Rito Ra Yehovha Ra Hanya

Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Mintirho

BUKU ya Bibele ya Mintirho yi nyikela matimu lama heleleke ya ku simekiwa ka vandlha ra Vukreste swin’we ni ku kula ka rona loko nkarhi wu ri karhi wu famba. Buku leyi, leyi tsariweke hi Luka loyi a a ri n’anga, yi ni rungula ro tsakisa ra ntirho wa Vukreste lowu endliweke malembe yo tlula 28—ku sukela hi 33 C.E. ku ya eka 61 C.E.

Xiyenge xo sungula xa buku ya Mintirho xi vulavula ngopfu hi ntirho wa muapostola Petro, kasi xiyenge xo hetelela xi vulavula hi ntirho wa muapostola Pawulo. Hi ku tirhisa masivi yo kota leri nge “hi” ni leri nge “hina,” Luka u kombisa leswaku a a ri kona loko swin’wana swa swiendlakalo swoleswo swi endleka. Loko hi dzikisa mianakanyo ya hina eka rungula ra buku ya Mintirho swi ta hi pfuna leswaku hi ma teka ma ri ya risima matimba ya Rito ra Xikwembu leri tsariweke swin’we ni moya wa xona lowo kwetsima. (Hev. 4:12) Swi ta tlhela swi hi susumetela ku nga vi na vutianakanyi ni ku tiyisa ripfumelo ra hina eka ntshembo wa Mfumo.

PETRO A TIRHISA ‘SWILOTLELO SWA MFUMO’

(Mint. 1:1–11:18)

Endzhaku ka loko vaapostola va amukele moya lowo kwetsima, va chumayele hi xivindzi. Petro u tirhise “xilotlelo [xo sungula] xa mfumo wa matilo” ku pfula nyangwa ya vutivi ni ku nyika Vayuda ni vaproselita lava “amukeleke rito rakwe” lunghelo ro nghena eMfun’weni. (Mat. 16:19; Mint. 2:5, 41) Ku nyanya ka nxaniso hi xitshuketa ku endle leswaku vadyondzisiwa va hangalaka, kambe ku ndlandlamuxe ntirho wo chumayela.

Loko vaapostola va le Yerusalema va twa leswaku vanhu va le mutini wa Samariya va amukele rito ra Xikwembu, va rhumele Petro na Yohane eka vona. Loko Petro a nyika Vasamariya lunghelo ro nghena eka Mfumo, u tirhise xilotlelo xa vumbirhi. (Mint. 8:14-17) Kumbexana ku nga si hela lembe Yesu a pfuxiwile eku feni, Sawulo wa le Tarso u hundzukile kutani a va Mukreste. Hi 36 C.E., Petro u tirhise xilotlelo xa vunharhu naswona nyiko ya mahala ya moya lowo kwetsima yi chululeriwe ehenhla ka vanhu va matiko lava nga yimbangiki.—Mint. 10:45.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

2:44-47; 4:34, 35—Ha yini vapfumeri va xavise nhundzu ya vona va tlhela va ava mpindzulo wa vona? Vo tala lava veke vapfumeri a va huma etindhawini ta le kule naswona a va nga ri na swakudya leswi ringaneke leswaku va tshama nkarhi wo leha eYerusalema. Nilokoswiritano, a va navela ku tshama nkarhi wo leha kwalaho ku endlela leswaku va dyondza swo tala hi ripfumelo ra vona lerintshwa ni ku chumayela van’wana. Leswaku va pfuna vanhu vo tano, Vakreste van’wana va xavise nhundzu ya vona kutani mali ya kona va yi nyika lava pfumalaka.

4:13—Xana Petro na Yohane a va nga dyondzekanga?  Doo! Va vitaniwe vanhu lava nga “dyondzekangiki, lava tolovelekeke,” hikuva a va nga nghenanga swikolo swa varhabi leswaku va kuma ndzetelo wa vukhongeri.

5:34-39—Xana Luka u swi tive njhani leswi vuriweke hi Gamaliyele loko swirho swa Sanedri swi ri swoxe? Swi nga ha va swi endleke hi tindlela leti tinharhu: (1) Pawulo, khale ka xichudeni xa Gamaliyele, a nga ha va a byele Luka; (2) Luka a nga ha va a vulavurisane ni xirho xin’wana xa Sanedri lexi a xi ri ni ntwela-vusiwana, xo kota Nikodema; (3) Xikwembu xi nga ha va xi paluxele Luka rungula leri.

