Vamakwavo Lava A Va Hanya Hi Mbitsi ‘Va Ake Yindlu Ya Israyele’

LOKO ri ya ri xa, Leya a a swi tiva leswaku ntiyiso a wu ta humela erivaleni. Yakobe, loyi a a n’wi vukarhile, a a ta swi tiva leswaku a hi yena Rahele, ndzisana yakwe. Swi nga endleka leswaku tata wakwe u n’wi komberile leswaku a tipfala xikandza hi nturhu leswaku a nga vonaki kutani a etlela esangwini leri a ri lunghiseleriwe Yakobe na Rahele.

Anakanya ndlela leyi Yakobe a titweke ha yona nimixo loko a vona leswaku u kanganyisiwile! Hi ku hlundzuka u holovele Labani, tata wa Leya. Hi hala tlhelo, Leya u fanele a anakanyisisile hi ndlela leyi a hoxeke xandla ha yona eka vukanganyisi lebyi ni vuyelo bya kona lebyi a byi ta teka nkarhi wo leha. Mhaka leyi ya Leya na Rahele i ya nkoka swinene ematin’wini ya Bibele. Nakambe yi kombisa leswaku i vutlhari ku nga teki tshengwe ni ku tshama u tshembekile evukatini.

Munhu Loyi A Nga Tiviwiki eXihlobyeni

Malembe ya nkombo emahlweni ka kwalaho, Rahele u tsutsumile a ya byela tata wakwe leswaku u hlangane ni munhu loyi a nga n’wi tiviki exihlobyeni loyi a a vula leswaku i xaka ra vona. Munhu wa kona a ku ri Yakobe, muzala wa yena, n’wana wa hahani wa yena, loyi a a ri mugandzeri wa Yehovha. Endzhaku ka n’hweti, Yakobe u kombele ku tirhela Labani malembe ya nkombo leswaku a ta teka Rahele. Labani u pfumerile, hi ku vona ndlela leyi ntukulu wakwe a a tirha ha yona nileswi a a swi tiva leswaku a swi pfumeleriwile hi ku ya hi ndhavuko wa ka vona leswaku maxaka ma tekana.—Genesa 29:1-19.

Rirhandzu leri Yakobe a a rhandza Rahele ha rona a ku nga ri ra ku tekeka. Va hete malembe ya nkombo va vutanile kambe malembe wolawo “ma fane ni masiku ma nga ri mangani hikwalaho ka leswi a a n’wi rhandzisa xiswona.” (Genesa 29:20) Leswi Yakobe a rhandzeke Rahele kukondza a fa swi nga endleka leswaku Rahele a a ri ni timfanelo to tala leti rhandzekaka.

Xana Leya na yena a a lava ku tekiwa hi mugandzeri wa Yehovha la tshembekaka? Bibele a yi hi byeli nchumu. Leswi Labani a a tiyimisele swona emhakeni leyi swi humele erivaleni. Loko nkarhi wa ku vutiwa ka Rahele wu hela, Labani u endle nkhuvo wa vukati. Kambe Bibele yi vula leswaku nimadyambu u tise Leya eka Yakobe “leswaku a ta tivana na yena.”—Genesa 29:23.

Xana Leya a a kunguhatile leswaku u ta kanganyisa Yakobe? Kumbe, xana a a yingisa ntsena leswi tata wakwe a n’wi byeleke swona? Naswona a a ri kwihi Rahele? Xana a a swi tiva leswi a swi humelela? Loko swi ri tano, u titwe njhani? Xana rito ra tata wakwe a ri nga kanetiwi hi munhu? Bibele a yi na tona tinhlamulo ta swivutiso leswi. Ku nga khathariseki leswaku Rahele na Leya va titwise ku yini hi mhaka leyi, kungu leri ri hlundzukise Yakobe. Kutani Yakobe u ye eka Labani, ku nga ri eka vana va yena, a ku eka yena: “Xana a ndzi nga tirheli Rahele eka wena? Kutani, hikwalaho ka yini u ndzi kanganyisile?”  Xana Labani u te yini? U te: “A hi endlisi swona . . . a hi hlomisi wansati lontsongo emahlweni ka lonkulu. Tlangela hilaha ku heleleke vhiki ra wansati loyi. Endzhaku ka sweswo u ta nyikiwa ni loyi un’wana wansati hi ku ndzi tirhela malembe ya nkombo lama engetelekeke.” (Genesa 29:25-27) Kunene, Yakobe a a kanganyisiwile leswaku a teka tshengwe leswi a swi ta vanga mavondzo lamakulu.

