Endla Leswi Ripfalo Ra Wena Ri Ku Byelaka Swona

“Swilo hinkwaswo swi basile eka vanhu lava baseke. Kambe ku hava nchumu wo basa eka vanhu lava nyameke ni vo pfumala ripfumelo.”—TITO 1:15.

1. Pawulo a a karhateke njhani hi mavandlha ya le Kreta?

ENDZHAKU ka loko muapostola Pawulo a hete mapfhumba manharhu ya vurhumiwa, u khotsiwile naswona eku heteleleni u rhumeriwe eRhoma, laha a nga pfaleriwa malembe mambirhi. Xana u endle yini loko a ntshunxiwile? Hi nkarhi wun’wana endzhaku ka loko a ntshunxiwile, u endzele xihlala xa Kreta a ri na Tito, loyi Pawulo a n’wi tsaleleke a ku: “Ndzi ku siye eKreta, leswaku u lulamisa swilo leswi a swi hoxile ni ku veka vakulukumba.” (Tito 1:5) Ntirho wolowo lowu Tito a a fanele a wu endla a wu katsa ku tirhisana ni vanhu lava nga ni mapfalo lama tirhaka kahle ni lama nga tirhiki kahle.

2. Tito a a fanele a lunghisa xiphiqo xihi exihlaleni xa Kreta?

² Pawulo u tsundzuxe Tito hi timfanelo ta vakulu va vandlha, kutani a vula leswaku a ku ri ni “vavanuna vo tala lava nga lawulekiki, vavulavuri va leswi nga pfuniki nchumu, ni vaxisi va mianakanyo.” Vavanuna lava a va “onha mindyangu hinkwayo hi ku dyondzisa swilo leswi va nga fanelangiki va swi dyondzisa.” Tito a a fanele a “hambeta [a] va tshinya.” (Tito 1:10-14; 1 Timotiya 4:7) Pawulo u vule leswaku mianakanyo ni mapfalo ya vona a swi “nyamile,” a tirhisa rito leri vulaka ku thyakisiwa, ku fana ni nguvu yo saseka leyi cheriweke hi dayi kutani yi sala yi ri ni mathonsi. (Tito 1:15) Van’wana va vavanuna volavo swi nga ha endleka a va kurisiwe hi ndlela ya Xiyuda, hikuva a va ‘namarhela ku yimba.’ Namuntlha mavandlha a ma onhiwi hi vavanuna lava nga ni langutelo ro tano; hambiswiritano hi nga dyondza swo tala malunghana ni ripfalo eka ndzayo leyi Pawulo a yi nyikeke Tito.

Lava Nga Ni Ripfalo Leri Nyameke

3. I yini leswi Pawulo a swi tsaleleke Tito malunghana ni ripfalo?

³ Xiya xiyimo lexi Pawulo a vulavuleke hi ripfalo eka xona. “Swilo hinkwaswo swi basile eka vanhu lava baseke. Kambe ku hava nchumu wo basa eka vanhu lava nyameke ni vo pfumala ripfumelo, kambe mianakanyo ni mapfalo ya vona swi nyamile. Va vula erivaleni leswaku va tiva Xikwembu, kambe va xi landzula hi mintirho ya vona.” Swi le rivaleni leswaku van’wana hi nkarhi wolowo a va fanele va endla mindzulamiso leswaku va ta “hanya eripfumelweni.” (Tito 1:13, 15, 16) A va ri ni xiphiqo xa ku hambanisa leswi baseke ni leswi nyameke, kutani sweswo a swi katsa ripfalo ra vona.

4, 5. I ku tsana kwihi loku van’wana a va ri na kona emavandlheni, naswona ku va khumbe njhani?

