Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Ezekiyele—I
Rito Ra Yehovha Ra Hanya
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Ezekiyele—I
LEMBE a ku ri 613 B.C.E. Muprofeta Yeremiya a a ri etikweni ra Yuda, a ri karhi a ku twarisa hi xivindzi ku lovisiwa ka muti wa Yerusalema ni ku onhiwa ka muti wa Yuda. Hosi Nebukadnetsara wa le Babilona ana se a a teke Vayuda vo tala a va yisa evuhlongeni. Exikarhi ka vona a ku ri na Daniyele loyi a a ha ri jaha ni vanghana va yena vanharhu lava a va tirha ehubyeni ya Vakalidiya. Vayuda vo tala lava a va ri evuhlongeni a va tshama ekusuhi ni nambu wa Kebari, “etikweni ra Vakalidiya.” (Ezekiyele 1:1-3) Yehovha u rhumelele mahlonga wolawo murhumiwa. U hlawule Ezekiyele, loyi a a ri ni malembe ya 30 hi vukhale, leswaku a va muprofeta.
Buku ya Ezekiyele yi hete ku tsariwa hi lembe ra 591 B.C.E., naswona yi hlanganisa swilo leswi humeleleke eka malembe yo ringana 22. Loko Ezekiyele a tsala a a ri ni vukheta naswona a a pakanisa. U vule leswaku u profete rini, a vula siku, n’hweti ni lembe ra kona. Xiyenge xo sungula xa rungula ra Ezekiyele, xi vulavula hi ku wa ka muti wa Yerusalema ni ku lovisiwa ka wona. Kasi xa vumbirhi xi tamele marito ya vuavanyisi lama kongomisiweke eka matiko lama akelaneke ni muti lowu, kutani xiyenge xo hetelela xi vulavula hi ku pfuxetiwa ka vugandzeri bya Yehovha. Xihloko lexi xi vulavula hi tinhla-nkulu ta Ezekiyele 1:1–24:27, xi hlamusela swivono, vuprofeta ni swikombiso leswi khumbaka khombo leri muti wa Yerusalema a wu ta langutana na rona.
“NDZI KU ENDLE MURINDZI”
Ezekiyele u kume xiavelo xa yena endzhaku ka loko a vone xivono lexi chavisaka swinene xa xiluvelo xa Yehovha. Loko Yehovha a vulavula na yena u te: “Ndzi ku endle murindzi endlwini ya Israyele, enon’wini wa mina u ta twa marito kutani u ta ndzi lemukisela vona.” (Ezekiyele 3:17) Ezekiyele u lerisiwe ku endla swikombiso swimbirhi leswaku a profeta hi ta ku rhendzeriwa ka muti wa Yerusalema ni ku lovisiwa ka wona. Loko Yehovha a vulavula hi tiko ra Yuda u tirhise Ezekiyele leswaku a ku: “Hi mina loyi! Ndzi tisa banga ehenhla ka n’wina, kunene ndzi ta lovisa tindhawu ta n’wina leti tlakukeke.” (Ezekiyele 6:3) Eka vaaki va tiko, u te: “Harhi yo saseka [ya khombo] yi fanele yi fika eka wena.”—Ezekiyele 7:7.
Hi lembe ra 612 B.C.E., Ezekiyele u kombisiwe muti wa Yerusalema exivonweni. U vone swilo leswi nyenyetsaka swi ri karhi swi endliwa etempeleni ya Xikwembu! Loko Yehovha a rhumela mavuthu ya yena ya vuavanyisi ya le tilweni (lawa a ma yimeriwa hi “vavanuna va tsevu”) leswaku ma dlaya vaxandzuki, a ku ta pona ntsena lava nga ta va va ‘funghiwe emimombyeni.’ (Ezekiyele 9:2-6) Kambe, a ku fanele ku rhanga ku haxiwa “makala ya ndzilo”—ku nga rungula leri pfurhaka ra vuavanyisi bya Xikwembu—ehenhla ka muti. (Ezekiyele 10:2) Hambileswi ‘Yehovha a nga ta tisa ehenhla ka tinhloko ta vona vubihi bya tindlela ta vona,’ u tshembise leswaku u ta hlengeleta Vaisrayele lava hangalakeke.—Ezekiyele 11:17-21.
