Rito Ra Yehovha Ra Hanya

Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Swirilo

MUPROFETA Yeremiya u vone ku hetiseka ka rungula ra vuavanyisi leri a heteke malembe ya 40 a ri karhi a ri vula. Xana muprofeta loyi u titwise ku yini loko a vona ku lovisiwa muti lowu a a wu rhandza? Xingheniso xa buku ya Swirilo eka vuhundzuluxeri bya Septuagint ya Xigriki, xi ri: “Yeremiya u tshame ehansi a rila ni ku titshandza hikwalaho ka Yerusalema.” Buku ya Swirilo leyi tsariweke hi 607 B.C.E. loko Yeremiya a ha ku tsundzuka kahle ku rhendzeriwa ka muti wa Yerusalema loku tekeke tin’hweti ta 18 ni ku hisiwa ka wona loku endlekeke endzhaku ka sweswo, yi ri hlamusela kahle gome lerikulu ra Yeremiya. (Yeremiya 52:3-5, 12-14) Ku hava muti wun’wana ematin’wini lowu rileriweke hi marito lama fanaka ni lawa ni lama khumbaka mbilu ni lama khomisaka gome hi ndlela leyi.

Buku leyi ya Swirilo i swiphato leswi pandziweke swi va tindzima ta ntlhanu. Swiphato swo sungula swa mune i swirilo; kasi xa vuntlhanu i xikhongelo. Tindzima to sungula ta mune leti nga tinsimu, ti ni tindzimana leti sungulaka hi letere leri nga faniki ni maletere man’wana eka nxaxamelo wa maletere ya 22 ya Xiheveru. Hambileswi ndzima ya vuntlhanu yi nga ni tindzimana ta 22, ku nga nhlayo ya maletere ya Xiheveru, kambe tindzimana ta kona a ti tsariwanga hi nxaxamelo wa maletere wolawo.—Swirilo 5:1.

“MAHLO YA MINA MA HERILE HI MIHLOTI”

(Swirilo 1:1–2:22)

“Vona ndlela leyi a tshameke ha yona a ri yexe, muti lowu a wu tele hi vanhu! Vona ndlela leyi a fanaka ha yona ni noni, yena loyi a a ri ni vanhu vo tala exikarhi ka matiko! Vona ndlela leyi a ngheneke ha yona entirhweni wo sindzisiwa, yena loyi a a ri hosana exikarhi ka miganga leyi nga ehansi ka vulawuri bya hosi!” Hi yona ndlela leyi swi sungulaka ha yona swirilo swa muprofeta Yeremiya loko a rilela muti wa Yerusalema. Loko muprofeta a vula xivangelo xa khombo leri, u te: “Yehovha u n’wi tisele gome hikwalaho ka ku tlula nawu ka yena loko tala.”—Swirilo 1:1, 5.

Yerusalema la fanisiwaka ni noni leyi feriweke hi nuna ni vana, wa vutisa: “Xana xi kona xitlhavi lexi fanaka ni xitlhavi xa mina?” Loko muti lowu wu khongela eka Xikwembu malunghana ni valala va wona, wu ri: “Onge vubihi bya vona hinkwabyo byi nga ta emahlweni ka wena, kutani u va twisa ku vava, hilaha u ndzi twiseke ku vava hakona hikwalaho ka ku tlula nawu ka mina hinkwako. Hikuva mbitsi wa mina wu tele, ni mbilu ya mina ya vabya.”—Swirilo 1:12, 22.

Hikwalaho ka gome lerikulu, Yeremiya u ri: “Hi ku hlundzuka lokukulu [Yehovha] u tseme rimhondzo rin’wana ni rin’wana ra Israyele. U tlherise voko rakwe ra xinene emahlweni ka nala; eka Yakobe u hambeta a hisa kukota ndzilo wa malangavi lowu lovisaka matlhelo hinkwawo.” Loko muprofeta a hlamusela nhlomulo wa yena hinkwawo, u te: “Mahlo ya mina ma herile hi mihloti yo tala. Marhumbu ya mina ma pfimbelwa. Xivindzi xa mina xi chululekele emisaveni.” Hambi ku ri lava hundzaka hi ndlela va hlamarile, va ku: “Xana lowu i muti lowu a va tshamela ku vula ha wona va ku, ‘I ku hetiseka ka ku saseka, ku khana ka misava hinkwayo’?”—Swirilo 2:3, 11, 15.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

1:15—Xana Yehovha “u pyanyetele xikamelo xa madiriva xa nhwana wa Yuda” hi ndlela yihi? Loko Vababilona va lovisa muti, lowu hlamuseriwaka tanihi nhwana, va halate ngati yo tala swinene leyi fanisiwaka ni madiriva lama pyanyeteriweke eka xikamelo xa madiriva. Yehovha u vulavule hi leswi ka ha ri emahlweni naswona u swi pfumelele leswaku swi humelela, leswaku ku ta vuriwa leswaku u “pyanyetele xikamelo xa madiriva.”

