Mhaka Ya Vutomi

Ku Famba Endleleni Leyi Yisaka eMisaveni Leyintshwa

Hi ku vula ka Jack Pramberg

Ehandle ka doroba leritsongo ro saseka ra Arboga leri nga exikarhi ka tiko ra Sweden, ku ni rhavi ra Timbhoni ta Yehovha leri nga ni vatirhi vo tirhandzela vo tlula 80. Kwalaho hi laha mina ni nsati wa mina, Karin, hi tshamaka ni ku tirha kona. Swi te njhani leswaku hi va laha?

EKU heleni ka lembe-xidzana ra vu-19, xinhwanyetana xa le Sweden lexi nga ni malembe ya 15 xi rhurhele eUnited States. Loko xi ri ekampeni ya vahlapfa eDorobeni ra le New York, xi hlangane ni mutluti loyi na yena a a huma eSweden. Va rhandzanile, va tekana kutani va va ni n’wana wa jaha—mina. Ndzi velekiwe emugangeni wa Bronx, le New York, U.S.A., hi 1916 hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava.

Endzhakunyana ka sweswo, hi rhurhele eBrooklyn, ekusuhi ni miako ya Brooklyn Heights. Endzhaku ka nkarhi, Tatana u ndzi byele leswaku mina na yena hi tshame hi tluta hi xikepe ekusuhi ni Buloho ra Brooklyn, leri ri vonakaka kahle loko u ri eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha. Hi nkarhi wolowo a ndzi swi xiyanga leswaku mintirho leyi endliwaka kwalaho a yi ta byi khumba swinene vutomi bya mina.

Hi 1918, Nyimpi yo Sungula ya Misava yi herile, kutani hi nkarhi wolowo, ku yayarheriwa ka vanhu eYuropa ku kume ndzhuti ku yima. Masocha ma tlhelele emakaya laha  ma fikeke ma langutana ni swiphiqo swin’wana—ku pfumaleka ka mintirho ni vusweti. Hi 1923 hi tlhelele eSweden hikwalaho ka leswi Tatana a voneke swi antswa ku endla tano. Hi hetelele hi tshama aErikstad, ku nga ximutana lexitsongo lexi a xi ri ekusuhi ni xitichi xa xitimela, exifundzheni xa Dalsland. Kwalaho tatana u tipfulele ndhawu yo lunghisa michini naswona ndzi kulele endhawini yoleyo ndzi tlhela ndzi nghena ni xikolo kona.

Mbewu Yi Byariwile

Bindzu leri Tatana a a ri endla a ri nga nghenisi mali yo nyawula. Kutani eku sunguleni ka va 1930, u tlhelele entirhweni wakwe wo tluta. Hi sale hi ri hexe—Manana a a karhatekile swinene, naswona mina ndzi sale ndzi langutela ntirho wo lunghisa michini. Siku rin’wana, Manana u endzele sivara wa yena, papa-nkulu Johan. Leswi Manana a a karhatekile hi xiyimo xa misava, u vutise Johan a ku: “Xana xiyimo xa misava xi ta tshama xi ri hi ndlela leyi?”

U hlamurile a ku: “A swi tano, Ruth.” Hiloko a byela Manana hi xitshembiso xa Xikwembu xo herisa vubihi ni ku tisa Mfumo wo lulama laha misaveni lowu Hosi ya wona ku nga Yesu Kreste. (Esaya 9:6, 7; Daniyele 2:44) U hlamusele leswaku Mfumo wolowo lowu Yesu a hi dyondziseke leswaku hi wu khongelela, i hulumendhe yo lulama leyi nga ta hundzula misava yi va paradeyisi.—Matewu 6:9, 10; Nhlavutelo 21:3, 4.

Xikan’we-kan’we switshembiso sweswo swa le Bibeleni swi n’wi tsakise swinene Manana. Loko a ri endleni yo tlhelela ekaya, a a ri karhi a nkhensa Xikwembu. Hambiswiritano, mina na Tatana a hi nga swi tsakeli ku vona Manana a tsakela timhaka ta vukhongeri. Hi nkarhi wolowo, exikarhi ka va 1930, ndzi rhurhele edorobeni ra Trollhättan, evupela-dyambu bya Sweden, laha ndzi kumeke ntirho endhawini leyikulu yo lunghisa michini. Hi ku hatlisa Tatana loyi a ha ku tshika ntirho wakwe wo tluta ivi a tlhelela ekaya, yena na Manana va rhurhele laha a ndzi tshama kona. Kutani ndyangu wa ka hina wu tlhele wu hlangana.