Moya wa Xikwembu wu tlherisele Ezekiyele etikweni ra Vakalidiya. Kutani u endle xikombiso xa ku baleka ka Hosi Sedekiyasi ni vanhu va yena eYerusalema. Vaprofeta va mavunwa va xinuna ni va xisati va paluxiwile. Vagandzeri va swikwembu swa hava a va amukeriwanga. Muti wa Yuda wu fanisiwe ni murhi wa madiriva lowu nga pfuniki nchumu. Muti wa Yerusalema wu kombele mpfuno aEgipta, hikwalaho ka sweswo wu langutane ni vuyelo byo biha lebyi hlamuseriweke hi mawetana ya gama ni murhi wa vhinya. Mawetana ma gimete hi xitshembiso lexi nge ‘Yehovha u ta simeka xirhabyana xo olova ehenhla ka ntshava yo leha.’ (Ezekiyele 17:22) Hambiswiritano, a ku nga ta va ni “nhonga ya vuhosi ya ku fuma” etikweni ra Yuda.—Ezekiyele 19:14.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
1:4-28—Xana kalichi ya le tilweni yi fanekisela yini? Kalichi yi yimela xiphemu xa le tilweni xa nhlengeletano ya Yehovha leyi vumbiwaka hi swivumbiwa swa moya leswi tshembekeke. Moya wo kwetsima wa Yehovha hi wona wu nyikaka kalichi leyi matimba. Mugadi wa kalichi, la yimelaka Yehovha, u vangama hi ndlela leyi hlamarisaka ngopfu. Ku rhula ka yena ku yimeriwa hi nkwangulatilo wo xonga.
1:5-11—Swivumbiwa swa mune leswi hanyaka i yini? Exivonweni xa yena xa vumbirhi xa kalichi, Ezekiyele u vule leswaku swivumbiwa swa mune leswi hanyaka i makerubu. (Ezekiyele 10:1-11; 11:22) Loko a ya emahlweni a hlamusela, u ri xikandza xa nkunzi i “xikandza xa kerubu.” (Ezekiyele 10:14) Leswi swa fanela hikuva nkunzi yi fanekisela matimba ni ntamu naswona makerubu i swivumbiwa swa moya leswi nga ni matimba.
2:6—Hikwalaho ka yini hi ku phindha-phindha Ezekiyele a vitaniwa “n’wana wa munhu”? Yehovha u vulavule na Ezekiyele hi ndlela leyi, ku tsundzuxa muprofeta loyi leswaku i munhu wa nyama, hi ku endla sweswo a a kombisa ku hambana lokukulu loku nga kona exikarhi ka murhumiwa la nga munhu wa nyama ni Xikwembu lexi ku nga xona N’wini wa rungula. Xiga lexi xi tirhisiwile nakambe ni le ka Yesu Kreste minkarhi ya kwalomu ka 80 eka Tievhangheli, leswi kombisaka kahle leswaku N’wana wa Xikwembu a a ri munhu wa nyama, ku nga ri munhu wa moya la tihundzuleke wa nyama.
2:9–3:3—Hikwalaho ka yini buku leyi songiwaka ya tinsimu ta xirilo ni xiviti yi nyanganya kukota vulombe eka Ezekiyele? Lexi endleke leswaku buku leyi songiwaka yi nyanganya kukota vulombe eka Ezekiyele i ndlela leyi a a xi teka ha yona xiavelo xakwe. Ezekiyele a a swi tlangela ku va muprofeta wa Yehovha.