2:1—Xana “ku saseka ka Israyele ku suke etilweni  ku ta emisaveni” hi ndlela yihi? Tanihi leswi “matilo ma tlakukeke ku tlula misava,” minkarhi yin’wana ku tsongahatiwa ka swilo leswi tlakukeke ku fanisiwa ni ku lahleriwa ka swona ‘swi suka etilweni swi ta emisaveni.’ “Ku saseka ka Israyele”—ku nga ku vangama ni matimba leswi tiko leri a ri ri na swona loko Yehovha a ha ri katekisa—ku sukile loko muti wa Yerusalema wu lovisiwa ni loko tiko ra Yuda ri sala ri ri hava vaaki.—Esaya 55:9.

2:1, 6—“Vunavelo” ni “ntsonga” wa Yehovha i yini? Mupisalema u yimbelerile a ku: “A hi ngheneni etabernakeleni yakwe leyikulu; a hi nkhinsameni evunavelweni byakwe.” (Pisalema 132:7) Hikwalaho, “vunavelo” lebyi ku vulavuriwaka hi byona eka Swirilo 2:1 i yindlu ya Yehovha ya vugandzeri kumbe tempele ya yena. Vababilona va ‘hise yindlu ya Yehovha’ onge i ntsonga, kumbe nxaxa lowu nga entangeni.—Yeremiya 52:12, 13.

2:16, 17—Xana ndzimana 16 a yi nga fanelanga yi sungula hi rito ra Xiheveru leri nge ayin ivi ndzimana 17 yi sungula hi pe leswaku yi landzela ndlela leyi maletere ya Xiheveru ma landzelelanaka ha yona? Loko vatsari lava huhuteriweke va qambha swiphato hi ku landzelelanisa maletere lawa hi ndlela leyi, hi ntolovelo va va va landzela ndlela leyi maletere lawa ma landzelelanaka ha yona. Hambiswiritano, a va nga endli tano loko leswi va swi tsalaka swi ta twala swi nga ri swa ntumbuluko. Mongo wa mhaka a wu tekiwa wu ri wa nkoka swinene ku tlula ku khomelela eka nawu wa mavekelo ya mhaka lowu pfunaka muhlayi ku tsundzuka leswi a swi hlayeke. Matsalelo lama fanaka ma kumeka nakambe eka ndzima 3 na 4 ya buku ya Swirilo.—Swirilo 3:46, 49; 4:16, 17.

2:17—Hi rihi “rito” leri Yehovha a ri hetisiseke hi ku kongoma mayelana na Yerusalema? Swi vonaka onge laha ku vulavuriwa hi Levhitika 26:17, leyi nge: “Hakunene xikandza xa mina xi ta lwa na n’wina, kunene mi ta hluriwa emahlweni ka valala va n’wina; kutani lava va mi vengaka va ta mi kandziyela, kunene n’wina mi ta baleka ku nga ri na munhu la mi hlongorisaka.”

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

1:1-9. Yerusalema u rile hi mbitsi lowukulu nivusiku, naswona mihloti ya yena yi ve emarhameni. Tinyangwa ta yena ti tshoveleriwile, naswona vaprista va yena va ve ni nhlomulo. Vanhwana va yena va ve ni gome, yena a va ni mbitsi. Hikwalaho ka yini? Hikuva Yerusalema u endle xidyoho lexikulu. Ku nyama ka yena ku ve etingubyeni takwe. Ku tlula nawu a ku tisi ntsako; ku tisa xirilo, mbitsi, gome ni nhlomulo.

1:18. Minkarhi hinkwayo loko Yehovha a xupula vadyohi, u va a lulamile.

2:20. Vaisrayele va tsundzuxiwile leswaku loko va nga yingisi rito ra Yehovha, va ta langutana ni mindzhukano, leyi a yi ta katsa ku ‘dya nyama ya vana va vona va majaha ni va vanhwanyana.’ (Deteronoma 28:15, 45, 53) Loko u hlawula ku hanya hi ku nga yingisi Xikwembu u tivitanela khombo!

“U NGA FIHLI NDLEVE YA WENA LESWAKU U NDZI WISISA”

(Swirilo 3:1–5:22)

Eka Swirilo ndzima 3, ku vuriwa leswaku tiko ra Israyele i  “munhu la tiyeke emirini.” Hambileswi munhu loyi a langutaneke ni maxangu, u yimbelela, a ku: “Yehovha hi lonene eka loyi a n’wi tshembaka, eka moya-xiviri lowu wu n’wi lavaka nkarhi hinkwawo.” Loko a khongela eka Xikwembu xa ntiyiso, u te: “U fanele u twa rito ra mina. U nga fihli ndleve ya wena leswaku u ndzi wisisa, u ndzi twa loko ndzi kombela ku pfuniwa.” Loko a kombela Yehovha leswaku a n’wi lamulela eka ndzhukano wa valala va yena, u te: “Oho Yehovha, u ta va khoma hi ndlela leyi va nga ta ku khoma ha yona, hi ku landza ntirho wa mavoko ya vona.”—Swirilo 3:1, 25, 56, 64.

