Rito Ra Yehovha Ra Hanya

Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Yohane

YOHANE—“mudyondzisiwa loyi Yesu a a n’wi rhandza”—hi yena wo hetelela ku tsala rungula leri huhuteriweke leri vulavulaka hi vutomi ni vutirheli bya Kreste. (Yoh. 21:20) Leswi yi tsariweke kwalomu ka 98 C.E., Evhangeli ya Yohane yi phindha rungula ritsongo leri vuriweke hi Tievhangeli letin’wana tinharhu.

Muapostola Yohane u tsale Evhangeli yakwe a ri ni xikongomelo lexi kongomeke emianakanyweni yakwe. Malunghana ni swilo leswi a swi tsaleke, u ri: “Leswi swi tsaleriwe leswaku mi kholwa leswaku Yesu i Kreste N’wana wa Xikwembu, ni leswaku, hikwalaho ka ku kholwa, mi kuma vutomi hi vito rakwe.” (Yoh. 20:31) Rungula ra yona i ra nkoka hakunene eka hina.—Hev. 4:12.

“VONANI, XINYIMPFANA XA XIKWEMBU”

(Yohane 1:1–11:54)

Loko a vona Yesu, Yohane lowo Khuvula u huwelele hi xivindzi a ku: “Vonani, Xinyimpfana xa Xikwembu lexi susaka xidyoho xa misava!” (Yoh. 1:29) Loko Yesu a ri karhi a famba eSamariya, eGaleliya, eYudiya ni le tikweni ra le vuxeni bya Yordani—a chumayela, a dyondzisa ni ku endla mintirho ya matimba—‘vanhu vo tala va te eka yena, kutani va pfumela eka yena.’—Yoh. 10:41, 42.

Singita rin’wana ro hlamarisa swinene leri Yesu a ri endleke i ra ku pfuxa Lazaro eku feni. Vanhu vo tala va pfumele eka Yesu loko va vona wanuna loyi a a file ku ringana masiku ya mune a tlhela a hanya. Hambiswiritano, vaprista lavakulu ni Vafarisi, va bohe kungu ro dlaya Yesu. Hikwalaho, Yesu u suke kwalaho a ya “etikweni ra le kusuhi ni mananga, emutini lowu vuriwaka Efrayimi.”—Yoh. 11:53, 54.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

1:35, 40—Handle ka Andriya, i mani mudyondzisiwa un’wana loyi a a yime na Yohane lowo Khuvula? Minkarhi hinkwayo muhlamuseri u vitana Yohane lowo Khuvula a ku i “Yohane” naswona a nga ri boxanga vito ra yena eka Evhangeli yakwe. Hikwalaho, mudyondzisiwa loyi a nga boxiwangiki hi vito handle ko kanakana i Yohane mutsari wa Evhangeli.

2:20—Hi yihi tempele “leyi yi akiwe[ke] malembe ya 46”? Vayuda a a va vulavula hi ku pfuxiwa ka tempele ya Zerubabele hi Hosi Heroda wa le Yudiya. Hi ku ya hi n’wamatimu Josephus, ntirho wolowo wu sungule hi lembe ra vu-18 ra ku fuma ka Heroda, kumbe hi 18/17 B.C.E. Xikwetsimisiso xa tempele ni swiyenge leswin’wana leswikulu swi akiwe hi malembe ya nhungu. Hambiswiritano, ntirho wo aka miako ya tempele wu ye emahlweni ku fikela endzhaku ka Paseka ya 30 C.E. loko Vayuda va vule leswaku yi hetiwe ku akiwa endzhaku ka malembe ya 46.