4:1-17—Xana Ezekiyele u swi endlile hakunene leswi a byeriweke swona malunghana ni ku kombisa ndlela leyi muti wa Yerusalema wu nga ta rhendzeriwa ha yona? Ku pfumela ka Yehovha xikombelo xa Ezekiyele xo cinca vulongo byo sweka ha byona swi kombisa leswaku muprofeta loyi u swi endlile swikombiso swa ndlela leyi muti wu nga ta rhendzeriwa ha yona. Ku etlela ka yena hi tlhelo ra ximatsi a ku yimela malembe ya 390 ya swihoxo swa mfumo wa tinxaka ta khume—leswi sunguleke hi lembe ra 997 B.C.E. swi ya hela loko muti wa Yerusalema wu lovisiwa hi 607 B.C.E. Ku etlela ka yena hi tlhelo ra xinene a ku yimela malembe ya 40 ya swidyoho swa tiko ra Yuda, ku sukela loko Yeremiya a vekiwa ku va muprofeta hi lembe ra 647 B.C.E. ku ya fika hi 607 B.C.E. Hi nkarhi lowu heteke masiku ya 430, Ezekiyele a a hanya hi swakudya leswi nga tatiki ni xandla ni mati lamantsongo, leswi a swi kombisa leswaku ku ta va ni ndlala hi nkarhi lowu muti wa Yerusalema wu nga ta va wu rhendzeriwile.
5:1-3—Ku teka ka Ezekiyele misisi eka leyi a a fanele a yi tshika yi haha ni moya kutani a yi tsondzela hi dziva ra nguvu ya yena swi fanekisela yini? Leswi a swi kombisa leswaku masalela a ma ta tlhelela etikweni ra le Yuda leswaku ma ya pfuxeta vugandzeri bya ntiyiso endzhaku ka loko ku hele malembe ya 70 ku sukela loko muti wa Yerusalema wu lovisiwile.—Ezekiyele 11:17-20.
17:1-24—Magama mambirhi lamakulu i yini, xi khiwe njhani xihluke xa murhi wa mukedari naswona i mani “xirhabyana xo olova” lexi simekiweke hi Yehovha? Magama mambirhi ma yimela hosi ya le Babilona ni ya le Egipta. Gama ro sungula ri ye emaninginingini ya murhi wa mukedari, ku nga hosi leyi humaka endlwini ya le vuhosini ya Davhida. Kutani gama leri ri khe xihluke xa le henhla swinene hi ku susa Hosi Yoyakini wa le Yuda kutani ri veka Sedekiyasi. Hambileswi Sedekiyasi a a hlambanyile, u kombele mpfuno eka gama lerin’wana, ku nga hosi ya le Egipta, kambe a nga wu kumanga. U yisiwe evuhlongeni eBabilona a ya fela kona. Nakambe Yehovha u khe “xirhabyana xo olova,” ku nga Hosi leyi nga Mesiya. Hosi leyi yi simekiwe ehenhla “ka ntshava yo leha, yo tlakuka,” ehenhla ka Ntshava ya Siyoni ya le tilweni, laha yi nga ta va “mukedari lowukulu,” lowu nga ta va nkateko wa xiviri emisaveni.—Nhlavutelo 14:1.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
2:6-8; 3:8, 9, 18-21. A hi fanelanga hi chavisiwa hi vanhu vo homboloka kumbe ku va pfumelela leswaku va hi sivela ku twarisa rungula ra Xikwembu leri nga xitsundzuxo eka vona. Hi fanele hi va ni xivindzi loko hi langutane ni nkaneto. Hambiswiritano, hi fanele hi tivonela leswaku hi nga tlanyali kumbe hi va ni nsele. Yesu a a va twela vusiwana vanhu lava a a va chumayela, na hina hi fanele hi susumetiwa hi ntwela-vusiwana leswaku hi chumayela eka van’wana.—Matewu 9:36.
3:15. Endzhaku ka loko Ezekiyele a kume xiavelo xa yena, u tshame eTela-vhivhi, ‘a hlamarile ku ringana masiku ya nkombo,’ a ri karhi a anakanyisisa hi rungula leri a a fanele a ri twarisa. Xana na hina ha tinyika nkarhi wo dyondza ni ku anakanyisisa swinene leswaku hi twisisa swakudya swa moya leswi dzikeke?
4:1–5:4. Ezekiyele u titsongahatile a tlhela a va ni xivindzi loko a endla swikombiso swimbirhi leswi khumbaka ku rhendzeriwa ka muti. Na hina hi fanele hi titsongahata hi tlhela hi va ni xivindzi loko hi endla xiavelo xin’wana ni xin’wana lexi Xikwembu xi hi nyikaka xona.
