelele exitarateni xexo kutani hi fambisa timagazini. Hi tirhise Esaya 61:1, 2 hilaha vamakwerhu lava rhangelaka va hi tsundzuxeke hakona, hi kombisa xivangelo xa hina xo endla ntirho lowu. Siku rin’wana loko ndzi tshineleriwe hi phorisa leri ra ha riki ritsongo, ndzi ri tshahele tsalwa leri ndzi chuhile. Lexi hlamarisaka, ri hundzulukile ri famba! A swi kanakanisi leswaku tintsumi a ti hi sirhelela.

Siku Leri Nga Rivalekiki

Hi 1941, ndzi ve ni lunghelo ro ya entsombanweni wa masiku ya ntlhanu wa Timbhoni ta Yehovha eSt. Louis, Missouri. Entsombanweni wolowo, Makwerhu Rutherford u kombele vana hinkwavo lava nga exikarhi ka malembe ya 5 na 18 leswaku va hlengeletana exikarhi ka xitediyamu. Vana va magidi va hlengeletanile. Makwerhu Rutherford u hi xewetile hi ku hi yimisela xidukwana. Na hina hi n’wi yimisele mavoko. Endzhaku ko nyikela nkulumo leyi heteke awara, u te: “Vana lava nga pfumela ku endla ku rhandza ka Xikwembu ni ku yima va tiyile va seketela vulawuri bya Kreste Yesu, xisweswo va pfumela ku yingisa Xikwembu ni Hosi ya xona, a va yime hi milenge.” Vana vo ringana 15 000 va yimile—a ndzi ri un’wana wa vona! Xivulavuri xi ye emahlweni xi ku: “N’wina hinkwenu lava rhandzaka ku byela van’wana hi Mfumo wa Xikwembu ni mikateko leyi wu nga ta yi tisa, ndzi kombela mi ku, Ina.” Hi vule tano, kutani hi beriwa mavoko.

Kutani ku humesiwe buku leyi nge Children * ivi vana hinkwavo va fola layini etlhelo ka platifomo, kutani Makwerhu Rutherford a va nyika kopi yin’we ya buku leyintshwa. A swi tsakisa! Namuntlha, vo tala lava kumeke buku leyi va ha ya emahlweni va tirhela Yehovha hi ku hiseka emisaveni hinkwayo, va vulavula hi Mfumo wa Xikwembu ni ku lulama ka xona.—Pisalema 148:12, 13.

Endzhaku ka ku phayona ndzi ri ndzexe ku ringana malembe manharhu, a ndzi tsakile loko ndzi kuma xiavelo xo va phayona ro hlawuleka eChambersburg! Kwalaho ndzi hlangane na Dorothea, naswona endzhakunyana hi ve vanghana lavakulu. A hi taleriwe hi ku hiseka ka vuntshwa naswona a hi ri ni matimba swinene. A hi ri ni nkhikhi wo ndlandlamuxa vutirheli bya hina entirhweni wo chumayela. Havumbirhi bya hina hi sungule ku ya lava xuma lexi nga ta tshama hilaha ku nga heriki.—Pisalema 110:3.

Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani hi ri maphayona yo hlawuleka, hi hlangane na Albert Mann loyi a thwaseke eka ntlawa wo sungula wa Giliyadi. A a lava ku ya exiavelweni xa yena xa le tikweni rimbe. U hi khutazile leswaku hi amukela xiavelo xin’wana ni xin’wana xa le tikweni rimbe lexi hi nga xi kumaka.

Hi Ri Swin’we eXikolweni

DORA NA DOROTHEA: Anakanya hi ntsako lowu a hi ri na wona loko hi sungula ku leteriwa ntirho wa vurhumiwa! Hi siku ro sungula ra xikolo, Albert Schroeder, makwerhu loyi a nga nyika mana wa Dorothea buku leyi nge Studies in the Scriptures emalembeni ya 12 lama hundzeke, u hi tsarisile. John Booth a a ri kona na yena. Sweswi a a ri mulanguteri wa purasi eKingdom Farm, laha xikolo a xi ri kona. Endzhakunyana, vavanuna lava vambirhi va ve swirho swa Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha.

EXikolweni xa Giliyadi, hi dyondze ntiyiso lowu dzikeke wa Bibele. A byi ri vuleteri lebyinene ngopfu. A ku ri na swichudeni swa 104 entlaweni wa hina, ku katsa ni xichudeni xo sungula lexi humaka eMexico. A xi ringeta ku antswisa Xinghezi loko hina hi ringeta ku dyondza Xipaniya. A hi tsakile swinene hi siku leri Makwerhu Nathan H. Knorr a hi nyikeke swiavelo swa hina swo ya ematikweni mambe! Vo tala va hina va averiwe eAmerika Xikarhi ni le Amerika Dzonga; hina hi averiwe ku ya eChile.

