Hi “Endliwe Hi Ndlela Yo Hlamarisa”

“Ndzi endliwe hi ndlela yo hlamarisa, leyi chavisekaka.”—PISALEMA 139:14.

1. Ha yini vanhu vo tala vo tlhariha va vula leswaku swilo swo hlamarisa leswi nga laha misaveni swi endliwe hi Xikwembu?

MISAVA yi tele hi swivumbiwa swo hlamarisa. Swi huma kwihi? Van’wana va anakanya leswaku nhlamulo yi nga kumiwa handle ko vulavula hi Muvumbi wo tlhariha. Van’wana va pfumela leswaku ku ala ku anakanya hi Muvumbi swi endla leswaku hi nga koti ku twisisa ntumbuluko. Va anakanya leswaku swivumbiwa swa laha misaveni swi rharhangane ngopfu, swi hambana-hambane ngopfu naswona u nga ha vula leswaku swa hlamarisa swinene lerova a swi lo tiendlekela. Eka vanhu vo tala, ku katsa ni vativi van’wana va sayense, vumbhoni byi kombisa leswaku vuako byi endliwe hi Muvumbi wo tlhariha, la nga ni matimba ni musa. *

2. I yini lexi susumeteleke Davhida ku dzunisa Yehovha?

² Hosi Davhida wa le Israyele wa khale a a khorwiseka leswaku Muvumbi u fanele a dzunisiwa hikwalaho ka swilo swo hlamarisa leswi A swi vumbeke. Hambileswi Davhida a hanyeke enkarhini lowu sayense a yi nga si hluvuka ku fana ni namuntlha, a a swi vona leswaku u rhendzeriwe hi swikombiso leswi hlamarisaka swa swilo leswi tumbuluxiweke hi Xikwembu. Davhida u hlamarisiwe swinene hi vuswikoti bya Xikwembu byo tumbuluxa loko a langutise ntsena ndlela leyi miri wa yena a wu vumbiwe ha yona. U tsarile: “Ndzi ta ku dzunisa hikuva ndzi endliwe hi ndlela yo hlamarisa, leyi chavisekaka. Mintirho ya wena ya hlamarisa, hilaha moya-xiviri wa mina wu swi lemukaka kahle hakona.”—Pisalema 139:14.

3, 4. Ha yini swi ri swa nkoka leswaku un’wana ni un’wana wa hina a anakanyisisa swinene hi mintirho ya Yehovha?

³ Davhida u khorwiseke ngopfu hileswi a a anakanyisisa hi swilo. Namuntlha, swikolo ni swihaxa-mahungu swi dyondzisa tidyondzo ta mavunwa malunghana ni lomu munhu a humaka kona. Na hina loko hi lava ku va ni ripfumelo leri fanaka ni ra Davhida, hi fanele hi anakanyisisa hi swilo. Swi ni khombo ku kuceteriwa ku pfumela leswi van’wana va swi anakanyaka, ngopfu-ngopfu etimhakeni ta nkoka to tanihi ku va kona ka Muvumbi ni ntirho wa yena.

⁴ Ku tlula kwalaho, ku anakanyisisa hi mintirho ya Yehovha swi antswisa ndlela leyi hi n’wi rhandzaka ha yona naswona swi endla hi tiyiseka hi switshembiso swa yena swa nkarhi lowu taka. Sweswo swi nga hi susumetela ku tiva Yehovha swinene ni ku n’wi tirhela. Hikwalaho, a hi kambisiseni ndlela leyi sayense ya manguva lawa yi xi tiyisekiseke ha yona xiboho lexi fikeleriweke hi Davhida xa leswaku hi “endliwe hi ndlela yo hlamarisa.”

Ndlela Leyi Mimiri Ya Hina Yi Kulaka Ha Yona Ya Hlamarisa

5, 6. (a) Xana vutomi bya hina hinkwerhu byi sungurise ku yini? (b) Tinso ta hina ti tirha yini?