Leswaku Manana a dyondza leswi engetelekeke hi Xikwembu, u lave Timbhoni ta Yehovha endhawini yoleyo. Hi nkarhi wolowo, minhlangano a yi khomeriwa emakaya ya Timbhoni tin’wana, hilaha Vakreste vo sungula a va endla hakona. (Filemoni 1, 2) Siku rin’wana, minhlangano a yi fanele yi khomeriwa endlwini ya Manana. Leswi a a karhatekile, u kombele Tatana loko swi ta koteka ku rhamba vanghana va yena. Tatana u te, “Vanghana va wena i vanghana va mina.”

Kutani vanhu a va amukelekile ekaya. Loko va nghena, mina a ndzi huma ndzi famba. Hambiswiritano, hi ku famba ka nkarhi, ndzi endle xiboho xo ka ndzi nga ha fambi loko va ta eminhlanganweni. Rirhandzu ra Timbhoni ni marito ya tona lama kombaka ku titsongahata swi cince langutelo leri a ndzi ri na rona ha tona. Mbewu yi sungule ku mila embilwini ya mina—ntshembo hi vumundzuku.

Ndzi Va Mutluti

Swi tikomba onge na mina ndzi navele ku endla ntirho lowu Tatana a a wu endla, hikuva ndzi ve mutluti. Nakambe ndzi sungule ku xi xiya swinene xilaveko xo tshinela eka Xikwembu. Minkarhi hinkwayo a ndzi ringeta ku lava Timbhoni ta Yehovha loko xikepe xi rindze ku layicha ni ku chicha ndzhwalo, kumbe ku lunghisiwa ehlalukweni. Loko ndzi ri eAmsterdam, le Holland (laha sweswi ku vuriwaka Netherlands), ndzi ye eposweni ku ya vutisa laha ndzi nga tikumaka kona Timbhoni. Endzhaku ko vulavula na vona, va ndzi nyike adirese ya Mbhoni yin’wana, hiloko ndzi ku milenge mimbirhi ndzi ya kona. Loko ndzi fike emutini wolowo, ndzi amukeriwe hi xinhwanyetana lexi nga ni malembe ya khume. Hambileswi mina ni ndyangu wolowo a hi nga tivani, hi nambe hi va vanghana—xikombiso lexinene xa vumakwerhu bya misava hinkwayo!

 Hambileswi a hi nga vulavuli ririmi rin’we, loko ndyangu wolowo wu humese khalendara ni phepha leri kombisaka minkarhi leyi xitimela xi fambaka ha yona kutani wu sungula ku mpfampfarhuta mepe, ndzi swi twisisile leswaku a ku ta va ni nhlengeletano edorobeni ra Haarlem leri nga ekusuhi ni laha wu tshamaka kona. Ndzi yile, hambileswi a ndzi nga ri twi ririmi ra kona kambe ndzi wu tsakele ngopfu nhlengeletano wolowo. Loko ndzi vone Timbhoni ti ri karhi ti nyika vanhu swirhambo swa nkulumo ya le rivaleni leyi a yi ta nyikeriwa hi Sonto, ndzi susumeteleke ku ti pfuna ku swi fambisa. Hiloko ndzi rholela swirhambo leswi a swi lahliwe hi van’wana kutani ndzi tlhela ndzi swi nyika van’wana.

Siku rin’wana, loko xikepe xi rindze ku layicha ni ku chicha ndzhwalo ehlalukweni ra le Buenos Aires, eArgentina, ndzi kume laha rhavi ra Timbhoni ta Yehovha a ri ri kona. Erhavini leri a ku ri ni hofisi ni ndhawu yo hlayisa nhundzu. A ku ri ni wansati loyi a a tshame emahlweni ka tafula a ri karhi a luka, ni xinhwanyetana lexi kumbexana a ku ri n’wana wa yena, xi ri karhi xi tlanga hi xipopana. A ku ri nivusiku swinene naswona a ku ri ni wanuna loyi a a ri ku tekeni ka tibuku tin’wana exelufini, ku katsa ni buku leyi nge Creation hi Xisweden. Hi ku vona swikandza leswi n’wayitelaka, ndzi nambe ndzi lava ku va Mbhoni ya Yehovha hi nkarhi wolowo.