⁴ Malembe yo tlula khume emahlweni ka kwalaho, huvo leyi fumaka ya Vukreste yi gimete hileswaku a swi nga ha bohi leswaku loko munhu a va mugandzeri wa ntiyiso a yimba, naswona yi byele mavandlha malunghana ni mhaka yoleyo. (Mintirho 15:1, 2, 19-29) Kambe, van’wana eKreta a va ha ‘namarhela ku yimba.’ Va yi kanete hi ku kongoma huvo leyi fumaka, va “dyondzisa swilo leswi va nga fanelangiki va swi dyondzisa.” (Tito 1:10, 11) Leswi a va ri ni mianakanyo leyi soholotiweke,  swi nga ha endleka a va khutaza vanhu leswaku va hlayisa swileriso swa Nawu malunghana ni swakudya ni mikhuva ya ku tibasisa. Swi nga ha endleka va kale va engetela swin’wana ehenhla ka leswi Nawu wu swi vuleke, hilaha vanhu va le nkarhini wa Yesu va endleke hakona, swin’we ni ku khutaza mintsheketo ya Vayuda ni swileriso swa vanhu.—Marka 7:2, 3, 5, 15; 1 Timotiya 4:3.

⁵ Langutelo ro tano ri vavise ripfalo ra vona. Pawulo u tsarile: “Ku hava nchumu wo basa eka vanhu lava nyameke ni vo pfumala ripfumelo.” Ripfalo ra vona ri onhake ngopfu lerova a ri nga ha va kongomisi kahle eka swiendlo swa vona ni swiboho swa vona. Ku tlula kwalaho, a va avanyisa Vakreste-kulobye etimhakeni ta munhu hi yexe, leti Mukreste un’wana a nga endlaka xiboho xo karhi lexi hambaneke ni lexi endliweke hi lowun’wana. Emhakeni leyi Vakreta lava a a va teka swiendlo swin’wana ni minhlawulo yin’wana swi ri leswi nyameke kasi kahle-kahle a swi nyamanga. (Varhoma 14:17; Vakolosa 2:16) Hambileswi a va vula leswaku va tiva Xikwembu, mintirho ya vona a yi nga pfumelelani na vona.—Tito 1:16.

“Swi Basile Eka Vanhu Lava Baseke”

6. Hi yihi mixaka yimbirhi ya vanhu leyi Pawulo a vulavuleke ha yona?

⁶ Hi nga vuyeriwa njhani eka leswi Pawulo a swi tsaleleke Tito? Xiya ku hambana loku nga kona eka marito lawa: “Swilo hinkwaswo swi basile eka vanhu lava baseke. Kambe ku hava nchumu wo basa eka vanhu lava nyameke ni vo pfumala ripfumelo, kambe mianakanyo ni mapfalo ya vona swi nyamile.” (Tito 1:15) Entiyisweni Pawulo a a nga vuli leswaku eka Mukreste la nga ni mahanyelo lama baseke, nchumu wun’wana ni wun’wana wu basile naswona wa pfumeleleka. Hi nga tiyiseka hi mhaka yoleyo hikuva Pawulo a a swi veke erivaleni eka papila rin’wana leswaku loyi a endlaka vumbhisa, a gandzela swikwembu swa hava, a tirhisa vungoma ni swilo swin’wana a “nge dyi ndzhaka ya mfumo wa Xikwembu.” (Vagalatiya 5:19-21) Kutani hi fanele hi gimeta hileswaku Pawulo a a vula ntiyiso lowu tolovelekeke malunghana ni mixaka yimbirhi ya vanhu, lava nga ni mahanyelo lama tengeke va tlhela va va ni vuxaka lebyinene na Xikwembu ni lava nga swi endliki sweswo.

7. I yini leswi yirisiwaka eka Vaheveru 13:4, kambe ku nga ha tlakuka xivutiso xihi?

⁷ Swilo leswi Mukreste wa ntiyiso a faneleke a swi papalata a hi leswi yirisiwaka hi Bibele hi ku kongoma ntsena. Hi xikombiso, anakanya hi xileriso lexi, lexi kongomeke: “Vukati a byi xiximeke exikarhi ka hinkwavo, ni sangu ra vukati ri nga vi ni xilo lexi nyamisaka, hikuva Xikwembu xi ta avanyisa timbhisa ni vaoswi.” (Vaheveru 13:4) Hambi vanhu lava nga riki Vakreste ni lava nga tiviki nchumu hi Bibele va nga gimeta hilaha ku faneleke leswaku ndzimana leyi yi yirisa ku endla vuoswi. Ndzimana leyi ni tindzimana tin’wana ta le Bibeleni ti swi veka erivaleni leswaku Xikwembu xi sola vuxaka bya rimbewu exikarhi ka wanuna la tekeke kumbe wansati la tekiweke ni munhu un’wana la nga riki nuna wa yena kumbe nsati wa yena wa le nawini. Kambe, ku vuriwa yini hi vanhu vambirhi lava nga tekanangiki lava endlaka rimbewu ra nomu? Vana vo tala va kondlo-a-ndzi-dyi va vula leswaku mukhuva lowu a wu na khombo hikuva a hi vuxaka bya rimbewu. Xana Mukreste a nga teka rimbewu ra nomu tanihi leri baseke?