⁵ “Wena u humese tinso ta mina; u tshame u ndzi ungamerile ekhwirini ra manana.” (Pisalema 139:13) Hinkwerhu ka hina hi sungule ku vumbeka  endzeni ka miri wa vamana wa hina hi ri sele yin’we leyi nga yitsongo eka hiko leyi nga emakumu ka xivulwa lexi. Sele yoleyo leyi nga voniwaka hi ku tirhisa muchini wa ku vona swilo leswitsongo a yi rharhangane swinene! Yi kule hi ku hatlisa. Loko se u ri na tin’hweti timbirhi u ri embelekweni, swirho swa wena swa nkoka se a swi vumbekile. Swin’wana swa swona a ku ri tinso ta wena. Loko u velekiwa, tinso ta wena se a ti lunghekele ku hluta ngati ya wena—ti susa swilo leswi nga chefu ni ku hunguta mati loko ma tele ngopfu kambe ti siya swilo swa nkoka. Loko tinso ta wena timbirhi ti tirha kahle, ti hluta mati engatini ya wena—kwalomu ka tilitara ta ntlhanu eka munhu lonkulu—timinete tin’wana ni tin’wana ta 45!

⁶ Tinso ta wena ti tlhela ti pfuneta ku lawula leswi nga eka timinerali ta ngati ya wena, mpimo wa asidi ya yona ni nsusumeto wa yona. Ti endla mintirho yin’wana yo tala ya nkoka, yo tanihi ku hundzula vhithamini D yi va xivumbeko xin’wana lexi nga xa nkoka leswaku marhambu ma kula kahle ni ku endla homoni leyi vuriwaka erythropoietin, leyi vangaka ku endliwa ka tisele to tshwuka ta ngati emarhambyini ya wena. A swi hlamarisi leswi tinso ti vitaniwaka “xitshunguri-nkulu xa miri wa munhu”! *

7, 8. (a) Hlamusela ndlela leyi n’wana la nga siki velekiwaka a sungulaka ku vumbeka ha yona. (b) N’wana la nga siki velekiwaka u “lukiwa eswiphen’wini swa le hansi swa misava” hi ndlela yihi?

⁷ “Marhambu ya mina a ma nga fihlekanga eka wena loko ndzi endliwa exihundleni, loko ndzi lukiwa eswiphen’wini swa le hansi swa misava.” (Pisalema 139:15) Sele yo sungula yi avanile, naswona tisele letintshwa ti hambete ti avana. Hi ku hatlisa tisele leti ti sungule ku hambana, ti va tisele ta misiha, tisele ta nhlonge ni tin’wana. Tisele ta muxaka lowu fanaka ti hlanganile kutani ti vumba swirho. Hi xikombiso, loko u ri na mavhiki manharhu u ri embelekweni, u sungule ku va ni kongotlo. Loko se u ri ni mavhiki ya nkombo ntsena u ri embelekweni naswona u lehe kwalomu ka 2,5 wa tisentimitara ntsena, marhambu hinkwawo ya 206 ma va se ma vumbekile, hambileswi ma ha riki matsongo naswona ma nga siki tiyelaka.

⁸ Swihlamariso sweswo swi endleka embelekweni wa mana wa wena, vanhu va nga swi voni. Hakunene, vanhu a va na vutivi byo tala malunghana ni ndlela leyi hi vumbekaka ha yona. Hi xikombiso, i yini leswi susumeteleke tisele to karhi ta switekela leswaku ti avana ti endla swirho swo hambana-hambana swa miri? Vativi va sayense va nga ha hetelela va swi tiva, kambe hilaha Davhida a nga ta vula hakona, Muvumbi wa hina—Yehovha—a a swi tiva hi ku helela minkarhi hinkwayo.

9, 10. Rungula ra swirho swa xitumbulukwa ri “tsariwe ebukwini” ya Xikwembu hi ndlela yihi?

