Ndlela Leyi Bibele Yi Cinciweke Ha Yona Yi Suka Eka Buku-nsongwa Yi Va Buku Ya Xikhale

EMATIN’WINI hinkwawo, vanhu va ve ni tindlela to tala to hlayisa rungula. Eminkarhini leyi hundzeke, vatsari a va tsala timhaka ta vona emaribyeni, eka swiphepherhele leswi endliweke hi mintsandza, emadzobyeni ni le ka swilo swin’wana. Hi lembe-xidzana ro sungula, le Vuxa Xikarhi, nchumu lowu a wu tirhisiwa ku tsala timhaka eka wona a ku ri buku-nsongwa. Endzhaku ka nkarhi, ku humelele buku ya xikhale, leyi eku heteleleni yi siveke buku-nsongwa kutani yi sungula ku tirhisiwa hi xitalo ku hlayisa rungula leri. Nakambe yi pfune swinene eku hangalaseni ka Bibele. Buku ya xikhale a ku ri yini naswona yi sungule ku tirhisiwa loko swi te yini?

Buku ya xikhale a yi ri ni xivumbeko lexi fanaka ni xa buku ya manguva lawa. A yi ri ni matluka lama petsiweke, ma hlengeletiwa ma va xikatsa kutani ma rhungeleriwa. Matluka ya kona a ma tsariwa ematlhelweni hamambirhi naswona ma pfariwa hi xifunengeto. Buku ya xikhale a yi nga fani ngopfu ni ya manguva lawa, kambe ku fana ni swilo swin’wana swo tala, yi antswisiwile ni ku cinciwa hi ku ya hi swilaveko swa lava a va yi tirhisa ni ndlela leyi a va tsakela leswaku yi va ha yona.

Ntsandza, Mhula Ni Dzovo

Eku sunguleni, tibuku ta xikhale hi ntolovelo a ti endliwe hi swiphepherhele swa ntsandza leswi totiweke mhula. Swiphepherhele leswi totiweke mhula leswi ku tsariweke rungula eka swona, leswi hlanganisiweke swin’we hi swikinere etlhelweni ra swona lero leha swi kumiwe eHerculaneum, ku nga doroba leri lovisiweke swin’we na Pompeii hi ku buluka ka Ntshava ya Vesuvius hi 79 C.E. Eku heteleleni, swiphepherhele leswi nga petsekiki swi siviwe hi matluka lama endliweke hi swilo leswi petsekaka. Hi Xilatini, tibuku leti ta xikhale a ti vuriwa membranae kumbe madzovo, hikuva hi ntolovelo a ku tirhisiwa wona leswaku ku endliwa matluka ya tona.

Tibuku tin’wana ta xikhale leti hambeteke ti va kona a ti endliwe hi papirasi. Tibuku ta xikhale ta Vukreste leti tiviwaka ti ri ta khale ngopfu, leti a ti vekiwe endhawini leyi omeke ya tindhawu tin’wana ta le Egipta, a ti vuriwa papyri. *

Xana A Ku Tirhisiwa Buku-nsongwa Kumbe Buku Ya Xikhale?

Swi vonaka onge Vakreste va tirhise ngopfu  buku-nsongwa ku kondza ku va eku heleni ka lembe-xidzana ro sungula C.E. Ku sukela eku heleni ka lembe-xidzana ro sungula ku ya eka lembe-xidzana ra vunharhu C.E. ku ve ni nkwetlembetano exikarhi ka lava a va rhandza buku ya xikhale ni lava a va rhandza buku-nsongwa. Vanhu vo rhandza xikhale, lava se a va tolovele ku tirhisa buku-nsongwa, a va nga swi lavi ku tshika xintu xa ka vona. Hambiswiritano, xiya leswi a swi katseka loko ku hlayiwa buku-nsongwa. Hi ntolovelo buku-nsongwa a yi endliwa hi nhlayo yo karhi ya matluka ya papirasi kumbe ya madzovo lama namarhetiweke swin’we leswaku ma endla tluka rin’we ro leha leri a ri lava ku songiwa. Rungula a ri tsariwa hi tikholomu eka tlhelo ra le mahlweni ra buku-nsongwa. Loko munhu a lava ku yi hlaya, a a fanele a yi tlharhamula leswaku a kuma ndhawu leyi a yi lavaka. Loko a heta ku hlaya, a a tlhela a yi songa. (Luka 4:16-20) Hakanyingi a ku nga laveki buku-nsongwa yin’we loko ku khomiwe nhlangano wo karhi, kutani a swi tika ku yi tirhisa. Hambileswi Vakreste va lembe-xidzana ra vumbirhi ku ya emahlweni a va tikomba va tsakela ku kopa Matsalwa hi ndlela leyi rungula a ri tsariwa ha yona eka buku ya xikhale, buku-nsongwa yi hambete yi tirhisiwa ku ringana malembe-xidzana yo tala. Hambiswiritano, vatshila va pfumela leswaku leswi endleke buku ya xikhale yi amukeriwa swinene hileswi Vakreste a va tirhisa yona.

Vuyelo bya ku tirhisa buku ya xikhale byi le rivaleni—a wu kota ku tsala rungula ro tala eka yona, a swi olova ku yi tirhisa naswona a yi khomeka. Hambileswi van’wana a va byi xiya vuyelo lebyi, vunyingi a byi kanakana ku tshika ku tirhisa buku-nsongwa. Hambiswiritano, endzhaku ka malembe-xidzana yo hlayanyana, vo tala va sungule ku tirhisa buku ya xikhale hi swivangelo swo hambana-hambana.

Buku ya xikhale a yi tirhiseka hi ku olova loko yi ringanisiwa ni buku-nsongwa. A wu kota ku tsala eka matlhelo hamambirhi ya tluka, naswona a swi koteka ku hlanganisa tibuku to hambana-hambana eka vholumo yin’we. Van’wana va vula leswaku leswi endleke buku ya xikhale yi tsakeriwa hi Vakreste ni vachaviseki vo tanihi magqweta, hileswi a swi olova ku kuma tindhawu to karhi hi ku kongoma. Eka Vakreste, tindzimana leti nga endhawini yin’we—kumbe nxaxamelo wa tindzimana ta Bibele leti kumekaka hi ku olova—a ti pfuna swinene entirhweni wo chumayela. Ku tlula kwalaho, buku ya xikhale a yi ri ni xifunengeto, lexi hakanyingi a xi endliwa hi ntsandza, kutani a yi hlwela ku hlakala ku tlula buku-nsongwa.

Tibuku ta xikhale a ti pfuna swinene loko munhu a lava ku tihlayela. Eku heleni ka lembe-xidzana ra vunharhu, lava tivulaka Vakreste a va tirhisa swibukwana swa Tievhangeli leswi endliweke hi dzovo. Ku sukela kwalaho, ku endliwe tikopi ta tibiliyoni ta Bibele leyi heleleke kumbe leyi nga helelangiki leti nga ni xivumbeko xa buku ya xikhale.

Namuntlha, switirho swo tala swi endle leswaku swi olova ku kuma vutlhari bya Xikwembu lebyi kumekaka eBibeleni. Byi nga kumeka eka tikhompyuta, tikhasete leti rhekhodiweke ni le ka tibuku ta manguva lawa. Ku nga khathariseki leswaku Bibele ya wena yi njhani, rhandza Rito ra Xikwembu, u anakanya ha rona siku ni siku.—Pisalema 119:97, 167.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Buku ya xikhale yi pfune swinene eku hangalaseni ka Bibele