7:59—Xana Stefano a a khongela eka Yesu? Doo, a a nga khongeli eka yena. Munhu u fanele a gandzela a tlhela a khongela Yehovha Xikwembu ntsena. (Luka 4:8; 6:12) Hi ntolovelo, Stefano a a ta va a khongele eka Yehovha hi vito ra Yesu. (Yoh. 15:16) Kambe eka xiendlakalo lexi, Stefano u vone xivono xa “N’wana wa munhu a yime evokweni ra xinene ra Xikwembu.” (Mint. 7:56) Leswi Stefano a a swi tiva kahle leswaku Yesu u nyikiwe matimba ya ku pfuxa lava feke, a nga khongelanga eka Yesu kambe u vulavule na Yena hi ku kongoma a N’wi kombela leswaku a sirhelela moya wakwe.—Yoh. 5:27-29.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

1:8. Ntirho wa misava hinkwayo wo chumayela lowu endliwaka hi vagandzeri va Yehovha a va nge wu endli loko va nga pfuniwi hi moya lowo kwetsima.

4:36–5:11. Yosefa wa le Kipra a a thyiwe vito ra Barnaba, leri vulaka “N’wana wa Nchavelelo.” Vaapostola va nga ha va va n’wi thye vito rolero ra Barnaba hikuva a a ri ni rirhandzu, musa naswona a a pfuna van’wana. Hi fanele hi fana na yena kambe hi nga fani na Ananiya na Safira lava endleke vukanganyisi.

9:23-25. A hi vutoya ku papalata valala va hina ku endlela leswaku hi hambeta hi chumayela.

9:28-30. Loko ku chumayela eka tindhawu tin’wana kumbe eka vanhu vo karhi swi va ni khombo hi tlhelo ra moya ni ra nyama, hi fanele hi va ni vutlhari naswona hi hlawula nkarhi ni ndhawu yo chumayela eka yona.

9:31. Hi minkarhi leyi ku rhuleke, hi fanele hi lwela ku tiyisa ripfumelo ra hina hi ku dyondza hi tlhela hi anakanyisisa hi leswi hi swi dyondzeke. Leswi swi ta hi pfuna ku tshama hi ri karhi hi chava Yehovha hi ku tirhisa leswi hi swi dyondzeke ni ku hiseka evutirhelini.

KU HISEKA KA PAWULO EVUTIRHELINI

(Mint. 11:19–28:31)

Hi 44 C.E., Agabo u ye eAntiyoka laha Barnaba na Sawulo a va ri karhi va dyondzisa kona “lembe hinkwaro.” Agabo u profete hi “ndlala leyikulu,” leyi veke kona endzhaku ka malembe mambirhi. (Mint. 11:26-28) “Endzhaku ko endla ntirho wo phalala hi ku helela eYerusalema,” Barnaba na Sawulo va tlhelele eAntiyoka. (Mint. 12:25) Hi 47 C.E.—kwalomu ka 12 wa malembe endzhaku ka loko Sawulo a hundzukile—Barnaba na Sawulo va rhumeriwe hi moya lowo kwetsima eka riendzo ra vurhumiwa. (Mint. 13:1-4) Hi 48 C.E., va tlhelele eAntiyoka, “laha va nyiketiweke eka musa lowu nga faneriwiki wa Xikwembu.”—Mint. 14:26.

Endzhaku ka tin’hweti ta kwalomu ka kaye, Pawulo (loyi nakambe a a vitaniwa Sawulo) u hlawule ku famba na Silasi eriendzweni rakwe ra vumbirhi ra vurhumiwa. (Mint. 15:40) Timotiya na Luka va joyine Pawulo endleleni. Luka u sale eFilipiya loko Pawulo a ya eAtena ivi endzhaku ka sweswo a ya eKorinto, laha a hlanganeke na Akhwila na Prisila kutani a heta lembe ni tin’hweti ta tsevu. (Mint. 18:11) Pawulo u siye Timotiya na Silasi eKorinto, a famba na Akhwila na Prisila va tluta va ya eSiriya eku sunguleni ka  lembe ra 52 C.E. (Mint. 18:18) Akhwila na Prisila va fambe na yena ku ya fika aEfesa, laha va nga fika va sala kona.