⁹ “Mahlo ya wena ma vone ni xitumbulukwa xa mina, naswona swiphemu swa xona hinkwaswo swi tsariwe ebukwini ya wena, malunghana ni masiku lawa swi vumbiweke ha wona ku nga si va ni xin’we xa swona.” (Pisalema 139:16) Sele ya wena yo sungula a yi ri ni ntila lowu miri wa wena a wu ta kula hi ku landzela wona. Ntila wolowo wu kongomise ku kula ka wena embelekweni ku ringana tin’hweti ta kaye ni le ka malembe lama tlulaka makume-mbirhi endzhaku ka loko u velekiwile. Hi nkarhi wolowo, miri wa wena wu hundze eka switeji swo tala, hinkwaswo swi kongomisiwa hi rungula leri a ri ri eka sele yo sungula.

¹⁰ Davhida a a nga ti tivi tisele kumbe swiaki swa switekela, naswona a a nga ri na wona muchini wa ku vona swilo leswitsongo. Kambe u swi twisise hi ndlela leyi faneleke leswaku ku kula ka miri wa yena a ku ri vumbhoni bya leswaku ku kunguhatiwe khale. Swi nga ha endleka Davhida a a ri ni vutivinyana bya ndlela leyi n’wana a kulaka ha yona loko a nga si velekiwa, hi yona mhaka a vuleke leswaku  goza rin’wana ni rin’wana ri fanele ri endleka hi ku ya hi ntila ni nkarhi lowu vekiweke. Loko a tlhokovetsela, u hlamusele pulani leyi tanihi leyi ‘tsariweke’ “ebukwini” ya Xikwembu.

11. I yini lexi endlaka leswaku hi languteka hi ndlela leyi hi langutekaka ha yona?

¹¹ Namuntlha, swa tiviwa leswaku swilo leswi u swi tekeleleke eka vatswari va wena ni vakokwa wa wena—swo tanihi mpimo wa ku leha ka wena, ndlela leyi xikandza xa wena xi langutekaka ha yona, muvala wa mahlo ni wa misisi ni swilo swin’wana swa magidi—swi huma eka swiaki swa wena swa xitekela. Sele yin’wana ni yin’wana ya wena yi ni magidi ya swiaki swa xitekela, naswona xiaki xin’wana ni xin’wana xa xitekela i xiyenge xa nxaxamelo wo leha wa swiaki swa DNA (deoxyribonucleic acid). Ntila lowu miri wa wena wu faneleke wu landzela wona wu “tsariwe” eka tikhemikhali leti kumekaka eka DNA ya wena. Nkarhi hinkwawo loko tisele ta wena ti avana—leswaku ti vumba tisele letintshwa kumbe ti siva tisele ta khale—DNA ya wena yi hundzisa ntila wolowo, xisweswo yi endla leswaku u hambeta u hanya naswona ku languteka ka wena ku nga cinci. Mawaku xikombiso lexi hlamarisaka xa matimba ni vutlhari bya Muvumbi wa hina wa le tilweni!

Mianakanyo Ya Hina Yo Hlawuleka

12. I yini lexi ngopfu-ngopfu xi hambanisaka vanhu ni swiharhi?

¹² “Hikwalaho, miehleketo ya wena i ya risima swinene eka mina! Oho Xikwembu, hinkwaswo ka swona swi tele swinene! Loko a ndzo sungula ku swi hlaya, a swi ta tala ku tlula ni swiribyana swa sava.” (Pisalema 139:17, 18a) Swiharhi na swona swi endliwe hi ndlela yo hlamarisa, naswona swin’wana swi ni switwi ni vuswikoti lebyi tlulaka bya vanhu. Kambe Xikwembu xi nyike vanhu vuswikoti byo anakanya lebyi tlulaka bya xiharhi xihi na xihi. Buku yin’wana ya sayense yi ri: “Hambileswi hina vanhu hi yelanaka hi tindlela to tala ni swivumbiwa swin’wana, hi hlawulekile exikarhi ka swilo leswi hanyaka emisaveni hikuva hi kota ku vulavula ni ku anakanya. Hi hlawulekile ni hi leswi hi navelaka ku tiva swo tala malunghana ni miri wa hina: Leswaku hi vumbiwe njhani? Xana hi tise ku yini?” Leswi i swivutiso leswi na Davhida a anakanyisiseke ha swona.