8. Vakreste va hambana njhani ni vanhu van’wana vo tala va laha misaveni loko swi ta eka rimbewu ra nomu?

 ⁸ Vaheveru 13:4 na 1 Vakorinto 6:9 ti swi kombisa kahle leswaku Xikwembu a xi byi amukeli vuoswi ni vumbhisa (Xigriki, por·neiʹa). Vumbhisa byi katsa yini? Rito leri ra Xigriki ri katsa ku tirhisa swirho swa rimbewu hi ndlela ya ntumbuluko kumbe hi ndlela leyi soholotiweke hi xikongomelo xo biha. Byi katsa swivumbeko hinkwaswo swa vuxaka bya rimbewu lebyi nga riki enawini hi ku ya hi vukati lebyi pfumeleriwaka eMatsalweni. Hikwalaho byi katsa rimbewu ra nomu, hambileswi vana vo tala va kondlo-a-ndzi-dyi emisaveni hinkwayo va byeriweke kumbe va gimeteke hileswaku rimbewu ra nomu ra amukeleka. Langutelo ra Vakreste va ntiyiso ni swiendlo swa vona a swi lawuriwi hi mavonelo ya “vavulavuri va leswi nga pfuniki nchumu, ni vaxisi va mianakanyo.” (Tito 1:10) Va namarhela mimpimanyeto leyi tlakukeke ya Matsalwa yo Kwetsima. Ematshan’weni yo ringeta ku yimelela rimbewu ra nomu, va swi twisisa leswaku hi ku ya hi Matsalwa i vumbhisa, por·neiʹa, naswona va letela ripfalo ra vona leswaku ri nga wu amukeli mukhuva wolowo. *—Mintirho 21:25; 1 Vakorinto 6:18; Vaefesa 5:3.

Mapfalo Lama Nga Faniki, Swiboho Leswi Hambaneke

9. Ripfalo ri tirha yini loko “swilo hinkwaswo swi basile”?

⁹ Kambe Pawulo a a vula yini loko a ku “swilo hinkwaswo swi basile eka vanhu lava baseke”? Pawulo a a vulavula hi Vakreste lava langutelo ra vona ni ripfalo ra vona swi pfumelelanaka ni mimpimanyeto ya Xikwembu, leyi hi yi kumaka eRitweni ra xona leri huhuteriweke. Vakreste volavo va swi xiya leswaku etimhakeni to tala leti nga soriwiki hi ku kongoma, vapfumeri va ta va ni mavonelo yo hambana-hambana. Ematshan’weni yo xopaxopa van’wana, va teka swilo leswi Xikwembu xi nga swi soriki tanihi leswi “baseke.” A va langutelanga leswaku vanhu lavan’wana hinkwavo va ta anakanya ku fana na vona etimhakeni ta vutomi leti Bibele yi nga nyikiki nkongomiso lowu kongomeke eka tona. A hi kambisiseni swikombiso swin’wana.

10. Mucato (kumbe xilahlo) swi nga vanga xiphiqo hi ndlela yihi?

¹⁰ Ku ni mindyangu yo tala laha munghana un’we ntsena wa vukati a nga Mukreste. (1 Petro 3:1; 4:3) Leswi swi nga ha vanga swiphiqo swo hambana-hambana, swo tanihi loko ku cata xaka kumbe loko ku ri ni xilahlo xa xaka. Anakanya hi xiyimo xa wansati la nga Mukreste loyi nuna wa yena a nga riki mupfumeri. Xaka rin’wana ra nuna wa yena ra cata, naswona ri ta catisiwa ekerekeni. (Kumbe ku fe xaka, kumbexana mutswari, naswona ntirho wa xilahlo xa kona wu ta endleriwa ekerekeni.) Mpatswa wolowo wu fanele wu va kona naswona nuna loyi u lava leswaku nsati wa yena a famba na yena. Ripfalo ra yena ri ri yini malunghana ni ku ya kwalaho? Xana u ta endla yini? Anakanya hi swilo swimbirhi leswi nga ha endlekaka.

