Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Matewu
Rito Ra Yehovha Ra Hanya
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Matewu
MUNHU wo sungula ku tsala rungula leri tsakisa ra vutomi ni vutirheli bya Yesu i Matewu, loyi a a ri munghana lonkulu wa Yesu Kreste naswona khale ka yena a a ri muluvisi. Evhangeli ya Matewu leyi eku sunguleni a yi tsariwe hi Xiheveru ivi endzhakunyana yi hundzuluxeriwa hi Xigriki, yi hetiwe kwalomu ka 41 C.E. naswona yi hlanganisa Matsalwa ya Xiheveru ni Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki.
Hambileswi a a yi tsaleriwe Vayuda, Evhangeli leyi, leyi khumbaka mbilu ni leyi twisisekaka yi hlamusela Yesu tanihi Mesiya loyi a tshembisiweke, la nga N’wana wa Xikwembu. Loko hi dzikisa mianakanyo ya hina eka rungula ra Evhangeli leyi, hi ta va ni ripfumelo leri tiyeke eka Xikwembu ni N’wana wa xona ni le ka switshembiso swa xona.—Hev. 4:12.
“MFUMO WA MATILO WU TSHINELE”
Buku ya Matewu yi kandziyisa nhloko-mhaka ya Mfumo ni tidyondzo ta Yesu, hambileswi sweswo swi endleke leswaku a nga runguli timhaka hi ku landzelelana ka tona. Hi xikombiso, u hatle a rungula Dyondzo ya le Ntshaveni, hambileswi Yesu a yi nyikeleke hi ku famba ka nkarhi evutirhelini byakwe.
Hi nkarhi wa vutirheli byakwe eGaleliya, Yesu u endle masingita, a letela vaapostola vakwe va 12 ndlela leyi va faneleke va chumayela ha yona, a sola Vafarisi ni ku vulavula hi swifaniso leswi kandziyisaka Mfumo. Kutani u suke eGaleliya a ya “emaaveni ya Yudiya entsungeni wa Yordani.” (Mat. 19:1) Loko va ri endleleni, Yesu u byele vadyondzisiwa vakwe a ku: ‘Hi tlhandlukela eYerusalema, naswona N’wana wa munhu u ta gweveriwa rifu, naswona u ta pfuxiwa hi siku ra vunharhu.’—Mat. 20:18, 19.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
3:16—Xana ‘matilo ma pfuleke’ hi ndlela yihi loko Yesu a khuvuriwa? Swi vonaka onge Yesu a a tsundzuka vutomi byakwe loko a ha ri etilweni.
5:21, 22—Xana ku hlundzuka swi bihe ngopfu ku tlula ku va ni xikhomela? Yesu u lemukise leswaku munhu la tshamaka a hlundzukele makwavo u endla xidyoho lexikulu. Hambiswiritano, ku hlekula swi bihe ngopfu, swi nga endla leswaku munhu a ya tenga ehubyeni leyikulu.
5:48—Xana hi nga swi kota ku va lava “hetisekeke, tanihi leswi Tata wa [hina] wa le tilweni a hetisekeke”? Ina, hi ndlela yo karhi. Laha Yesu a a vulavula hi rirhandzu, naswona u byele vayingiseri vakwe leswaku va tekelela Xikwembu ni ku kombisa rirhandzu hi ndlela leyi hetisekeke. (Mat. 5:43-47) Njhani? Hi ku rhandza ni valala va vona.
7:16—Hi yihi “mihandzu” leyi kombisaka vukhongeri bya ntiyiso? Mihandzu leyi a yi katsi ndlela leyi hi tikhomaka ha yona ntsena. Yi katsa ni leswi hi swi pfumelaka—tidyondzo leti hi hanyaka ha tona.
10:34-38—Xana ku fanele ku soriwa rungula ra Matsalwa hikwalaho ka ku avana ka mindyangu? Nikatsongo. Ku avana loku nga kona ku vangiwa hi swirho swa ndyangu leswi nga riki vapfumeri. Swi nga hlawula ku ala kumbe ku kaneta tidyondzo ta Vukreste, kutani sweswo swi vanga ku avana endyangwini.—Luka 12:51-53.