13. (a) Davhida u swi kotise ku yini ku anakanyisisa hi mianakanyo ya Xikwembu? (b) Hi nga xi tekelela njhani xikombiso xa Davhida?

¹³ Xa nkoka swinene, ku hambana ni swiharhi, hi hlawulekile hileswi hi kotaka ku anakanyisisa hi mianakanyo ya Xikwembu. * Nyiko leyi yo hlawuleka i yin’wana ya tindlela leti kombisaka leswaku hi endliwe “hi xifaniso xa Xikwembu.” (Genesa 1:27) Davhida u yi tirhise kahle nyiko leyi. U anakanyisise hi vumbhoni bya leswaku Xikwembu xi kona a tlhela a anakanyisisa hi swilo leswinene leswi xi swi endleke emisaveni. Nakambe Davhida a a ri ni tibuku to sungula ta Matsalwa yo Kwetsima, leti nga ni swilo leswi Xikwembu xi swi paluxeke malunghana na xona ni mintirho ya xona. Matsalwa lawa lama huhuteriweke ma pfune Davhida ku twisisa mianakanyo, vumunhu ni xikongomelo xa Xikwembu. Ku anakanyisisa hi Matsalwa, ntumbuluko ni ndlela leyi Xikwembu a xi tirhisana na yena  ha yona swi susumetele Davhida ku dzunisa Muvumbi wa yena.

Leswi Ripfumelo Ri Katsaka Swona

14. Ha yini hi nga boheki ku tiva xin’wana ni xin’wana malunghana ni Xikwembu leswaku hi ta va ni ripfumelo eka xona?

¹⁴ Loko Davhida a hambeta a anakanyisisa hi ntumbuluko ni Matsalwa, u swi xiye swinene leswaku a nge swi koti ku twisisa vutivi ni vuswikoti bya Xikwembu hinkwabyo. (Pisalema 139:6) Swi tano ni le ka hina. A hi nge pfuki hi twisise swilo hinkwaswo malunghana ni swilo hinkwaswo leswi tumbuluxiweke hi Xikwembu. (Eklesiasta 3:11; 8:17) Kambe Xikwembu xi “kombise” vutivi lebyi eneleke hi ku tirhisa Matsalwa ni le ka leswi xi swi tumbuluxeke leswaku xi pfuna vanhu lava lavaka ntiyiso lava hanyaka enkarhini wihi na wihi leswaku va va ni ripfumelo leri sekeriweke eka vumbhoni.—Varhoma 1:19, 20; Vaheveru 11:1, 3.

15. Hlamusela ndlela leyi ripfumelo ni vuxaka bya hina na Xikwembu swi fambisanaka ha yona.

¹⁵ Ku va ni ripfumelo a swi vuli ku pfumela ntsena leswaku vutomi ni vuako swi fanele swi ve ni Mutumbuluxi wo tlhariha. Swi katsa ku tshemba Yehovha Xikwembu tanihi munhu—munhu la lavaka leswaku hi n’wi tiva hi tlhela hi va ni vuxaka lebyinene na yena. (Yakobo 4:8) Hi nga ha anakanya hi ntshembo lowu munhu a nga na wona eka tatana la nga ni rirhandzu. Loko munhu un’wana a a anakanya leswaku tata wa wena a nge ku pfuni hakunene loko u ri ekhombyeni, u nga ha tsandzeka ku n’wi khorwisa leswaku tata wa wena wa tshembeka. Hambiswiritano, loko se u ri ni vumbhoni bya leswaku tata wa wena u ni rirhandzu, u nga tiyiseka leswaku a nge ku khomisi tingana. Hilaha ku fanaka, ku tiva Yehovha hi ku dyondza Matsalwa, ku anakanyisisa hi ntumbuluko ni ku vona ndlela leyi a hi pfunaka ha yona hi ku hlamula swikhongelo swa hina swi hi susumetela ku n’wi tshemba. Swi hi endla hi lava ku dyondza leswi engetelekeke malunghana na yena ni ku n’wi dzunisa hilaha ku nga heriki hi ku susumetiwa hi rirhandzu ni ku tinyiketela loku nga riki na vutianakanyi. Xexo i xikongomelo xa nkoka swinene lexi un’wana ni un’wana a nga vaka na xona.—Vaefesa 5:1, 2.