5:14—Xana munhu u vabya hikwalaho ko va a endle xidyoho? A hi minkarhi hinkwayo. Wanuna loyi a tshunguriweke hi Yesu a a ri ni malembe ya 38 a vabya hikwalaho ka leswi a tswariweke a nga hetisekanga. (Yoh. 5:1-9) Leswi Yesu a a vula swona a ku ri leswaku leswi wanuna yoloye a kombiweke tintswalo, a a fanele a landzela ndlela leyi ponisaka naswona a nga ha dyohi hi vomu hi ku chava leswaku loko o tlhela a dyoha a nga weriwa hi nchumu wo vava ku tlula vuvabyi. Wanuna loyi a a ta va ni nandzu wo endla xidyoho lexi nga rivaleriwiki, lexi faneriwaka hi ku loviseriwa makumu.—Mat. 12:31, 32; Luka 12:10; Hev. 10:26, 27.

5:24, 25—I vamani lava ‘hundzaka eku feni va ya evuton’wini’? Yesu u vulavula hi lava va tshameke va fa hi tlhelo ra moya kambe loko va twe leswi a swi vuleke va kombisa ripfumelo eka yena kutani va tshika ku famba hi ndlela ya vona ya vudyoho. Va ‘hundza eku feni va ya evuton’wini’ hileswi rifu ri susiweke eka vona, naswona va nyikiwa ntshembo wa vutomi lebyi  nga heriki hileswi va kombiseke ripfumelo eka Xikwembu.—1 Pet. 4:3-6.

5:26; 6:53—Xana swi vula yini ku va “ni vutomi”? Eka Yesu Kreste, leswi swi vula ku kuma vuswikoti bya mixaka yimbirhi eka Xikwembu—ku nga vuswikoti byo endla vanhu va va ni xiyimo lexinene eka Yehovha ni matimba yo nyika vutomi hi ku pfuxa vafi. Eka valandzeri va Yesu, ‘ku va ni vutomi’ swi vula ku va ni vutomi lebyi heleleke. Vakreste lava totiweke va byi kuma loko va pfuxeriwa ku ya hanya etilweni. Lavo tshembeka lava nga ni ntshembo wo hanya emisaveni va ta kuma vutomi lebyi heleleke endzhaku ko hlula eka ndzingo wo hetelela lowu nga ta va kona loko ku hela Mfumo wa Kreste wa Gidi ra Malembe.—1 Kor. 15:52, 53; Nhlav. 20:5, 7-10.

6:64—Xana Yesu loko a hlawula Yudasi Iskariyota a a swi tiva leswaku Yudasi u ta n’wi xenga? Swi vonaka onge a a nga swi tivi. Hambiswiritano, siku rin’wana hi lembe ra 32 C.E., Yesu u byele vaapostola vakwe a ku: “Un’wana wa n’wina i mulumbeti.” Kumbexana, enkarhini wolowo Yesu a a swi xiya leswaku Yudasi Iskariyota a a ‘sungula’ ku teka ndlela leyi hoxeke.—Yoh. 6:66-71.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

2:4. Yesu a a byela Mariya leswaku leswi a nga N’wana wa Xikwembu loyi a khuvuriweke a tlhela a totiwa, u fanele a landzela nkongomiso wa Tata wakwe la nge matilweni. Hambileswi Yesu a ha ku sungula vutirheli byakwe, a a wu tiva kahle ntirho lowu a averiweke wona ku katsa ni rifu rakwe ra gandzelo. A nga kona loyi a a ta pfumeleriwa ku n’wi kavanyeta loko a endla ku rhandza ka Xikwembu, hambi ku ri xaka rakwe lerikulu ro tanihi Mariya. Na hina hi fanele hi tiyimisela ku tirhela Yehovha Xikwembu hi ndlela leyi fanaka.