11. Hlamusela ndlela leyi nsati un’wana la nga Mukreste a nga xi endlaka ha yona xiboho malunghana ni ku ya emucatweni lowu vatekani va kona va nga ta catisiwa ekerekeni.

¹¹ Luwisa u anakanyisisa hi xileriso lexi kongomeke xa le Bibeleni lexi nge, ‘Humani eka Babilona Lonkulu,’ mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa. (Nhlavutelo 18:2, 4) U tshame a nghena kereke yoleyo laha vatekani va nga ta catela kona naswona wa swi tiva leswaku loko va ri karhi va catisiwa, hinkwavo lava nga kona va ta komberiwa ku hlanganyela eka swiendlo swa vukhongeri, swo tanihi ku khongela, ku yimbelela, kumbe swiendlo swin’wana. U tiyimiserile ku nga hlanganyeli eka swilo sweswo naswona a nga swi lavi ku ya kwalaho kutani u tikuma a ri ehansi ka ntshikilelo wo tshova vutshembeki bya yena. Luwisa u xixima nuna wa yena naswona u lava ku tirhisana na yena, tanihi leswi a nga nhloko ya yena hi ku ya hi Matsalwa; kambe a nga swi lavi ku landzula misinya ya milawu ya le Matsalweni. (Mintirho 5:29) Hikwalaho u hlamusela nuna wa yena hi vutlhari leswaku yena a nge yi hambiloko nuna wa yena a lava ku ya. A nga ha hlamusela leswaku loko o ya ivi a ala ku hlanganyela eka swiendlo swo karhi, sweswo swi nga ha khomisa nuna wa yena tingana, hikwalaho swa antswa a nga yi. Xiboho xa yena xi endla a va ni ripfalo leri tengeke.

12. Munhu un’wana a nga ehleketa hi mhaka yihi naswona hi rihi goza leri a nga ri tekaka malunghana ni ku ya emucatweni lowu vatekani va kona va nga ta catisiwa ekerekeni?

 ¹² Rhuti u langutane ni mhaka leyi fanakanyana ni yoleyo. Wa n’wi xixima nuna wa yena, u tiyimisele ku tshembeka eka Xikwembu, naswona u yingisa ripfalo ra yena leri leteriweke hi Bibele. Endzhaku ko anakanyisisa hi tinhla to fana ni leti Luwisa a anakanyisiseke ha tona, Rhuti u kambisisa hi vuenti “Swivutiso Swa Vahlayi” leswi nga eka Xihondzo xo Rindza xa May 15, 2002. U tsundzuka leswaku Vaheveru vanharhu va xi yingisile xileriso xa leswaku va ya endhawini leyi a ku ta gandzeriwa xifaniso kona, kambe va hlayise vutshembeki bya vona hi ku nga hlanganyeli eku xi gandzeleni. (Daniyele 3:15-18) U endla xiboho xa leswaku u ta famba ni nuna wa yena kambe a nge hlanganyeli eka xiendlo xihi ni xihi xa vukhongeri, naswona u endla hi ku pfumelelana ni ripfalo ra yena. Hi vutlhari u n’wi hlamusela kahle nuna wa yena leswi ripfalo ra yena ri nga ta n’wi pfumelela ku swi endla ni leswi a nga ta ka a nga swi endli. Rhuti u tshemba leswaku nuna wa yena u ta vona ku hambana exikarhi ka vugandzeri bya ntiyiso ni bya mavunwa.—Mintirho 24:16.

13. Ha yini swi nga fanelanga swi hi hlamarisa leswaku Vakreste vambirhi va endle swiboho leswi nga faniki?

¹³ Xana mhaka ya leswaku Vakreste vambirhi va nga fikelela swiboho leswi nga faniki yi ringanyeta leswaku a swi na mhaka leswaku munhu u endla yini kumbe swi ringanyeta leswaku ripfalo ra un’wana wa vona ri fanele ri tsanile? Doo! Leswi Luwisa a a tiva tinsimu ni swilo swin’wana leswi fambisanaka ni minkhuvo ya le kerekeni hikwalaho ka leswi a a ri xirho xa kereke yoleyo, a nga ha va a xiye leswaku ku ya ekerekeni a swi ta va ni khombo eka yena. Ku hlanganyela ka yena ni nuna wa yena eka swilo swa vukhongeri enkarhini lowu hundzeke swi nga ha va swi karhata ripfalo ra yena. Hikwalaho wa tiyiseka leswaku xiboho xa yena i xinene eka yena.