Lava Nkongomiso Wa Muvumbi Wa Hina!

16. Hi nga dyondza yini eka vuxaka lebyikulu lebyi Davhida a a ri na byona na Yehovha?

¹⁶ “Ndzi lavisise, Wena Xikwembu, u tiva mbilu ya mina. Ndzi kambele, u tiva miehleketo ya mina leyi karhataka, u vona loko ku ri ni ndlela leyi nga riki yinene eka mina, u ndzi kongomisa endleleni hilaha ku nga riki na makumu.” (Pisalema 139:23, 24) Davhida a a swi tiva leswaku Yehovha se a a n’wi tiva hi ku hetiseka—xin’wana ni xin’wana lexi a a xi ehleketa, a xi vula kumbe a xi endla, Muvumbi wa yena a a xi tiva. (Pisalema 139:1-12; Vaheveru 4:13) Leswi Xikwembu a xi tiva swilo sweswo, swi endle leswaku Davhida a titwa a sirhelelekile, hilaha n’wana lontsongo a titwaka a sirhelelekile hakona loko a ri emavokweni ya vatswari va yena lava n’wi rhandzaka. Davhida a a byi teka byi ri bya nkoka vuxaka bya yena na Yehovha naswona u tikarhatele ku byi hlayisa hi ku anakanyisisa swinene hi mintirho ya Yena na hi ku khongela eka Yena. Entiyisweni, tipisalema to tala ta Davhida—ku katsa na Pisalema 139—ngopfu-ngopfu i swikhongelo leswi fambisanaka ni vuyimbeleri. Ku anakanyisisa ni ku khongela swi nga hi pfuna na hina ku tshinela eka Yehovha.

17. (a) Ha yini Davhida a a lava leswaku Yehovha a kambisisa mbilu yakwe? (b) Ndlela leyi hi wu tirhisaka ha yona ntshunxeko wa hina wo tihlawulela yi byi khumba njhani vutomi bya hina?

¹⁷ Leswi hi endliweke hi xifaniso xa Xikwembu,  hi ni ntshunxeko wo tihlawulela. Hi nga hlawula ku endla leswinene kumbe leswo biha. Ntshunxeko wolowo wu endla leswaku hi tihlamulela. Davhida a a nga swi lavi ku hlanganisiwa ni vanhu vo homboloka. (Pisalema 139:19-22) A a lava ku papalata ku endla swihoxo leswi nga ni vuyelo byo biha. Hikwalaho, loko a anakanyisise hi vutivi hinkwabyo bya Yehovha, Davhida u kombele Xikwembu hi ku titsongahata leswaku xi kambisisa munhu wa yena wa le ndzeni xi tlhela xi n’wi kongomisa endleleni leyi yisaka evuton’wini. Milawu leyinene ya Xikwembu ya mahanyelo yi tirha eka munhu un’wana ni un’wana; hikwalaho na hina hi fanele hi endla swiboho leswinene. Yehovha u hi khutaza hinkwerhu leswaku hi n’wi yingisa. Loko hi endla tano u ta hi tsakela naswona hi ta kuma mikateko yo tala. (Yohane 12:50; 1 Timotiya 4:8) Ku famba na Yehovha siku ni siku swi hi pfuna leswaku hi hlakulela ku rhula ka mianakanyo, hambiloko hi langutane ni swiphiqo leswikulu.—Vafilipiya 4:6, 7.

