Sirakusa—Laha Pawulo A Fikeke A Yima Kona Loko A Ri eRiendzweni

KWALOMU ka lembe ra 59 C.E., xikepe xi tlute xi suka exihlaleni xa Melita lexi nga elwandle ra Mediteraniya xi kongoma eItaly. Xikepe lexi a xi ri ni mfungho lowu nge “Vana va Zewusi,” ku nga swikwembu leswi a swi tekiwa swi ri vasirheleri va vatluti. Luka mutsari wa buku ya le Bibeleni u vula leswaku xikepe lexi xi fike “ehlalukweni eSirakusa” eribuweni ra le dzonga-vuxa bya Silikiya kutani xi “[tshama] masiku manharhu.” (Mintirho 28:11, 12) Lava a va tluta na Luka a ku ri Aristako na muapostola Pawulo, loyi a a yisiwa eRhoma leswaku a ya tengisiwa.—Mintirho 27:2.

A hi swi tivi loko Pawulo a pfumeleriwile ku xika exikepeni le Sirakusa. Loko yena kumbe lava a a famba na vona va xikile, va nga va va vone yini?

Eminkarhini ya Magriki na Varhoma, muti wa Sirakusa a wu ri wa nkoka ku fana na Atena na Rhoma. Hi ku ya hi ndhavuko, wu sunguriwe hi Vakorinto hi 734 B.C.E. Muti wa Sirakusa wu tshame wu duma naswona hi laha ku nga velekeriwa vanhu lava dumeke swinene va le minkarhini ya khale, vo tanihi Epicharmus mutsari wa mintlangu na Archimedes mutshila wa tinhlayo. Hi 212 B.C.E., Varhoma va hlule muti wa Sirakusa.

Loko u endzela muti wa manguva lawa swi nga ha ku endla u vona leswaku muti wa Sirakusa wa le nkarhini wa Pawulo a wu ri njhani. Muti lowu a wu avanyisiwe hi swiphemu swimbirhi—xin’wana a xi ri exihlaleni lexitsongo xa Ortygia, laha swi nga ha endlekaka xikepe xa Pawulo xi yimeke kona, kasi xiphemu lexin’wana a xi ri exikarhi ka tiko.

Namuntlha, exihlaleni lexi u nga kuma masalela ya tempele ya khale swinene leyi a yi akiwe hi ndlela ya Xigriki le Silikiya—tempele ya Apollo, ya hi lembe-xidzana ra vutsevu B.C.E. Nakambe ku ni tiphuphu ta tempele leti nyiketeriweke eka Atena, ta hi lembe-xidzana ra vuntlhanu B.C.E., kambe ti ve xiphemu xa kereke-nkulu.

Ntsindza wa doroba ra manguva lawa wu kumeka exikarhi ka tiko, laha u nga endzelaka phaka ya vuyimburi ya le Neyapoli. Ekusuhi ni laha ku ngheniwaka ha kona ku ni yindlu ya mintlangu ya Magriki. Yi yimela yin’wana ya swikombiso swo saseka swinene swa yindlu ya mintlangu ya ntivo-vuaki ya Magriki. Tanihi leswi a yi langutane ni lwandle a yi endla leswaku ku hlalela mintlango leyi khomeriwaka kwalaho swi tsakisa swinene. Exiphen’wini xa le dzongeni swinene xa phaka leyi ku ni holo leyikulu ya Varhoma ya lembe-xidzana ra vunharhu C.E. Yi ni xivumbeko xa tandza, yi lehe 140 wa timitara naswona yi aname 119 wa timitara, naswona i ya vunharhu hi vukulu le Italy.

Loko wo tshuka u endzele le Sirakusa, u nga tshama ebencini leri nga le kusuhi ni lwandle le Ortygia, u pfula Bibele ya wena eka Mintirho 28:12, kutani u anakanya muapostola Pawulo a khandziye xikepe loko xi ri karhi xi tluta xi kongome ehlalukweni ra kwalaho.

[Dayagramu/Xifaniso eka tluka 30]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Melita

Silikiya

Sirakusa

ITALY

Regiyo

Puteyoli

Rhoma

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Marhumbi ya yindlu ya mintlangu ya Magriki eSirakusa