11:2-6—Ha yini Yohane a vutise loko Yesu a ri “Loyi a Taka,” kasi u twe rito ra Xikwembu leri kombisaka leswaku xa n’wi amukela naswona a a swi tiva leswaku Yesu a a ri Mesiya? Swi nga ha endleka leswaku Yohane a a lava ku tiyisekisiwa hi Yesu hi byakwe. Xin’wana Yohane a a lava ku tiva loko a ka ha ta va ni “un’wanyana,” loyi a ta ta a ri ematimbeni ya Mfumo ni ku hetisisa hinkwaswo leswi Vayuda va swi languteleke. Ndlela leyi Yesu a hlamuleke ha yona yi kombise leswaku a ku nga ta va na un’wanyana.
19:28—“Tinyimba ta Israyele ta 12” leti nga ta avanyisiwa ti yimela yini? A ti yimeli tinyimba ta 12 ta Israyele wa moya. (Gal. 6:16; Nhlav. 7:4-8) Vaapostola lava Yesu a a vulavula na vona a va ta va xiphemu xa Israyele wa moya, ku nga ri vaavanyisi va swirho swa Israyele wa moya. Yesu u endle “ntwanano wa mfumo swin’we na [vona],” naswona a va ta va “mfumo ni vaprista eka Xikwembu.” (Luka 22:28-30; Nhlav. 5:10) Israyele wa moya u ta “avanyisa misava.” (1 Kor. 6:2) Hikwalaho, “tinyimba ta Israyele ta 12,” leti avanyisiwaka hi lava nga le swiluvelweni swa le tilweni, handle ko kanakana ti yimela vanhu lava nga riki va ntlawa wolowo wa vaprista, lava a va fanekiseriwa hi tinyimba ta 12 hi Siku ro Kombela ku Rivaleriwa.—Lev., ndzima 16.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
4:1-10. Rungula leri ri hi dyondzisa leswaku Sathana i munhu wa xiviri a hi vubihi. U hi ringa hi ku tirhisa “ku navela ka nyama ni ku navela ka mahlo ni ku bombisa rifuwo ra munhu ra vutomi.” Nilokoswiritano, loko hi tirhisa milawu ya Matsalwa yi ta hi pfuna leswaku hi tshama hi tshembekile eka Xikwembu.—1 Yoh. 2:16.
5:1–7:29. Tikarhatele ku va ni vuxaka lebyikulu ni Xikwembu. Vana la rhuleke. Papalata mianakanyo yo biha. Hetisisa switshembiso swa wena. Loko u khongela rhangisa timhaka ta moya ematshan’weni ya swilaveko swa nyama. Vana la amukelekaka eka Xikwembu. Lava Mfumo ku sungula ni ku lulama ka Xikwembu. Kombisa ripfumelo eka nkutsulo. U nga rhandzi ku xopa-xopa. Endla ku rhandza ka Xikwembu. Hakunene Dyondzo ya le Ntshaveni yi tamele tidyondzo leti pfunaka!
9:37, 38. Hi fanele hi tirha hi ku pfumelelana ni xikombelo xa hina lexi yaka eka N’wini xa leswaku a “rhumela vatirhi entshovelweni wakwe,” hi ku va lava hisekaka entirhweni wo endla vadyondzisiwa.—Mat. 28:19, 20.
10:32, 33. A hi fanelanga hi chava ku vulavula hi vukhongeri bya hina.
13:51, 52. Ku twisisa ntiyiso wa Mfumo swi hi endla hi va ni vutihlamuleri byo pfuna van’wana leswaku na vona va wu twisisa.
14:12, 13, 23. I swa nkoka ku tinyika nkarhi wa ku va wexe leswaku u ta kota ku anakanyisisa hi timhaka ta nkoka.—Mar. 6:46; Luka 6:12.
17:20. Hi fanele hi va ni ripfumelo leswaku hi ta hlula swihinga leswikulu leswi hi sivelaka ku kula hi tlhelo ra moya ni ku kota ku langutana ni swiphiqo. Hi fanele hi tshama hi ri ni ripfumelo eka Yehovha ni le switshembisweni swa yena ni ku tlhela hi ri tiyisa.—Mar. 11:23; Luka 17:6.
18:1-4; 20:20-28. Vadyondzisiwa va Yesu a va karhateka swinene hileswaku i mani loyi a a ri lonkulu eka hinkwavo, hikuva a va nga hetisekanga ni hikwalaho ka leswi vukhongeri a a byi kandziyisa ku va ni xikhundlha. Hi fanele hi titsongahata naswona hi tivonela eka mukhuva wo tshamela ku dyoha, naswona hi fanele hi va ni langutelo lerinene hi malunghelo ni hi vutihlamuleri.