Loko hi tlhelela ekaya, hi khandziyise masocha ya le Canada lama a ma khandziye xihaha-mpfhuka lexi weke eribuweni ra le Newfoundland. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani, a hi ri ekusuhi ni le Scotland, laha masocha ya le matini ya le Nghilandhi ma hi khomeke. Hi yisiwe ehlalukweni ra le Kirkwall, eSwihlaleni swa Orkney leswaku hi ya sechiwa. Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava a yi sungurile naswona hi September 1939 masocha ya Manazi ya Hitler a ma hlasele tiko ra Poland. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani, hi ntshunxiwile naswona hi fike eSweden hi hlayisekile.

A ndzi tsake ngopfu ku vuya ekaya hikuva a ndzi ta kota ni ku khathalela vuxaka bya mina ni Xikwembu. Hi nkarhi wolowo a ndzi swi lava hi mbilu ya mina hinkwayo ku va swin’we ni vanhu va Xikwembu naswona a ndzi nga swi lavi ku fularhela ku hlengeletana na vona. (Vaheveru 10:24, 25) Ndza tsaka ku tsundzuka leswaku loko ndza ha ri mutluti a ndzi chumayela vatluti-kulorhi minkarhi hinkwayo, naswona un’wana wa vona u ve Mbhoni.

Ntirho Wun’wana Wo Hlawuleka

Eku sunguleni ka va 1940, ndzi endzele rhavi ra Timbhoni ta Yehovha eStockholm. Ndzi amukeriwe hi Johan H. Eneroth, loyi hi nkarhi wolowo a a langutela ntirho wo chumayela eSweden. Loko ndzi n’wi byele leswaku ndzi lava ku nghenela ntirho wa nkarhi hinkwawo wo chumayela tanihi phayona, u ndzi yingiserisisile kutani a ndzi vutisa a ku, “Xana wa pfumela leswaku leyi i nhlengeletano ya Xikwembu?”

Hiloko ndzi ku, “Ina ndza pfumela.” Sweswo swi ndzi pfulele ndlela ya leswaku ndzi khuvuriwa hi June 22, 1940, kutani ndzi sungula hi ndlela yoleyo ku tirha erhavini leri tsakisaka leri nga ni vatirhi-kulorhi lavanene. Mahelo-vhiki ya hina a hi ma tirhisela ku chumayela. Hi ximumu, hakanyingi a hi famba hi swikanyakanya hi ya chumayela etindhawini ta le kule hi mahelo-vhiki, hi etlela ehenhla ka furu nivusiku.

Hambiswiritano, minkarhi yo tala a hi chumayela hi yindlu ni yindlu endzeni ka doroba ra Stockholm ni le handle ka rona. Siku rin’wana ndzi vone wanuna un’wana a ri eku tirheni exithezini xa le hansi xa yindlu yakwe, a ya ehenhla ni le hansi a lunghisa boyilara. Hiloko ndzi ya n’wi pfuna. Loko se yi nga ha pfuti, wanuna loyi u ndzi langute a tsakile kutani a ku: “Ndzi anakanya leswaku ku ni swin’wana leswi swi nga ku tisa laha. A hi ye endlwini hi ya hlamba mavoko kutani hi nwa kofi.” Hi endle tano, kutani loko hi ri karhi hi nwa kofi ndzi n’wi chumayerile. Hi ku famba ka nkarhi u ve Mukreste-kulorhi.

Hambileswi tiko ra Sweden ri vuleke leswaku a ri nge hlanganyeli enyimpini, vaaka-tiko va rona va khumbiwe hi nyimpi leyi. Vavanuna vo tala, ku katsa na mina, va vitaniwile leswaku va ya joyina vusocha. Loko ndzi ale vuleteri bya vusocha, ndzi pfaleriwile ku ringana nkarhi wo koma. Endzhakunyana, ndzi gweveriwe ku ya tirha ekampeni ya khotso. Hi ntolovelo vantshwa lava nga Timbhoni a va lerisiwa ku ya eka vaavanyisi, kutani a hi kota ku va chumayela hi Mfumo wa Xikwembu. Leswi swi hetisise vuprofeta lebyi Yesu a byi vuleke loko a ku: “Mi ta huduleriwa emahlweni ka tindhuna-nkulu ni tihosi hikwalaho ka mina, leswaku byi va vumbhoni eka vona ni le ka matiko.”—Matewu 10:18.

Vutomi Bya Mina Byi Cinca

Hi 1945 nyimpi yi herile eYuropa. Eku heleni ka lembe rero, Nathan H. Knorr, loyi hi nkarhi wolowo  a a langutela ntirho wa misava hinkwayo, u hi endzerile a huma eBrooklyn, a ri ni matsalana wa yena Milton Henschel. Riendzo ra vona ri ve ra nkoka swinene eku hleriweni hi vuntshwa ka ntirho wo chumayela eSweden—na mina ri ndzi pfune swinene. Endzhaku ka loko ndzi twe leswaku swa koteka ku ya eka Xikolo xa Bibele xa Giliyadi xa Watchtower, ndzi tsarise hi ku hatlisa.