3:1-9. Xikombiso xa Nikodema, loyi a ri mufumi wa Vayuda, xi hi dyondzisa tidyondzo timbirhi. Yo sungula, Nikodema u titsongahatile, a twisisa a tlhela a xiya xilaveko xa yena n’wini xa moya, a teka n’wana wa xisiwana wa muvatli tanihi mudyondzisi loyi a rhumiweke hi Xikwembu. Vakreste va ntiyiso va fanele va titsongahata namuntlha. Ya vumbirhi, Nikodema a nga vanga mudyondzisiwa loko Yesu a ha ri laha misaveni. Kumbexana sweswo u swi endle hileswi a a chava vanhu, hileswi a xi rhandza ngopfu xikhundlha xakwe eka Sanedri, kumbe hileswi a a rhandza rifuwo rakwe. Eka timhaka leti hi nga kuma xitsundzuxo: A hi fanelanga hi pfumelela swilo swo tano swi hi sivela ku ‘rhwala mhandzi ya hina ya nxaniso hi hambeta hi landzela Yesu.’—Luka 9:23.

4:23, 24. Leswaku vugandzeri bya hina byi va lebyi amukelekaka eka Xikwembu, byi fanele byi fambisana ni ntiyiso lowu hlamuseriweke eBibeleni naswona byi fanele byi kongomisiwa hi moya lowo kwetsima.

6:27. Ku tirhela ‘swakudya leswi nyikaka vutomi lebyi nga heriki’ i ku tikarhatela ku enerisa xilaveko xa hina xa moya. Hi ta tsaka loko hi endla tano.—Mat. 5:3.

6:44. Yehovha wa hi khathalela hi byakwe. U hi tshineta eka N’wana wa yena hi ku hi fikelela ha un’we-un’we wa hina a tirhisa ntirho wo  chumayela na hi ku hi pfuna leswaku hi twisisa ntiyiso wa le Bibeleni hi tlhela hi wu tirhisa, a tirhisa moya wa yena lowo kwetsima.

11:33-36. Ku kombisa ndlela leyi hi titwaka ha yona a hi xikombiso xa ku tsana.

‘HAMBETA U N’WI LANDZELA’

(Yohane 11:55–21:25)

Loko Paseka ya 33 C.E. yi ri karhi yi tshinela, Yesu u tlhelele eBetaniya. Hi Nisani 9, u ye eYerusalema, a gade ximbhongolwana. Hi Nisani 10, Yesu u tlhele a ya etempeleni. Rito leri humaka etilweni ri hlamule xikhongelo xakwe xa leswaku vito ra Tata wa yena ri vangamisiwa, ri ku: “Ndzi ri vangamisile naswona ndzi ta tlhela ndzi ri vangamisa.”— Yoh. 12:28.

Loko va ri karhi va dya swakudya swa Paseka, Yesu u nyike valandzeri va yena ndzayo ya nkoka tanihi leswi a a ri kusuhi ni ku va siya, a tlhela a va khongelela. Endzhaku ka ku khomiwa ka yena, ku ringiwa ka yena ni ku beleriwa ka yena, Yesu u pfuxiwile eku feni.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

14:2—Xana Yesu a a ta va “lunghiselela [njhani] ndhawu” etilweni valandzeri vakwe vo tshembeka? Leswi a swi ta katsa leswaku Yesu a endla leswaku ntwanano lowuntshwa wu tirha hi ku humelela emahlweni ka Xikwembu kutani a nyikela eka xona ntikelo wa ngati yakwe. Ku lunghiselela loku a ku ta tlhela ku katsa ku va Kreste a nyikiwa matimba ya vuhosi, ivi endzhaku ka sweswo valandzeri vakwe lava totiweke a va ta sungula ku pfuxeriwa etilweni.—1 Tes. 4:14-17; Hev. 9:12, 24-28; 1 Pet. 1:19; Nhlav. 11:15.

14:16, 17; 16:7, 8, 13, 14​—Loko yi kombetela eka mupfuni kumbe moya wa ntiyiso, ha yini risivi “yi“ leri tirhisiweke eka Yohane 14:16, 17, tanihi leswi “yena“ na “u“ ti tirhisiweke eka Yohane 16:7, 8, 13, 14? Xivangelo xa kona hi lexi. Hi ririmi ra Xigriki, leri Evhangeli ya Yohane yi tsariweke ha yona, rito leri nge “mupfuni“ ri vula wanuna , kambe xiga leri nge mupfuni i xiendlakalo. Hikokwalaho loko a rhekhoda marito ya Yesu, Yohane u tirhise risivi ra xinuna, ro tanihi leri nge “u“ kumbe yena“, loko a kombetela eka leswi mupfuni yoloye a a ta swi endla. Risivi leri nga xiendlo “yi“ ri tirhisiwile ku kombetela eka leswi moya wa ntiyiso a wu ta swi hetisisa.

