Ku Kayakaya eMisaveni Leyi Nga Ni Mikhuva Leyi Cinca-cincaka

XITORI xin’wana lexi dumeke xi vula leswaku Diogenes loyi a a ri mutivi wa filosofi loyi a a tshama eAtena hi lembe-xidzana ra vumune B.C.E., u famba-fambe dyambu ri lo hosi, a khome rivoni, a lava munhu loyi a nga ni mahanyelo lamanene kambe a nga n’wi kumanga.

A swi tiviwi loko xitori xexo xi ri ntiyiso. Hambiswiritano, loko Diogenes a ha hanya namuntlha, a swi nga ta hlamarisa leswi a a ta boheka ku lavisisa swinene leswaku a kuma vanhu lava nga ni mahanyelo lamanene. Swi tikomba onge vo tala va kaneta mhaka ya leswaku vanhu va fanele va hanya hi milawu yin’wana ni yin’wana ya mahanyelo leyi vekiweke. Nkarhi na nkarhi vahaxi va mahungu va hi byela hi swiendlo leswi tsemaka nhlana evuton’wini bya vanhu, eka hulumendhe, emintirhweni, eka mintlango, emabindzwini ni le tindhawini tin’wana. Mikhuva yo tala ya switukulwana leswi hundzeke leyi a yi tekiwa yi ri ya nkoka a ya ha xiximiwi. Milawu leyi vekiweke ya kambisisiwa nakambe naswona hakanyingi a yi laviwi. Mikhuva yin’wana ya xiximiwa kambe a yi tirhisiwi.

Alan Wolfe, mutivi wa ntshamisano wa ta vukhongeri, u ri: “Ma hundzile masiku lawa milawu ya mahanyelo a yi xiximiwa.” Nakambe u te: “Ematin’wini a ku si tshama ku va ni langutelo leri amukeriwaka swinene ra leswaku vanhu a va nge titshegi hi mindhavuko ni tinhlengeletano leswaku swi kongomisa mahanyelo ya vona.” Malunghana ni malembe ya 100 lama hundzeke, phepha-hungu ra Los Angeles Times ri vulavula hi leswi vuriweke hi mutivi wa filosofi Jonathan Glover a ku, ku hohloka ka milawu ya mahanyelo ya vukhongeri ni ya misava hinkwayo ku hoxe xandla swinene eka madzolonga lawa misava yi weleke eka wona.

Hambiswiritano, mpfilumpfilu wo tano malunghana ni mikhuva leyi amukeriwaka swinene, a wu va sivelanga vanhu van’wana ku lavisisa milawu ya mahanyelo. Malembe ma nga ri mangani lama hundzeke, Federico Mayor, khale ka mulawuri-jenerala wa UNESCO, u vule leswaku “misava yi karhateka ngopfu swinene hi mhaka ya milawu ya mahanyelo ku tlula rini na rini.” Kambe leswi misava yi tsandzekeke ku hanya hi mikhuva leyinene a swi vuli swona leswaku a yi kona mikhuva leyinene leyi vanhu va faneleke va hanya ha yona.

 Kambe, xana vanhu hinkwavo va nga pfumelelana hi mikhuva leyi va faneleke ku hanya ha yona? Sweswo a swi nge koteki. Kutani loko va nga pfumelelani hi milawu ya leswinene ni leswi hoxeke, xana munhu a nga swi kota njhani ku kambisisa mikhuva yo karhi? Vonelo ra leswaku un’wana ni un’wana u fanele a hanya hi ndlela yakwe ri tolovelekile namuntlha. Kambe u nga swi vona leswaku vonelo leri a ri ma antswisanga nikatsongo mahanyelo hi ku angarhela.

N’wamatimu wa le Britain Paul Johnson u pfumela leswaku vonelo leri ri vange leswaku vanhu va “balekela . . . vutihlamuleri bya vona, naswona a va na mhaka ni milawu leyinene ya mahanyelo” leyi a yi xiximiwa loko lembe-xidzana ra vu-20 ri nga si sungula.

Kutani, xana swa koteka ku kuma “milawu leyinene ya mahanyelo” kumbe ku hanya hi “nawu wun’we emisaveni hinkwayo”? Xana byi kona vulawuri lebyi nga nyikelaka mikhuva leyi tirhaka minkarhi hinkwayo, leyi nga cinca-cinciki leyi nga tiyisaka vutomi bya hina ni ku hi nyika ntshembo hi vumundzuku? Xihloko lexi landzelaka xi ta vulavula hi swivutiso leswi.