Lembe leri landzeleke, se a ndzi ri eka tlilasi ya xikolo xexo, lexi hi nkarhi wolowo a xi ri ekusuhi ni le South Lansing, eNew York. Hi nkarhi wa khoso ya tin’hweti ta ntlhanu, ndzi kume ndzetelo lowu ndzi endleke ndzi yi tlangela swinene Bibele ni nhlengeletano ya Xikwembu. Ndzi xiye leswaku lava rhangelaka entirhweni wo chumayela emisaveni hinkwayo va ni xinghana va tlhela va anakanyela. A va tirha hi matimba swin’we na hina. (Matewu 24:14) Hambileswi sweswo swi nga ndzi hlamarisangiki, swi ndzi endle ndzi tsaka loko ndzi swi vona.

Ku nga ri khale siku ri fikile—February 9, 1947—ra leswaku ntlawa wa vu-8 wa Xikolo xa Giliyadi wu thwasa. Makwerhu Knorr u byele vayingiseri matiko lawa hina swichudeni a hi ta rhumeriwa eka wona. Loko a tivisa laha mina a ndzi ta ya kona, u te, “Makwerhu Pramberg u ta tlhelela eSweden leswaku a ya tirhela vamakwavo kwalaho.” Ku vula ntiyiso, a swi ndzi tsakisanga ngopfu ku rhumeriwa ekaya.

Ku Endla Xiavelo Lexi Tikaka

Loko ndzi tlhelele eSweden, ndzi dyondze ntirho lowuntshwa lowu a wu sungula ku endliwa ematikweni yo tala emisaveni hinkwayo—ntirho wo langutela muganga. Ndzi vekiwe ku va mulanguteri wo sungula wa muganga eSweden, kutani xiavelo xa mina a ku ri ku langutela tiko hinkwaro. Ndzi hlele ndzi tlhela ndzi langutela leswi sweswi swi vuriwaka tinhlengeletano ta xifundzha leti a ti khomeriwa emadorobeni lamakulu ni lamatsongo ya le tikweni hinkwaro ra Sweden. Leswi lunghiselelo leri a ri ri rintshwa, ndzi nyikiwe swiletelo swi nga ri swingani. Mina na Makwerhu Eneroth hi tshame ehansi kutani hi hlela nongonoko hilaha hi nga kotaka hakona. Loko ndzi kuma xiavelo, a ndzi khongela ko tala eka Yehovha. Ku ringana malembe ya 15 ndzi ve ni lunghelo ro va mulanguteri wa muganga.

Eminkarhini yoleyo a swi tika ku kuma tindhawu leti fanelekaka to hlanganyela eka tona. A hi boheka ku tirhisa tiholo to cinela eka tona ni tin’wana to fana na tona, leti minkarhi yo tala a ti nga kufumeli naswona a ti nga khathaleriwi kahle. Xikombiso xin’wana i xa nhlengeletano leyi khomeriweke eximutanini xa Rökiö, le Finland. Holo ya kona a yi ri ya khale leyi se a yi ri ni nkarhi yi nga ha tirhisiwi. A ku ri ni gamboko leyi a yi ri ni xidzedze naswona ku titimela ka kona a ku ri ehansi ka 20 wa tidigri. Kutani hi tshivele ndzilo eka switofu swimbirhi leswikulu swo kufumeta holo leswi endliweke hi madiramu mambirhi yo chela oyili. Hambiswiritano, a hi nga swi tivi leswaku swinyenyana swi ake swisaka eka chimele. Hiloko musi wu hangalaka eholweni hinkwayo! Kambe, hinkwavo va tshamisekile hambileswi a va ti funengete hi mabaji naswona mahlo ya vona ma hlohlonya. Leswi swi endle leswaku nhlengeletano yoleyo yi va leyi nga rivalekiki.

Xin’wana xa swiletelo swo hlela nhlengeletano ya xifundzha ya masiku manharhu a ku ri ku lunghiselela vapfhumba swakudya. Eku sunguleni, a hi ri hava switirho naswona a hi nga ri na wona ntokoto wo endla ntirho lowu. Kambe a hi ri ni vamakwerhu lavanene lava a va tiyimisele hi ntsako ku endla ntirho wolowo wo tika. Hi siku leri landzelaka ra nhlengeletano, a wu va vona va korhamile va  vandla mazambhana exibyeni, va ri karhi va byelana mintokoto naswona va tsakile. Vunakulobye lebyi tekeke malembe yo tala byi sungule eminkarhini yoleyo loko vamakwerhu va ri karhi va tirha swin’we hi matimba.