“N’WANA WA MUNHU U TA NYIKETIWA”
Yesu u nghene eYerusalema hi Nisani 9, 33 C.E., a “gade mbhongolo.” (Mat. 21:5) Hi xamundzuku xa kona, u ye etempeleni a fika a yi basisa. Hi Nisani 11, u dyondzise etempeleni, a sola vatsari ni Vafarisi, kutani a byela vadyondzisiwa “xikombiso xa vukona bya [yena] ni xa makumu ya mafambiselo ya swilo.” (Mat. 24:3) Hi siku leri landzelaka, u te: “Ma swi tiva leswaku emasikwini mambirhi ku sukela sweswi, ku ta va ni paseka, naswona N’wana wa munhu u ta nyiketiwa leswaku a beleriwa.”—Mat. 26:1, 2.
Endzhaku ka loko Yesu a sungule Xitsundzuxo xa rifu ra yena leri a ro va kwala nyongeni, u xengiwile, a khomiwa, a tengisiwa ivi a beleriwa hi Nisani 14. U pfuxiwe eku feni hi siku ra vunharhu. Loko a nga si tlhandlukela etilweni, Yesu la pfuxiweke u lerise valandzeri vakwe a ku: “Hikokwalaho fambani mi ya endla vanhu va matiko hinkwawo va va vadyondzisiwa.”—Mat. 28:19.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
22:3, 4, 9—Swirhambo swinharhu swo ya enkhubyeni wa vukati swi humesiwe rini? Xirhambo xo sungula xo hlengeleta ntlawa wa mutekiwa xi humesiwe loko Yesu ni valandzeri va yena va sungula ku chumayela hi 29 C.E., naswona xi huweleriwe ku fikela hi 33 C.E. Xirhambo xa vumbirhi xi humesiwe loko vadyondzisiwa va totiwa hi moya lowo kwetsima hi Pentekosta ya 33 C.E. ku ya fika hi 36 C.E. Swirhambo leswimbirhi a swi kongomisiwe eka Vayuda kumbe lava amukeleke vukhongeri bya Vayuda ntsena. Hambiswiritano, xirhambo xa vunharhu a xi kongomisiwe eka vanhu lava nga le magondzweni lama humelaka ehandle ka muti, hileswaku, eka Vamatiko lava nga yimbangiki, ku sukela hi 36 C.E. loko ku hundzuka Korneliyo loyi a a ri ndhuna ya vuthu ra Varhoma ku ta fikela namuntlha.
23:15—Ha yini munhu loyi a hundzuriweke hi Vafarisi a a ri ‘la faneriwaka hi Gehena hi mpimo lowu andzisiweke kambirhi’ ku tlula na vona Vafarisi? Lava hundzuriweke hi Vafarisi swi nga ha endleka a va ri vadyohi lavakulu. Hambiswiritano, loko va hundzuka va landzela mikhuva ya Vafarisi leyi hundzeletiweke, a va nyanya ku biha no tlurisa, kumbexana va tlula ni vadyondzisi va vona lava soriweke. Hikwalaho, a va ‘faneriwa hi Gehena’ hi mpimo lowu andzisiweke kambirhi ku tlula ni Vafarisi va Vayuda.
27:3-5—Ha yini Yudasi a tilayile? A xi kona lexi kombisaka leswaku ku tilaya ka Yudasi a ku kombisa ku hundzuka ka xiviri. Ematshan’weni yo lava ku rivaleriwa hi Xikwembu, u ye a ya phofula xidyoho xa yena eka vaprista lavakulu ni vakulukumba. Leswi a a endle “xidyoho lexi vangaka rifu,” Yudasi u titwe a ri ni nandzu lowukulu lerova a titwa a nga ha pfuni nchumu emisaveni. (1 Yoh. 5:16) Ku tilaya ka yena ku vangiwe hileswi a a nga ha ri na ntshembo.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
21:28-31. Leswi Yehovha a swi tekaka swi ri swa nkoka i ku va hi endla ku rhandza ka yena. Hi xikombiso, hi fanele hi hiseka entirhweni wo endla vadyondzisiwa ni wo chumayela hi Mfumo.—Mat. 24:14; 28:19, 20.
22:37-39. Swileriso swimbirhi leswikulu swi swi katsakanya kahle leswi Xikwembu xi swi languteleke eka lava va xi gandzelaka.
[Xifaniso eka tluka 31]
Xana wa wu hisekela ntirho wo tshovela?
[N’wini wa Xifaniso]
© 2003 BiblePlaces.com
[Xifaniso eka tluka 31]
Matewu u kandziyisa nhloko-mhaka ya Mfumo