Ndyangu Lowu Nga Tsakangiki

Yakobe a a rhandza Rahele. Loko Xikwembu xi vone leswaku Leya wa “vengiwa,” xi pfule mbeleko wakwe kutani Rahele a tshama a ri mhika. Kambe Leya a a nga lavi ku va ni n’wana ntsena; a a lava ku rhandziwa hi Yakobe. Loko a vona leswaku a ku rhandziwa Rahele, u ve ni nhlomulo lowukulu. Hambiswiritano, Leya a a ri ni ntshembo wa leswaku Yakobe u ta n’wi rhandza leswi a n’wi velekeleke mativula, Ruveni, loyi vito rakwe ri vulaka “Vona, N’wana!” Leya a a ri na xivangelo xo thya n’wana wakwe vito rero: “Hileswaku Yehovha u vone vusiwana bya mina, sweswi nuna wa mina u ta ndzi rhandza.” Kambe Yakobe a nga n’wi rhandzanga Leya hambileswi a n’wi tswaleleke n’wana un’wana wa vumbirhi. Leya u n’wi thye vito ra Simiyoni, leri vulaka “Ku Yingisa.” U te: “Hikuva Yehovha u ndzi yingisile, a ndzi vengiwa kutani u ndzi nyike loyi nakambe.”—Genesa 29:30-33.

Leswi Xikwembu xi yingiseke xikhongelo xa Leya swi kombisa leswaku Leya u khongerile hi xiyimo lexi a a langutane na xona. Swi tikomba onge a a ri wansati la tshembekaka. Kambe, nhlomulo wa yena a wu helanga hambiloko a tswale Levhi, n’wana wa vunharhu. Vito ra yena ri vula “Ku Namarhela” kumbe “Ku Tihlanganisa,” tanihi leswi Leya a nga te: “Sweswi nuna wa mina u ta tihlanganisa na mina, hikuva ndzi n’wi tswalele vana vanharhu.” Kambe, swi tikomba onge Yakobe a nga kalanga a n’wi rhandza Leya. Kumbexana Leya u swi amukerile sweswo, hikuva vito ra n’wana wakwe wa vumune a ri kombisi a ri na ntshembo wa ku rhandziwa hi Yakobe. Ku ri na sweswo, vito ra Yuda ri phofule ku nkhensa ka yena eka Xikwembu. Vito leri nge “Yuda” ri vula “Ku Dzunisa” kumbe “Nchumu wo Dzunisa.” Leya u te: “Sweswi ndzi ta dzunisa Yehovha.”—Genesa 29:34, 35.

Leya a a ri ni nhlomulo, kambe Rahele na yena a a karhatekile. U kombele Yakobe a ku: “Ndzi nyike vana, loko swi nga ri tano ndzi ta va wansati loyi a feke.” (Genesa 30:1) Rahele a a rhandziwa hi Yakobe kambe a a navela ku va ni vana. Leya a a ri ni vana kambe a a nga  rhandziwi. Un’wana a a navela leswi un’wana a nga na swona kutani a nga kona loyi a a tsakile eka vona. Hinkwavo a va rhandza Yakobe nakambe a va lava ku n’wi kumela vana. Ha un’we wa vona a a ri ni vukwele. Hakunene ntsako a wu nga ri kona endyangwini lowu!

Rahele U Va Kume Njhani Vana?

Hi nkarhi wolowo ku va mhika a ku ri ndzhukano. Xikwembu a xi tshembise Abrahama, Isaka na Yakobe leswaku ndyangu wa vona a wu ta humesa “mbewu” leyi mindyangu hinkwayo a yi ta tikatekisa hi yona. (Genesa 26:4; 28:14) Kambe Rahele a a ri mhika. Yakobe u byele Rahele leswaku i Xikwembu ntsena lexi a xi ta n’wi nyika vana leswaku a ta kota ku hlanganyela eka nkateko wolowo. Kambe Rahele a a hela mbilu. U te: “Hi loyi Biliha hlonga ra mina ra xisati. Tivana na yena leswaku a ta velekela ematsolweni ya mina, leswaku na mina ndzi ta kuma vana eka yena.”—Genesa 30:2, 3.

Swi nga hi tikela ku twisisa ndlela leyi Rahele a a titwa hi yona. Hambiswiritano, mintwanano ya khale ya vukati leyi tshuburiweke ematikweni hinkwawo ya le Near East yi kombisa leswaku a swi pfumeleriwile hi ku ya hi ndhavuko leswaku wansati wa mhika a nyika nuna wakwe hlonga ra xisati leswaku ri n’wi tswalela mudyandzhaka. * (Genesa 16:1-3) Hakanyingi vana va hlonga a va tekiwa va ri vana va nsati wa mhika.

Loko Biliha a tswala n’wana wa mufana, Rahele loyi a a tsakile u te: “Xikwembu xi ve muavanyisi wa mina naswona xi yingise rito ra mina, xi ndzi nyika n’wana.” U n’wi thye Dani, leswi vulaka “Muavanyisi.” Rahele na yena a a khongerile hi xiyimo xa yena. Loko Biliha a tswala n’wana wa vumbirhi, Neftali, leswi vulaka “Nyimpi ya Mina,” Rahele u te: “Ndzi lwe nyimpi yo nonon’hwa ni makwerhu. Ndzi tlhele ndzi hlula!” Mavito lawa a ma kombisa mholovo ni mphikizano lowu a wu ri kona exikarhi ka vona.—Genesa 30:5-8.

