Xana U Chava Vumundzuku?

VANHU va nga ha va ni swivangelo swo hambana-hambana swo chava. Hi xikombiso, vanhu van’wana va chavisiwa hileswaku hi byihi vumundzuku bya misava leyi. Magazini wa Time wa April 3, 2006 wu ri: “Swiendlakalo leswi hambaneke swinene swo tanihi ku hisa lokukulu, swidzedze, tindhambhi, mindzilo, ku n’oka ka tiayisi letikulu swi kombisa leswaku maxelo ya misava hinkwayo ma onhakile swinene.”

Hi May 2002, Tsima Ra Nhlangano Wa Matiko Ro Hlayisa Mbango ri humese xiviko lexi nga ni nhloko-mhaka leyi nge, “Vumundzuku Bya Mbango eMisaveni Hinkwayo—Xiyenge 3.” Xi lunghiseleriwe hi vanhu vo tlula 1 000. Hi ku ya hi xiviko xa mahungu, xi te: “Pulanete leyi yi le khombyeni hikuva minhlawulo leyi endliwaka namuntlha yi khumba swinene makhwati, malwandle, milambu, tintshava, leswi hanyaka ekhwatini ni le matini ni swilo swin’wana leswi endlaka leswaku ku va ni vutomi leswi vanhu va sweswi ni va le nkarhini lowu taka va titshegeke hi swona.”

Xiyimo xa sweswi xa mbango wa misava hinkwayo i xin’wana xa leswi vangaka ku chava. Vanhu emisaveni hinkwayo sweswi va hanya va ri karhi va chava nhlaselo wa matherorisi. Mupfuni wa mukongomisi wa tinhlori ta xiyimo xa le henhla ta le Canada u te: “Vurhongo a byi phahi nivusiku hikuva hi vilela hi minxungeto leyi hi nga yi tiviki.” Phela, ku hlalela ntsena mahungu ya nimadyambu eka thelevhixini swi nga vanga ku chava!

Vanhu vo tala lava tirhaka va chava ku lahlekeriwa hi mintirho ya vona. Ku tshikisiwa mintirho, ku pfariwa ka tifeme, ku phikizana emintirhweni ni ku va vathori va lava swilo swo tala swi nga endla leswaku munhu a titwa a nga sirhelelekanga entirhweni. Vana va kondlo-a-ndzi-dyi va chava ku nyenyiwa hi tintangha ta vona. Vana va nga ha chavisiwa hi leswaku vatswari va vona a va va rhandzi hakunene. Kambe ku vuriwa yini hi swiyimo swa misava leyi va hanyaka eka yona? Manana un’wana la karhatekeke u ri: “Eka vana ni lava pfumalaka ntokoto, misava leyi va hanyaka eka yona minkarhi  yin’wana yi nga ha fana ni ndhawu leyikulu leyi chavisaka.” Naswona vatswari vo tala va vilerisiwa hi vuyelo lebyi vangiwaka hi ku hohloka ka mahanyelo ya misava eka lava va va rhandzaka, ngopfu-ngopfu vana.

Vanhu lava dyuhaleke hakanyingi va chava ku wa eswitepisini kumbe ku hlaseriwa exitarateni. Ina, “va chava nchumu lowu tlakukeke ntsena, naswona ku ni ku chava endleleni.” (Eklesiasta 12:5) Va chava vuvabyi byo chavisa. Swiviko swa switsongwatsongwana swa mukhuhlwana lowu dlayaka, vuvabyi bya khensa ni mavabyi man’wana lama tlulelaka swi nga hi endla hi chava ku tluleriwa hi mavabyi man’wana lamantshwa lama nga tolovelekangiki lama nga ha hi lamataka kumbe ma hi dlaya swin’we ni mindyangu ya hina. Hakunene, loko hi vona vanhu lava hanyeke kahle, lava gingiritekaka va vabya va tlhela va tsana, swa olova ku karhateka hileswaku na hina hi nga ha humeleriwa hi nchumu lowu fanaka kumbe wu humelela varhandziwa va hina. Swi khomisa gome hakunene ku languta munhu la vabyaka ivi u xiya leswaku a nga na ntshembo!

Leswi hi khumbiwaka hi swivangelo swo hambana-hambana swo chava, xana hi ni xivangelo lexi twalaka xo langutela vumundzuku hi ri ni ntshembo? Xana xi kona lexi nga hi pfunaka ku tshama hi ri ni langutelo lerinene? Xihloko lexi landzelaka xi ta hlamula swivutiso leswi.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 3]

© Jeroen Oerlemans/Panos