14. I yini leswi Vakreste va faneleke va swi tsundzuka malunghana ni xiboho xa munhu hi yexe?

¹⁴ Kambe xana xiboho xa Rhuti xi hoxile? Vanhu a va fanelanga va avanyisa. A va fanelanga va n’wi sola hileswi a hlawuleke ku ya eka xiendlakalo xexo kambe a nga hlanganyeli eka swiendlo swa vukhongeri. Tsundzuka ndzayo ya Pawulo eka swiboho swa munhu hi yexe malunghana ni ku dya kumbe ku nga dyi swakudya swo karhi: “Loyi a dyaka a nga tshuki a n’wi langutela ehansi loyi a nga dyiki, ni loyi a nga dyiki a nga tshuki a avanyisa loyi a dyaka . . . Ku yima kumbe ku wa kakwe swi khumba n’wini wa yena. Kunene u ta yimisiwa, hikuva Yehovha a nga n’wi yimisa.” (Varhoma 14:3, 4) Entiyisweni ku hava Mukreste wa ntiyiso loyi a nga khutazaka un’wana leswaku a honisa leswi ripfalo leri leteriweke ri n’wi byelaka swona, hikuva ku endla sweswo swi nga fana ni ku honisa rito leri ku byelaka rungula leri nga ta ponisa vutomi bya wena.

15. Ha yini ku fanele ku anakanyisisiwa swinene hi mapfalo ni ndlela leyi van’wana va nga ha titwaka ha yona?

¹⁵ Loko hi ya emahlweni ni mhaka leyi, Vakreste havambirhi va fanele va tsundzuka tinhla leti engetelekeke, yin’wana ya tona i ndlela leyi swiboho swa hina swi nga va khumbaka ha yona van’wana. Pawulo u hi tsundzuxile: “Swi endleni xiboho  xa n’wina leswaku mi nga tshuki mi vekela makwenu xikhunguvanyiso kumbe nchumu wa ku n’wi wisa.” (Varhoma 14:13) Luwisa a nga ha va a swi tiva leswaku swiyimo leswi fanaka swi ri khunguvanyise ngopfu vandlha kumbe ndyangu wa yena, naswona leswi a swi endlaka swi nga ha va khumba swinene vana va yena. Ku hambana ni sweswo, Rhuti a nga ha va a swi xiyile leswaku xiboho lexi a xi tekeke a xi ri karhatanga vandlha kumbe vanhu va le ndhawini ya ka vona. Vavasati lavambirhi—na hina hinkwerhu—va fanele va swi xiya leswaku ripfalo leri leteriweke kahle ri xiyisisa swinene ndlela leyi van’wana va nga ta khumbeka ha yona. Yesu u te: “Mani na mani la khunguvanyisaka un’wana wa lava lavatsongo lava pfumelaka eka mina, swi nga antswa swinene loko o boheleriwa ribye ro sila enhan’wini leri fanaka ni leri ri rhendzelekisiwaka hi mbhongolo a mbombomerisiwa elwandle leri anameke, leri pfulekeke.” (Matewu 18:6) Loko munhu a honisa mhaka ya leswaku swiendlo swa yena swi nga ha khunguvanyisa van’wana, a nga va ni ripfalo leri nyameke, ku fana ni Vakreste van’wana va le Kreta.