Kumbexana Rahele a a anakanya leswaku u endla hi ku pfumelelana ni swikhongelo swa yena loko a nyika Yakobe, Biliha leswaku a etlela na yena, kambe leyi a yi nga ri yona ndlela ya Xikwembu yo nyika Rahele vana. Ku na leswi hi swi dyondzaka emhakeni leyi. A hi fanelanga hi hela mbilu loko hi kombele swo karhi eka Yehovha. U ta swi hlamula swikhongelo swa hina hi tindlela leti hi nga ti langutelangiki ni hi nkarhi lowu hi nga wu rindzelangiki.

 Hi ku vona leswi Rahele a swi endleke, Leya na yena u nyike Yakobe nandza wa yena wa xisati, Zilpa. U tswale Gadi kutani ku landzela Axere.—Genesa 30:9-13.

Xiendlakalo xin’wana lexi kandziyisaka leswaku Rahele a a nga okelani ndzilo na Leya, hi loko Ruveni, n’wana wa Leya a kume timandrake. A ku anakanyiwa leswaku loko u dya mbhandzu lowu u ta kuma vana. Loko Rahele a kombela tin’wana ta tona, Leya u n’wi hlamule a hlundzukile a ku: “Xana i mhaka yitsongo leswi u nga ndzi tekela nuna wa mina, kasi sweswi u ndzi tekela ni timandrake ta n’wana wa mina?” Van’wana va anakanya leswaku marito ya Leya ma kombisa leswaku Yakobe a a heta nkarhi wo tala a ri na Rahele ku tlula lowu a wu hetaka na Leya. Kumbexana Rahele u vone ndlela leyi Leya a a hlundzuke ha yona, kutani a ku eka yena: “Hikwalaho ka sweswo u ta etlela na wena vusiku bya namuntlha leswaku ndzi kuma timandrake ta n’wana wa wena.” Loko Yakobe a vuya nimadyambu, Leya u te eka yena: “U ta etlela na mina, hikuva ndzi ku thole hi ku kongoma hi timandrake ta n’wana wa mina.”—Genesa 30:15, 16.

Leya u tswale n’wana wa vuntlhanu, Isakara ni wa vutsevu, Zebuloni. Endzhaku ka sweswo u te: “Eku heteleleni nuna wa mina u ta ndzi tsakela, hikuva ndzi n’wi tswalele vana va tsevu.” *—Genesa 30:17-20.

Timandrake a ti pfunanga. Endzhaku ka malembe ya tsevu Rahele a ri evukatini, u hetelele a ve ni n’wana kutani a n’wi thya Yosefa, hikuva Yehovha u n’wi “tsundzukile” kutani a hlamula xikhongelo xa yena. Hi nkarhi wolowo Rahele u te: “Xikwembu xi suse ndzhukano wa mina!”—Genesa 30:22-24.

Rifu Ni Ndzhaka

Rahele u fe loko a ri karhi a tswala n’wana wa yena wa vumbirhi, Benjamini. Yakobe a a n’wi rhandza hi mbilu hinkwayo Rahele swin’we ni vana va yena. Endzhaku ka malembe, loko rifu ra yena ri tshinela, Yakobe u tsundzuke rifu ra xitshuketa ra murhandziwa wa yena Rahele. (Genesa 30:1; 35:16-19; 48:7) A hi tivi nchumu hi ta rifu ra Leya, handle ka leswaku Yakobe u n’wi lahle ebakwini leri na yena a lahliweke eka rona.—Genesa 49:29-32.

Loko Yakobe se a dyuharile, u pfumerile leswaku u dye mbitsi a xeva hi nhlomulo evuton’wini bya yena hinkwabyo ku katsa ni le timhakeni leti khumbaka ndyangu wa yena. (Genesa 47:9) A swi kanakanisi leswaku Leya na Rahele na vona va dyisane mbitsi. Ntokoto wa vona wu komba leswaku a hi vutlhari ku teka tshengwe nileswaku hikwalaho ka yini Yehovha a lava leswaku wanuna a va ni nsati wun’we ntsena. (Matewu 19:4-81; Timotiya 3:2, 12) Mavondzo ma va kona loko wanuna a rhandzana ni nsati un’wana handle ka nsati wa yena niloko a navela ku hlanganyela rimbewu ni nsati un’wana handle ka loyi a tekaneke na yena. Xexo i xivangelo xin’wana lexi endlaka leswaku Xikwembu xi nga byi amukeli vumbhisa ni vuoswi.—1 Vakorinto 6:18; Vaheveru 13:4.

Hambiswiritano, Xikwembu xa ha ya emahlweni xi tirhisa vavanuna ni vavasati vo tshembeka ni lava nga hetisekangiki leswaku xi hetisisa xikongomelo xa xona. Vavasati lava vambirhi a va endla swihoxo ku fana na hina. Hambiswiritano, Yehovha u va tirhisile leswaku a hetisisa xitshembiso lexi a xi tshembiseke Abrahama. Swa twisiseka loko ku vuriwa leswaku Rahele na Leya va ‘ake yindlu ya Israyele.’—Rhuti 4:11.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso eka tluka 9]

Leya na Rahele a va navela leswi un’wana a nga na swona kutani a nga kona loyi a a tsakile eka vona

[Xifaniso eka tluka 10]

Eka vana va 12 va Yakobe ku hume tiko ra Israyele