19:11—Xana Yesu a a vulavula hi Yudasi Iskariyota loko a byela Pilato malunghana ni wanuna loyi a N’wi nyiketeke? Ematshan’weni yo kombetela hi ku kongoma eka Yudasi kumbe munhu wo karhi, swi vonaka onge Yesu a a vulavula hi vanhu hinkwavo lava katsekeke eka nandzu wo n’wi dlaya. Vanhu va kona a va katsa Yudasi, “vaprista lavakulu ni Sanedri hinkwayo” swin’we ni “mintshungu” leyi kuceteriweke leswaku yi kombela leswaku ku ntshunxiwa Barabasi.—Mat. 26:59-65; 27:1, 2, 20-22.

20:17—Ha yini Yesu a byele Mariya wa Magadala leswaku a tshika ku n’wi namarhela? Swi nga ha endleka leswaku Mariya u namarhele Yesu hikuva a a ehleketa leswaku a a ri kusuhi ni ku tlhandlukela etilweni kutani a nga ha ta n’wi vona nakambe. Leswaku Yesu a n’wi tiyisekisa leswaku a a nga si tlhandluka, u n’wi byele leswaku a tshika ku n’wi namarhela kambe a ya eka vadyondzisiwa va yena a ya va rungulela hi ta ku pfuxiwa ka yena.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

12:36. Leswaku hi va “vana va ku vonakala,” kumbe vabyarhi va ku vonakala hi fanele hi va ni vutivi lebyi kongomeke bya Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele. Kutani hi fanele hi tirhisa vutivi byolebyo leswaku hi humesa van’wana emunyameni wa moya hi va nghenisa eku vonakaleni ka Xikwembu.

14:6. A hi nge amukeleki eka Xikwembu loko ku nga ri ha Yesu Kreste. Hi nga tshinela eka Yehovha loko ntsena hi kombisa ripfumelo eka Yesu kutani hi landzela xikombiso xa yena.—1 Pet. 2:21.

14:15, 21, 23, 24; 15:10. Loko hi titsongahata eka Xikwembu swi ta hi pfuna leswaku hi tshama hi ri karhi hi rhandziwa hi Xikwembu na hi N’wana wa xona.—1 Yoh. 5:3.

14:26; 16:13. Moya lowo kwetsima wa Yehovha i mudyondzisi tlhelo mutsundzuxi wa hina. Nakambe wu paluxa ntiyiso. Hikwalaho, wu nga hi pfuna leswaku hi kurisa vutivi, vutlhari, ku twisisa, vuavanyisi ni vuswikoti byo ehleketa. Kutani hi fanele hi phikelela exikhongelweni, hi kombela moya wolowo hi ku kongoma.—Luka 11:5-13.

21:15, 19. Petro u vutisiwile loko a rhandza Yesu ku tlula “leswi,” ku nga tihlampfi leti a ti ri emahlweni ka vona. Xisweswo, Yesu u kandziyise xilaveko xa leswaku Petro a hlawula ku n’wi landzela nkarhi hinkwawo ematshan’weni yo ya emahlweni ni ntirho wo phasa tihlampfi. Leswi se hi kambisiseke marungula lawa ya Evhangeli, onge hi nga tiyimisela ku rhandza Yesu ku tlula nchumu wihi ni wihi lowu nga hi kokaka rinoko. Ina, a hi hambeteni hi n’wi landzela hi mbilu ya hina hinkwayo.

[Xifaniso eka tluka 31]

Hi nga dyondza yini eka xikombiso xa Nikodema?