16. Hi kwihi ku cinca loku hi nga ku langutelaka eka Mukreste hi ku famba ka nkarhi?

¹⁶ Vuxaka lebyi Mukreste a nga na byona ni Xikwembu byi fanele byi hambeta byi antswisiwa, ku fana ni nhluvuko wa yena eku tweni ni le ku endleni ka leswi ripfalo ra yena ri n’wi byelaka swona. A hi anakanyeni hi Marka loyi a ha ku khuvuriwaka. Ripfalo ra yena ri n’wi byela leswaku a papalata mikhuva leyi nga fambisaniki ni Matsalwa leyi a tshameke a yi endla, kumbexana leyi katsaka swifaniso kumbe ngati. (Mintirho 21:25) Entiyisweni, sweswi hi vukheta u papalata swilo leswi yelanaka ni leswi Xikwembu xi swi yirisaka. Hi hala tlhelo, u hlamarisiwa hileswaku ha yini van’wana va fularhela swilo swo karhi leswi yena a vonaka swi amukeleka, swo tanihi minongonoko yo karhi ya le ka thelevhixini.

17. Kombisa ndlela leyi ku famba ka nkarhi ni ku kula ka vuxaka bya munhu na Xikwembu swi nga ri khumbaka ha yona ripfalo ra Mukreste ni swiboho swa yena.

¹⁷ Hi ku famba ka nkarhi, Marka u va ni vutivi byo tala kutani u va ni vuxaka lebyikulu ni Xikwembu. (Vakolosa 1:9, 10) Ku va ni vuyelo byihi? Ripfalo ra yena ri kuma ndzetelo lowukulu. Sweswi Marka u yingisa ripfalo ra yena swinene naswona u yi kambisisa hi vukheta misinya ya milawu ya le Matsalweni. Entiyisweni, wa swi xiya leswaku swin’wana swa swilo “leswi yelanaka” leswi a swi papalateke kahle-kahle a swi lwisani ni ku rhandza ka Xikwembu. Ku tlula kwalaho, leswi Marka a hanyaka swinene hi ku pfumelelana ni misinya ya milawu ya le Bibeleni naswona a tiyimiseleke ku yingisa ripfalo ra yena leri leteriweke hi Bibele, sweswi u susumetiwa hi ripfalo ra yena leswaku a papalata minongonoko leyi khale a a vona yi amukeleka. Ina, ripfalo ra yena ri tengisiwile.—Pisalema 37:31.

18. Hi xihi xivangelo xo tsaka lexi hi nga na xona?

¹⁸ Emavandlheni yo tala, ku ni vanhu lava nga kulangiki hi ndlela leyi fanaka hi tlhelo ra moya. Van’wana va vona va ha ri vantshwa entiyisweni. Kumbexana etimhakeni tin’wana ripfalo ra vona a ri vuli nchumu, kambe eka tin’wana ra va tsundzuxa swinene. Vanhu vo tano swi nga ha lava nkarhi lowu engetelekeke ni mpfuno leswaku va yingisa nkongomiso wa Yehovha ni ripfalo ra vona leri leteriweke. (Vaefesa 4:14, 15) Lexi tsakisaka, emavandlheni wolawo, ku ni vanhu vo tala lava nga ni vutivi lebyi enteke, lava nga ni ntokoto eku tirhiseni ka misinya ya milawu ya Bibele ni ripfalo leri fambisanaka swinene ni ku rhandza ka Xikwembu. A hi ku tsakisa ka swona ku va ni “vanhu lava baseke” hi ndlela yoleyo lava tekaka swilo leswi amukelekaka eHosini tanihi leswi “baseke” emahanyelweni ni hi tlhelo ra moya! (Vaefesa 5:10) Onge hinkwerhu ka hina hi nga tivekela pakani ya leswaku hi kula hi fika kwalaho kutani hi endla leswaku ripfalo ra hina ri fambisana ni vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso ni ku tinyiketela loku nga ni vukwembu.—Tito 1:1.

[Nhlamuselo ya le hansi]

A Wu Ta Hlamurisa Ku Yini?

• Ha yini Vakreste van’wana va le Kreta a va ri ni mapfalo lama nyameke?

• Swi tisa ku yini leswaku Vakreste vambirhi lava nga ni mapfalo lama leteriweke kahle va endla swiboho leswi nga faniki?

• I yini leswi faneleke swi endleka eka ripfalo ra hina hi ku famba ka nkarhi?

[Swivutiso Swa Dyondzo]

[Mepe eka tluka 26]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Silikiya

GREECE

Kreta

ASIA MINOR

Kipra

LWANDLE RA MEDITERANIYA

[Xifaniso eka tluka 28]

Vakreste vambirhi lava langutaneke ni xiyimo lexi fanaka va nga endla swiboho leswi hambaneke