 Ku Lavisisa Xuma eChile

Leswaku hi kota ku nghena eChile, a hi fanele hi va na vhisa, leyi tekeke nkarhi wo leha ku yi kuma. Xisweswo, endzhaku ko thwasa hi January 1945, hi phayone eWashington, D.C., ku ringana lembe ni hafu. Loko hi kuma tivhisa ta hina, a hi ri van’wana va varhumiwa va kaye lava yeke eChile. Va nkombo a va huma eka mintlawa leyi hundzeke ya xikolo xa Giliyadi.

Vamakwerhu vo hlayanyana va Vakreste va hi hlanganisile loko ha ha ku fika entsindza wa kona, ku nga Santiago. Un’wana wa vona a ku ri Albert Mann, loyi a thwaseke eGiliyadi, loyi a hi khutazeke eka malembe yo hlayanyana lama hundzeke. Yena a a fike eChile n’wexemu wa kona, na Joseph Ferrari wa ntlawa wa vumbirhi wa Giliyadi. Loko hi fika hi kume vahuweleri lava nga ehansi ka 100 eChile. A hi swi langutele hi mahlo-ngati ku kuma xuma lexi engetelekeke—vanhu va timbilu letinene—exiavelweni xa hina lexintshwa.

Hi averiwe ku ya tshama ekaya ra varhumiwa eSantiago. Ku tshama ni ndyangu lowukulu wa varhumiwa a ku ri nchumu lowuntshwa eka hina. Handle ko heta tiawara leti vekiweke entirhweni wo chumayela, varhumiwa hinkwavo a va averiwe ku swekela ndyangu kan’we hi vhiki. A ku pfa ku humelela swilo leswi khomisaka tingana. Siku rin’wana hi lunghiselele makokisi leswaku ma ta dyiwa hi ndyangu nimpundzu, kambe loko hi ma humesa exitikweni, hi twe ma nga nun’hweli kahle. A hi tirhise xinyunyeteri lexi hoxeke! Xivangelo hileswi a ku cheriwe xinyunyeteri xin’wana eka ximfukwana xa kona.

Kambe lexi nga hi khomisa tingana ni ku tlurisa a ku ri ku endla swihoxo loko hi dyondza Xipaniya. Ndyangu lowukulu lowu a hi dyondza na wona Bibele wu lave ku tshika hileswi a wu nga swi twisisi leswi a hi swi vula. Kambe hi ku languta matsalwa eTibibeleni ta vona, va swi kotile ku dyondza ntiyiso, naswona ntlhanu wa vona va ve Timbhoni. Emalembeni wolawo, a ku ri hava laha varhumiwa lavantshwa va nga dyondzaka kona ririmi. Hi nambe hi sungula ku chumayela ni ku ringeta ku dyondza ririmi eka vanhu lava a hi va chumayela.

A hi fambisa tidyondzo ta Bibele to tala, naswona van’wana lava a hi dyondza na vona va angule hi ku hatlisa. Van’wana a va lava ku lehiseriwa mbilu. Wansati loyi va nge i Teresa Tello, u yingise rungula ra ntiyiso kutani a ku, “Ndzi kombela mi ta nakambe mi ta ndzi byela leswi engetelekeke.” Hi ye minkarhi ya 12 hi nga n’wi kumi. Ku hundze malembe manharhu. Kutani hi ye enhlengeletanweni leyi a yi khomeriwe eka yindlu ya mintlango eSantiago. Loko hi famba endzhaku ka nhlengeletano hi Sonto, un’wana u ndzi vitanile a ku, “Makwerhu Dora, Makwerhu Dora!” Hi hundzulukile, kutani hi vona Teresa. A a endzele sesi wa yena la tshamaka ekusuhi ni laha a ku ri ni nhlengeletano, kutani a ta a ta vona leswaku ku humelela yini. A ku ri ntsako lowukulu ku hlangana na yena nakambe! Hi endle malunghiselelo yo dyondza Bibele, naswona hi ku hatlisa u khuvuriwile. Endzhakunyana u ve phayona ro hlawuleka. Se ku hele malembe ya 45, naswona Teresa wa ha ri entirhweni wo hlawuleka wa nkarhi hinkwawo.—Eklesiasta 11:1.

 Ku Tshubula Xuma ‘eSaveni’

Hi 1959 hi averiwe ku ya ePunta Arenas—leswi vulaka “Nhlohle ya Sava”—emakumu-kumu ka ribuwa ra le dzongeni ra le Chile leri longolokaka ni lwandle ku ringana tikhilomitara ta 4 300. Punta Arenas i nsimu leyi nga tolovelekangiki. Hi tin’hweti ta ximumu, nhlikanhi wu lehile—ku va ni ku vonakala ku kondza ku va 11:30 nivusiku. A hi heta nkarhi wo leha hi ri evutirhelini, hambileswi a ku pfa ku va ni swikavanyeto, hikuva ximumu a xi tisa moya wa matimba wa Antarctic. Hi tin’hweti ta xixika ka titimela, naswona nhlikanhi wu komile.