7:4, 9; 8:18; 9:5, 10. A hi fanelanga hi va twela vusiwana vanhu lava va nga ta avanyisiwa hi Xikwembu.
7:19. Mali a yi nge pfuni nchumu loko Yehovha a avanyisa mafambiselo lawa ya swilo.
8:5-18. Vugwinehi byi onha vuxaka lebyinene bya munhu na Xikwembu. “Loyi a nga mugwinehi u lovisa munhu-kulobye hi nomu wakwe.” (Swivuriso 11:9) Hi ta va hi tlharihile loko hi papalata ku yingisa vagwinehi.
9:3-6. Ku kuma mfungho—ku nga xikombiso xa leswaku hi malandza ya Xikwembu lama tinyiketeleke ni lama khuvuriweke ni leswaku hi ni vumunhu bya Vukreste—i swa nkoka leswaku hi ta pona “nhlomulo lowukulu.” (Matewu 24:21) Vakreste lava totiweke, lava yimeriwaka hi munhu loyi a nga ni rimhondzo ra matsalana, va rhangela entirhweni wo fungha, ku nga ntirho wo chumayela hi Mfumo ni wo endla vadyondzisiwa. Loko hi lava ku hlayisa mfungho wa hina, hi fanele hi hisekela ku va pfuna entirhweni lowu.
12:26-28. Hambi ku ri eka lava sandzaka rungula ra yena, Ezekiyele a a fanele a ku: “Marito hinkwawo ya [Yehovha] ma nga ka ma [nga] ha tlheriseriwi endzhaku.” Hi fanele hi endla hinkwaswo leswi nga ematimbeni ya hina leswaku hi pfuna van’wana va va ni ntshembo eka Yehovha a nga si herisa mafambiselo lawa ya swilo.
14:12-23. Munhu un’wana ni un’wana u fanele a tirhela ku ponisiwa ka yena. Ku hava loyi a nga ta hi endlela sweswo.—Varhoma 14:12.
18:1-29. Hi fanele hi langutana ni vuyelo bya swiendlo swa hina.
“NDZI TA XI ONHA, NDZI XI ONHA, NDZI XI ONHA”
Hi lembe ra 611 B.C.E., ku nga lembe ra vunkombo va ri evuhlongeni, vavanuna lava kuleke eIsrayele va te eka Ezekiyele va “ta vutisisa hi Yehovha.” Va twe matimu hinkwawo ya ku xandzuka ka Israyele ni xilemukiso xa leswaku ‘Yehovha u ta va hlasela hi banga ra yena.’ (Ezekiyele 20:1; 21:3) Loko Yehovha a vulavula na (Sedekiyasi) hosi ya le Israyele u te: “Susa xifunengeto xa nhloko, u tlakusa harhi. Lexi a xi nge fani. Leswi nga exiyin’weni xa le hansi swi veke ehenhla, loyi a tlakukeke u n’wi yisa ehansi. Ndzi ta xi onha, ndzi xi onha, ndzi xi onha. Lexi, xi nga ka xi nga vi xa munhu kukondza ku fika [Yesu Kreste] loyi mfanelo yi nga ya yena, ndzi fanele ndzi n’wi nyika xona.”—Ezekiyele 21:26, 27.
Muti wa Yerusalema wu voniwe nandzu. Ku paluxiwe nandzu wa Ohola (Israyele) ni wa Oholiba (Yuda). Ohola ana se a a nyiketiwe “evokweni ra lava va n’wi rhandzaka hi ku n’wi navela, evokweni ra vana va Asiriya.” (Ezekiyele 23:9) Ku lovisiwa ka Oholiba a ku ri kusuhi. Hi lembe ra 609 B.C.E., ku rhendzeriwa ka muti wa Yerusalema loku tekeke tin’hweti ta 18 ku sungurile. Loko ku fika nkarhi wa leswaku muti wu lovisiwa, Vayuda a va ta sala va hlamele ngopfu lerova va tsandzeka ku wu rilela. Ezekiyele a a nga fanelanga a byela mahlonga ya le Babilona marito ya Xikwembu kukondza a kuma xiviko xa ku lovisiwa ka muti lexi humaka eka “loyi a balekeke.”—Ezekiyele 24:26, 27.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
21:3—“Banga” leri Yehovha a ri humeseke enkotlotweni wa rona i yini? “Banga” leri Yehovha a ri tirhiseke leswaku a avanyisa muti wa Yerusalema ni tiko ra Yuda a ku ri Nebukadnetsara Hosi ya le Babilona ni vuthu ra yena. Swi nga ha endleka ri hlanganisa ni xiphemu xa le tilweni xa nhlengeletano ya Xikwembu leyi yimeriwaka hi swivumbiwa swa matimba swa moya swa le tilweni.