Yeremiya u phofule leswi nga embilwini ya yena hikwalaho ka nhlaselo lowu tekeke tin’hweti ta 18 eYerusalema, a ku: “Nxupulo wa xihoxo xa nhwanyana wa vanhu va mina i wukulu ku tlula nxupulo wa xidyoho xa Sodoma, leyi hluriweke hi nkarhinyana, leyi ku nga riki na mavoko lawa ma yi pfuneke.” Yeremiya u ye emahlweni a ku: “Va antswa lava dlayiweke hi banga ku tlula lava dlayiweke hi ndlala, hikuva vona va tsana, va tlhaviwile hi ku pfumaleka ka ntshovelo wa le nsin’wini.”—Swirilo 4:6, 9.

Ndzima ya vuntlhanu yi vulavula hi vaaki va Yerusalema, lava nga te: “Oho Yehovha, tsundzuka leswi endlekeke eka hina. Languta, u vona ndzhukano wa hina.” Loko va vulavula hi nhlomulo wa vona, va komberile va ku: “Oho Yehovha, wena u ta tshama hilaha ku nga riki na makumu. Xiluvelo xa wena i xa xitukulwana xin’wana ku ya eka xitukulwana xin’wana. Oho Yehovha, hi vuyise eka wena, kutani hi ta vuya hi ku hatlisa. Hi tisele masiku lamantshwa ku fana ni khale swinene.”—Swirilo 5:1, 19, 21.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

3:16—Xana xiga lexi nge: “U tshova meno ya mina hi rikhwara” xi nga va xi vula yini? Buku yin’wana yi ri: “Vayuda loko va ri endleleni yo ya evuhlongeni, a va cela migodi yi va switiko lerova loko va humesa xinkwa xa vona, a xi huma xi ri ni misava.” Ku dya xinkwa xo tano a swi ta tshova meno ya munhu.

4:3, 10—Hikwalaho ka yini Yeremiya a fanisa “nhwanyana wa vanhu [va rikwavo]” ni “tinca emananga”? Yobo 39:16 yi vula leswaku yinca yi “khoma vana va yona hi nsele, onge hiloko va nga ri va yona.” Hi xikombiso, loko mandza ma tlhotlhoriwile, mbhaha wu famba ni mimbhaha yin’wana ivi nkuku wu sala wu wundla swikukwana. Kutani ku humelela yini loko mbhaha ni nkuku swin’we ni swikukwana swi langutana ni khombo? Nkuku ni mbhaha swa baleka swi siya xisaka lexi nga ni swikukwana. Loko Vababilona va rhendzele muti wa Yerusalema, ku ve ni ndlala leyikulu leyi endleke leswaku vamanana lava hi ntumbuluko a va fanele va twela vana va vona vusiwana, va sungula ku va ni tihanyi eka vana va vona, ku fana ni tinca emananga. Leswi a swi hambane ngopfu ni nkhathalelo lowu timhungubye ta ntswele ti va khathalelaka ha yona vana va tona.

5:7—Xana Yehovha u vona vana xihoxo hikwalaho ka swidyoho swa vatata wa vona? Doo, Yehovha a nga va xupuli hi ku kongoma vanhu hikwalaho ka swidyoho swa vatata wa vona. Bibele yi ri: “Un’wana ni un’wana wa hina u ta tihlamulela eka  Xikwembu.” (Varhoma 14:12) Hambiswiritano, vuyelo bya swihoxo swa hina byi nga hambeta ku ya fika eka switukulwana leswi landzelaka. Hi xikombiso, ku hundzukela ka Vaisrayele va khale evugandzerini bya swikwembu swa hava, ku endle leswaku swi tika hambi ku ri eka switukulwana leswi landzeleke swa Vaisrayele lava tshembekeke leswaku va namarhela ndlela ya ntiyiso.—Eksoda 20:5.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

3:8, 43, 44. Hi nkarhi wa khombo leri weleke Yerusalema, Yehovha u arile ku yingisa loko vaaki va muti va rila va kombela mpfuno. Hikwalaho ka yini? Hikuva vanhu a va nga yingisi, naswona a va hundzukanga. Loko hi lava leswaku Yehovha a hlamula swikhongelo swa hina, hi fanele hi n’wi yingisa.—Swivuriso 28:9

3:20. Yehovha, “La nge Henhla-henhla emisaveni hinkwayo,” u tlakukile lerova wa korhama leswaku “a languta etilweni ni le misaveni.” (Pisalema 83:18; 113:6) Hambiswiritano, Yeremiya a a swi tiva leswaku Lowa Matimba Hinkwawo u tiyimiserile ku korhama emahlweni ka vanhu, hileswaku a tiveka exiyin’weni xa vona leswaku a ta va khutaza. Mawaku ndlela leyi hi tsakaka ha yona leswaku hambileswi Xikwembu xa ntiyiso xi nga ni matimba hinkwawo ni vutlhari hinkwabyo kambe xa titsongahata!