Ku nga khathariseki swiphiqo leswi, Punta Arenas i ndhawu leyinene. Hi ximumu, ri tshima ri ri karhi ri khidzimbela hi le vupela-dyambu. Minkarhi yin’wana, mpfula ya na hi xitshuketa, kambe endzhakunyana ku ta moya wu omisa timpahla. Kutani ku landzela nkwangulatilo wo xonga loko dyambu ri huma emapapeni. Nkwangulatilo lowu minkarhi yin’wana wu va kona tiawara to hlayanyana, wu pfa wu nyamalala loko dyambu ri ri emapapeni ya mpfula.—Yobo 37:14.

Hi nkarhi wolowo a ku ri ni vahuweleri va nga ri vangani ePunta Arenas. Hina vamakwerhu va xisati a hi boheka ku fambisa minhlangano evandlheni leritsongo ra kwalaho. Yehovha u katekise matshalatshala ya hina. Endzhaku ka malembe ya 37, hi endzele ndhawu yoleyo. Hi kume yini? Hi kume mavandlha ya tsevu lamakulu ni Tiholo ta Mfumo tinharhu leto saseka. A ku ri ntsako eka hina leswi Yehovha a hi pfumeleleke leswaku hi tshubula xuma xa moya esaveni rero ra le dzongeni!—Zakariya 4:10.

Xuma Lexi Engetelekeke ‘eRibuweni Ro Anama’

Endzhaku ko tirha malembe manharhu ni hafu ePunta Arenas, hi averiwe ku ya edorobeni ra hlaluko ra Valparaiso. Doroba leri ri na swintshabyana swa 41 leswi rhendzeleke nsonga lowu nga langutana ni Lwandle ra Pacific. A hi chumayela ngopfu eka xin’wana xa swintshabyana leswi, ePlaya Ancha, leswi vulaka “Ribuwa Ro Anama.” Eka malembe ya 16 lawa hi ma heteke hi ri kwalaho, hi vone Vakreste lava ha riki vantshwa va kula hi tlhelo ra moya ku fikela laha sweswi va nga valanguteri lava famba-fambaka ni vakulu lava nga Vakreste emavandlheni ya le Chile.

Xiavelo xa hina lexi landzeleke xa vurhumiwa a xi ri eViña del Mar. Hi tirhe kwalaho ku ringana malembe manharhu ni hafu ku fikela loko ku tsekatseka ka misava ku onha kaya ra varhumiwa. Hi tlhelele eSantiago, laha hi sunguleke ntirho wa vurhumiwa ku ringana malembe ya 40 emahlweni ka kwalaho. Swilo a swi cincile. A ku akiwe miako leyintshwa ya rhavi, naswona miako ya khale yi ve kaya ra varhumiwa hinkwavo lava saleke etikweni. Endzhakunyana, kaya rero ri sungule ku tirha tanihi ndhawu ya Xikolo xa Ndzetelo wa Vutirheli. Hi nkarhi wolowo, musa wa rirhandzu wa Yehovha wu kombisiwe eka hina nakambe. Hina va ntlhanu lava se a hi dyuharile hi vitaniwe eBethele hi ya tshama kona. Enkarhini lowu a hi tirha eChile, hi chumayele etindhawini ta 15. Hi vone ntirho wu kula ku sukela eka vahuweleri lava nga ehansi ka 100 ku ya fika kwalomu ka 70 000! Wa nga vona ntsako lowu hi nga va na wona wo lava xuma eChile ku ringana malembe ya 57!

Hi titwa hi katekisiwile hileswi Yehovha a nga hi pfumelela ku ya kuma vanhu vo tala swonghasi—xuma xa risima—lava yeke emahlweni va pfumelela Yehovha a va tirhisa enhlengeletanweni ya yena. Hi nkarhi wa hina wo tirhela Yehovha malembe yo tlula 60, hi pfumelelane hi mbilu hinkwayo ni leswi vuriweke hi Hosi Davhida, loko a ku: “Vunene bya wena byi tele swinene, lebyi u byi vekeleke lava va ku chavaka!”—Pisalema 31:19.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 9]

Dorothea hi 2002, ni loko a ri entirhweni wo chumayela hi 1943

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Ku endla ntirho wa le xitarateni eFort Dodge, Iowa, hi 1942

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Dora hi 2002

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Dorothea na Dora ehandle ka kaya ra vona ro sungula ra varhumiwa eChile, hi 1946