Landzela Muvumbi Wa Hina Wo Hlamarisa!

18. Endzhaku ko anakanyisisa hi ntumbuluko, Davhida u gimete hi ku vula yini?

¹⁸ Loko a ha ri mufana, Davhida hakanyingi a a tshama enhoveni, a risa mintlhambi. Loko tinyimpfu ti ri ku dyeni, a a tlakusela mahlo ya yena ematilweni. Loko se ri phumerile, Davhida a a anakanyisisa hi vukulu bya vuako nileswi byi vulaka swona. Davhida u tsarile: “Matilo ma twarisa ku vangama ka Xikwembu; ni xibakabaka xi vula ntirho wa mavoko ya xona. Siku rin’wana ni rin’wana ra vulavula, vusiku byin’wana ni byin’wana byi kombisa vutivi.” (Pisalema 19:1, 2) Davhida a a swi twisisa leswaku u fanele a lavisisa a tlhela a landzelela Loyi a endleke swilo hinkwaswo hi ndlela yo hlamarisa swinene. Na hina hi fanele hi endla leswi fanaka.

19. Vanhu lavatsongo ni lavakulu va nga dyondza yini leswi va “endliwe[ke] hi ndlela yo hlamarisa”?

¹⁹ Davhida u yi namarhele swinene ndzayo leyi n’wana wa yena Solomoni a yi nyikeke vantshwa endzhaku ka nkarhi, a ku: “Sweswi tsundzuka Mutumbuluxi wa wena Lonkulu emasikwini ya vujaha bya wena . . . Chava Xikwembu xa ntiyiso u hlayisa swileriso swa xona. Hikuva leyi hi yona mfanelo hinkwayo ya munhu.” (Eklesiasta 12:1, 13) Davhida u swi xiye a ha ri muntshwa leswaku u “endliwe hi ndlela yo hlamarisa.” U vuyeriwe swinene evuton’wini bya yena hikwalaho ko hanya hi ku pfumelelana ni vutivi lebyi. Loko hina, lavatsongo ni lavakulu, hi dzunisa Muvumbi wa hina Lonkulu hi tlhela hi n’wi tirhela, vutomi bya hina bya sweswi ni bya le nkarhini lowu taka byi ta tsakisa. Malunghana ni lava tshamaka va ri kusuhi na Yehovha va tlhela va hanya hi tindlela ta yena letinene, Bibele ya tshembisa: “Va ta hambeta va humelela niloko va ri timpunga, va ta hambeta va nyuhela va va vantshwa, va vula leswaku Yehovha u lulamile.” (Pisalema 92:14, 15) Naswona hi ta va ni ntshembo wo tiphina hi mintirho yo hlamarisa ya Muvumbi wa hina hilaha ku nga heriki.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

Xana U Nga Hlamusela?

• Ndlela leyi xitumbulukwa xi kulaka ha yona yi swi kombisa njhani leswaku hi “endliwe hi ndlela yo hlamarisa”?

• Ha yini hi fanele hi anakanyisisa hi mianakanyo ya Yehovha?

• Ripfumelo ni vuxaka bya hina na Yehovha swi fambisana njhani?

[Swivutiso Swa Dyondzo]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 23]

N’wana u vumbeka embelekweni hi ku ya hi ndlela leyi hleriweke ka ha ri emahlweni

DNA

[Xihlovo Xa Kona]

Unborn fetus: Lennart Nilsson

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Hi tshemba Yehovha ku fana ni vana lava tshembaka tata wa vona la nga ni rirhandzu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Davhida u susumeteleke ku dzunisa Yehovha endzhaku ko anakanyisisa hi ntumbuluko wa Yena