Xana Ntumbuluko Wu Hava Mutumbuluxi?

SE KU hundze malembe ya kwalomu ka 150 ku sukela loko Charles Darwin a vule leswaku ku rharhangana ni ku hambana-hambana ka swilo leswi hanyaka swi vangiwa hi ku tiendlekela ka swilo. Hambiswiritano, dyondzo yakwe ya ku tiendlekela ka swilo ni ku cinca-cinca ka yona ka manguva lawa, yi sungule ku xopaxopiwa sweswinyana hi lava pfumelaka leswaku ndlela leyi swilo leswi hanyaka swi hleriweke kahle ha yona yi kombisa leswaku swi lo tumbuluxiwa. Hambi ku ri vativi vo tala va sayense lava nga ni switifiketi leswi xiximiwaka a va yi pfumeli mhaka ya leswaku ku tiendlekela ka swilo hi kona ku vangeke ku hambana-hambana ka swilo leswi hanyaka leswi hi swi vonaka laha misaveni.

Van’wana va vativi volavo va sayense va vula leswaku ku ni xivangelo xin’wana lexi vangeke ku hambana-hambana ka swilo leswi hanyaka—lexi vuriwaka ntumbuluko wo hlamarisa—va vula leswaku mhaka ya leswaku ntumbuluko wu lo tumbuluxiwa yi seketeriwa ngopfu hi ntivo-vutomi, tinhlayo ni ku tirhisa mabyongo. Va lava leswaku eswikolweni ku dyondzisiwa mhaka leyi eka tidyondzo ta sayense. Ku phikizana hi mhaka ya ku tiendlekela ka swilo ku karhi ka kula ngopfu-ngopfu eUnited States, kambe ku vikiwe leswaku eNetherlands, eNghilandhi, ePakistan, eSerbia ni le Turkey ku phikizaniwa hi mhaka leyi fanaka.

Mhaka Leyi Honisiwaka

Hakanyingi loko ku hlamuseriwa ndlela leyi ntumbuluko wu hlamarisaka ha yona ku ni mhaka leyi honisiwaka. Mhaka ya kona i ya ku nga vulavuli hi mutumbuluxi. Xana u pfumela leswaku ntumbuluko wu nga twisisiwa handle ko vulavula hi mutumbuluxi wa wona? The New York Times Magazine yi vika leswaku vaseketeri va mhaka ya ntumbuluko wo hlamarisa “a va boxi leswaku mutumbuluxi wa wona i mani kumbe i yini.” Mutsari Claudia Wallis u vule leswaku vaseketeri va mhaka ya ntumbuluko wo hlamarisa va ni “vuxiyaxiya leswaku va nga vulavuli hi Xikwembu emhakeni leyi.” Naswona magazini wa Newsweek wu vule leswaku “mhaka ya ntumbuluko wo hlamarisa a yi vulavuli hi ku va kona ka mutumbuluxi ni leswaku i mani.”

Kambe, u nga swi twisisa leswaku a swi pfuni nchumu ku ringeta ku balekela xivutiso xa leswaku mutumbuluxi i mani. Nhlamuselo leyi vulavulaka hi ntumbuluko evuakweni ni vutomi hi byoxe yi ta va yi nga helelanga loko ku tumbetiwa leswaku ku ni mutumbuluxi kumbe ku nga vulavuriwi hi yena.

Hi ndlela yo karhi, njhekanjhekisano malunghana ni loko hi fanele hi pfumela eka mutumbuluxi kumbe e-e wu fambisana ni swivutiso leswi: Xana ku pfumela leswaku ku ni mutumbuluxi la nga ni matimba yo tlula ya munhu swi nga sivela nhluvuko wa sayense ni wa swidyondzeki? Xana hi fanele hi pfumela leswaku ku ni mutumbuluxi la tlhariheke ntsena loko ku nga ri na nhlamuselo yin’wana leyi khorwisaka leyi nga nyikeriwaka? Naswona xana swa twala hakunene ku gimeta hileswaku ku ni mutumbuluxi hikwalaho ko vona ntumbuluko? Xihloko lexi landzelaka xi ta tlhuvutsa swivutiso leswi ni swin’wana leswi fambisanaka na swona.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 3]

Charles Darwin a a pfumela leswaku ku rharhangana ka swilo leswi hanyaka swi vangiwa hi ku tiendlekela ka swilo

[Xihlovo Xa Kona]

Darwin: From a Photograph by Mrs. J. M. Cameron/U.S. National Archives photo