3:21-26, 28-33. Hi nga tiyisela njhani hambiloko hi langutane ni ku xaniseka lokukulu? Yeremiya u vula leswaku a hi fanelanga hi rivala leswaku Yehovha u ni swiendlo swo tala swa musa wa rirhandzu naswona tintswalo ta yena ti tele. Nakambe hi fanele hi tsundzuka leswaku leswi hi hanyaka i xivangelo lexi twalaka xa leswaku hi nga lan’wi ni leswaku hi fanele hi lehisa mbilu hi rindzela ku ponisa ka Yehovha hi nga heli mbilu naswona hi nga gunguli. Ku tlula kwalaho, hi fanele hi ‘nghenisa milomu ya hina entshurini,’ leswi vulaka leswaku hi tiyisela miringo hi titsongahatile, hi tsundzuka leswaku leswi Xikwembu xi swi pfumelelaka leswaku swi humelela, xi va xi ri ni swivangelo leswi twalaka.

3:27. Ku tiyisela miringo ya ripfumelo loko wa ha ri muntshwa swi nga ha vula ku tiyisela maxangu ni ku hlekuriwa. Kambe “i swinene leswaku munhu la tiyeke emirini a rhwala joko evuntshweni bya yena.” Hikwalaho ka yini? Hikuva ku dyondza ku rhwala joko ra ku xaniseka loko wa ha ri muntshwa, swi pfuna munhu leswaku a lunghekela ku langutana ni swiphiqo loko se a kurile.

3:39-42. Ku “tshamela ku vilela” loko hi xaniseka hikwalaho ka swidyoho swa hina a hi vutlhari. Ematshan’weni yo vilela loko hi tshovele mfava hikwalaho ka swilo swo biha leswi hi swi endleke, “a hi lavisiseni tindlela ta hina hi ti kambisisa, a hi tlheleleni eka Yehovha.” Hi ta va hi tlharihile loko hi hundzuka ivi hi lulamisa tindlela ta hina.

Endla Yehovha A Va Ntshembo Wa Wena

Buku ya Bibele ya Swirilo yi paluxa ndlela leyi Yehovha a languteke Yerusalema ni tiko ra Yuda ha yona endzhaku ka loko Vababilona va hise muti ni ku wu endla rhumbi. Marito lama kombisaka swidyoho lama ku vulavuriwaka hi wona laha ma swi veka erivaleni leswaku hi ku ya hi langutelo ra Yehovha, vanhu va weriwe hi khombo hikwalaho ka swidyoho swa vona. Tinsimu ta buku leyi, leyi huhuteriweke ti tamele marito lama kombisaka ku va ni ntshembo eka Yehovha ni ku navela ku tlhelela eka ndlela leyinene. Hambileswi vanhu vo tala lava a va hanya hi nkarhi wa Yeremiya a va nga ri na ntshembo wo tano, kambe Yeremiya ni masalela lama hundzukeke a va ri na wona.

Leswi Yehovha a swi kumeke loko a kambisisa xiyimo xa Yerusalema hilaha swi hlamuseriweke hakona ebukwini ya Swirilo, swi hi dyondzisa tidyondzo timbirhi ta nkoka. Yo sungula, ku lovisiwa ka muti wa Yerusalema ni ku onhiwa ka tiko ra Yuda ku hi khutaza leswaku hi yingisa Yehovha naswona i xilemukiso xa leswaku a hi fanelanga hi honisa ku rhandza ka Xikwembu. (1 Vakorinto 10:11) Dyondzo ya vumbirhi hi leyi hi yi kumaka eka xikombiso xa Yeremiya. (Varhoma 15:4) Hambiloko muprofeta loyi a ri ni gome naswona a langutane ni xiyimo lexi nga riki na ntshembo, u yimele ku ponisiwa hi Yehovha. I swa nkoka leswaku hi veka ntshembo lowu heleleke eka Yehovha ni le ka Rito ra yena!—Vaheveru 4:12.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 9]

Muprofeta Yeremiya u vone ku hetiseka ka rungula ra yena ra vuavanyisi

[Swifaniso leswi nga eka tluka 10]

Ripfumelo ra Timbhoni leti ta le Korea ri ringiwile emhakeni ya vukala-tlhelo bya Vukreste