24:6-14—Xana nkurhe lowu nga embiteni yo sweka wu yimela yini? Muti wa Yerusalema lowu rhendzeriweke wu fanisiwe ni mbita leyikulu yo sweka. Nkurhe wa yona a wu yimela mahanyelo yo biha ya muti—ku nga thyaka, ku tikhoma hi ndlela yo biha ni ku halata ka wona ngati. Thyaka ra wona a ri tele swinene lerova hambiloko mbita yi tselekiwe yi nga ri na nchumu emakaleni lama hisaka swinene, nkurhe wolowo a wu nga ta suka.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
20:1, 49. Ndlela leyi vavanuna lava kuleke va Israyele va anguleke ha yona yi kombisa leswaku a va nga swi tshembi leswi Ezekiyele a va byeleke swona. Onge hi nga papalata ku ngheniwa hi moya wo kanakana swilemukiso leswi humaka eka Xikwembu.
21:18-22. Hambileswi Nebukadnetsara a vutiseke vangoma, i Yehovha loyi a endleke leswaku mufumi la nga muhedeni a hlasela muti wa Yerusalema. Leswi swi kombisa leswaku madimona a ma nge swi koti ku sivela vanhu lava tirhisiwaka hi Yehovha ku tisa vuavanyisi leswaku va hetisisa xikongomelo xakwe.
22:6-16. Yehovha wa ku venga ku lumbeta, ku tikhoma hi ndlela yo biha, ku tshikilela van’wana ni ku pfumela ku fumbarherisiwa. Hi fanele hi tiyimisela ku papalata swilo swo tano swo biha.
23:5-49. Ku endla xinghana ni matiko mambe swi endle leswaku tiko ra Israyele ni ra Yuda ma amukela vugandzeri bya swikwembu swa hava leswi a ma swi gandzela. A hi papalateni ku endla xinghana ni vanhu va misava lava nga dlayaka ripfumelo ra hina.—Yakobo 4:4.
Rungula Leri Hanyaka Ni Leri Nga Ni Matimba
Mawaku tidyondzo letinene leti hi ti dyondzaka eka tindzima to sungula ta 24 ta buku ya Bibele ya Ezekiyele! Misinya ya milawu leyi tsariweke eka yona yi kombisa leswi nga endlaka leswaku hi nga amukeriwi hi Xikwembu, ndlela leyi hi nga wu kumaka ha yona musa wa xona nileswaku ha yini hi fanele hi lemukisa vanhu vo homboloka. Vuprofeta bya ku lovisiwa ka Yerusalema byi swi kombisa kahle leswaku Yehovha i Xikwembu lexi ‘endlaka vanhu va xona va twisisa swilo leswintshwa swi nga si humelela.’—Esaya 42:9.
Vuprofeta byo fana ni lebyi tsariweke eka Ezekiyele 17:22–24 na 21:26, 27 byi vulavula hi ku simekiwa ka Mfumo wa Mesiya etilweni. Ku nga ri khale, mfumo wolowo wu ta endla leswaku ku rhandza ka Xikwembu ku endleka la misaveni. (Matewu 6:9, 10) Loko hi ri ni ripfumelo hi tlhela hi khorwiseka, hi ta tshama hi rindzele ku kuma mikateko ya Mfumo lowu. Ina, “rito ra Xikwembu ra hanya naswona ri ni matimba.”—Vaheveru 4:12.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]
Xana kalichi ya le tilweni yi fanekisela yini?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]
Ku hisekela ntirho wo chumayela swi ta hi pfuna leswaku hi hlayisa “mfungho” wa hina