Ku famba hi hakarhe makhadibodo yo navetisa tinhlengeletano leti ta xifundzha a ku ri ndlela yin’wana ya hina yo chumayela hi nkarhi wolowo. A hi famba hi ku landzelelana edorobeni kumbe eximutanini, hi rhamba vaaki va kona enkulumeni ya le rivaleni. Minkarhi yo tala, vanhu hi ku angarhela a va va ni musa ni xichavo. Siku rin’wana edorobeni ra Finspång, xitarata a xi tele hi vatirhi lava a va ri karhi va huma hi le fektri. Hi xitshuketa, un’wana wa vatirhi volavo u huwelerile a ku: “Vonani vanhu lava hluleke Hitler!”

Xiendlakalo Xa Nkoka eVuton’wini Bya Mina

Vutomi bya mina tanihi mulanguteri la famba-fambaka a byi ta cinca ku nga ri khale endzhaku ko hlangana na Karin, nhwanyana wo saseka. Hi July 1953, havumbirhi bya hina hi rhambiwe ku ya entsombanweni wa matiko eXitediyamu xa Yankee, le Dorobeni ra le New York. Loko hi ri entsombanweni wolowo, hi Musumbhunuku wa ti-20, Milton Henschel u hi catisile hi nkarhi wo wisa. A swi nga tolovelekanga ku khoma ntsombano eXitediyamu xa Yankee, lexi a xi dume ngopfu hileswi mintlangu ya besibolo a yi tlangeriwa eka xona. Endzhaku ka loko hi tirhe swin’we entirhweni wa mina wa ku va mulanguteri la famba-famba ku fikela hi 1962, mina na Karin hi rhambiwe ku ya tirha eBethele ya le Sweden. Eku sunguleni, a ndzi tirha eNdzawulweni ya Timagazini. Kutani, hikwalaho ka leswi a ndzi ri makhanikhi, ndzi averiwe ku langutela michini yo gandlisa tibuku swin’we ni michini yin’wana erhavini. Karin u tirhe malembe ma nga ri mangani endhawini yo hlantswela kona swiambalo. Sweswi u ni malembe yo tala a ri karhi a tirha eka Ndzawulo yo Hluta Rungula.

Hakunene hi byi tsakerile vutomi lebyi teleke swiendlakalo swa nkoka ni leswi tsakisaka ni lebyi nga ni xikongomelo entirhweni wa Yehovha lowu hi wu endleke swin’we tanihi mpatswa ku tlula malembe ya 54! Hakunene Yehovha u yi katekisile nhlengeletano ya yena leyi nga ni malandza lama nga ni rirhandzu ni lama gingiritekaka. Hi 1940 loko ndzi sungula ku tirha erhavini, a ku ri ni Timbhoni to ringana 1 500 ntsena eSweden. Kambe sweswi ti tlula 22 000. Nhlayo ya tona yi andze swinene ni le tindhawini tin’wana ta misava, lerova sweswi hi tlula timiliyoni ta tsevu ni hafu emisaveni hinkwayo.

Moya wa Yehovha wa hi pfuna entirhweni wa hina. Leswi hi nga ni ripfumelo leri tiyeke, hi langute lwandle leri nga riki na ku rhula ra vanhu handle ko chava. Emahlweni ka hina, hi yi vona kahle misava leyintshwa ya Xikwembu. Mina na Karin hi nkhensa Xikwembu eka swilo hinkwaswo leswinene leswi xi hi endleleke swona naswona hi khongela masiku hinkwawo leswaku xi hi nyika matimba yo tshama hi tshembekile leswaku eku heteleleni hi kota ku fikelela pakani ya hina—ku amukeriwa hi Xikwembu ni ku kuma vutomi lebyi nga heriki!—Matewu 24:13.

[Xifaniso eka tluka 12]

Ndzi tshame endzhumbyini wa Manana

[Xifaniso eka tluka 13]

Laha mina na Tatana hi tluteke kona hi xikepe eku sunguleni ka va 1920

[Xifaniso eka tluka 15]

Ndzi ri na Herman Henschel (Tata wa Milton) eGiliyadi hi 1946

[Xifaniso eka tluka 16]

Hi tekane hi July 20, 1953 eXitediyamu xa Yankee