Endzhaku ko heta nkarhinyana eAntiyoka wa Siriya, Pawulo u sungule riendzo rakwe ra vunharhu ra vurhumiwa hi 52 C.E. (Mint. 18:23) Le Efesa, “rito ra Yehovha ri [ye] ri engeteleka ni ku hlula.” (Mint. 19:20) Pawulo u hete malembe ya kwalomu ka manharhu kwale. (Mint. 20:31) Hi Pentekosta ya 56 C.E., Pawulo a a ri eYerusalema. Endzhaku ka loko a khotsiwile, u chumayele hi xivindzi emahlweni ka valawuri. Le Rhoma, muapostola loyi a a ri endlwini laha a a nga pfumeleriwi ku huma eka yona ku ringana malembe mambirhi (c. 59-61 C.E.), naswona loko a ri kwalaho u kume tindlela to chumayela hi Mfumo ni ku dyondzisa “swilo leswi khumbaka Hosi Yesu Kreste.”—Mint. 28:30, 31.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

14:8-13—Ha yini vanhu va le Listra va vitane “Barnaba va ku i Zewusi, kambe Pawulo va ku i Hermesi”? Zewusi a a ri mufumi wa swikwembu swa mintsheketo ya Magriki naswona n’wana wakwe Hermesi a a tiveka hi vuswikoti byakwe byo vulavula. Leswi Pawulo a ri xivulavuri lexikulu, vanhu va le Listra va n’wi vitane Hermesi kutani Barnaba va n’wi vitana Zewusi.

16:6, 7—Ha yini moya lowo kwetsima wu arise Pawulo na vanakulobye va yena ku chumayela exifundzheni xa Asiya ni le Bitiniya? A ko va ni vatirhi va nga ri vangani ntsena. Hikwalaho, moya lowo kwetsima wu va kongomise ensin’wini leyi a yi ta tswala mihandzu yo tala.

18:12-17—Ha yini Galiyo Muyimeri wa Vuhosi a nga nghenelelanga loko vahlaleri va sungula ku ba Sostena? Kumbexana Galiyo a a ehleketa leswaku wanuna loyi a a vonaka a ri murhangeri wa ntlawa wa vahlaseri va Pawulo a a kuma leswi a swi n’wi fanela. Hambiswiritano, entiyisweni xiendlakalo lexi xi endle leswaku ku va ni vuyelo lebyinene hikuva xi endle leswaku Sostena a hundzuka Mukreste. Endzhakunyana, Pawulo u vulavule hi Sostena tanihi “makwerhu.”—1 Kor. 1:1.

18:18—Xana Pawulo u endle xihlambanyo xihi? Swidyondzi swin’wana swi ringanyeta leswaku Pawulo u endle xihlambanyo xa ku va Munaziri. (Tinhl. 6:1-21) Hambiswiritano, Bibele a yi vuli leswaku a xi ri xihi xihlambanyo xa Pawulo. Ku tlula kwalaho, Matsalwa a ma swi boxi loko xihlambanyo xa kona xi endliwe emahlweni kumbe endzhaku ka ku hundzuka ka Pawulo kumbe loko ku ri hileswaku a a sungula kumbe a a heta xihlambanyo xa kona. Ku nga khathariseki xivangelo xa kona, ku endla xihlambanyo xo tano a ku nga ri xidyoho.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

12:5-11. Hi fanele hi khongelela vamakwerhu.

12:21-23; 14:14-18. Heroda u amukele ku vangama loku faneleke ku yisiwa eka Xikwembu ntsena. Sweswo swa hambana ni leswi Pawulo na Barnaba va swi endleke hikuva a va pfumelanga ku vangamisiwa tanihi leswi a swi nga va fanelanga! A hi fanelanga hi navela ku vangamisiwa hikwalaho ka swilo swihi na swihi leswi hi swi hetisisaka entirhweni wa Yehovha.

14:5-7. Ku va ni vutlhari swi nga hi pfuna ku tshama hi ri karhi hi hiseka evutirhelini.—Mat. 10:23.

14:22. Vakreste va swi tiva leswaku va ta xanisiwa. A va ringeti ku balekela ku xanisiwa hi ku landzula ripfumelo ra vona.—2 Tim. 3:12.

16:1, 2. Vantshwa lava nga Vakreste va fanele va tirha hi matimba entirhweni wa Yehovha evandlheni naswona va lava mpfuno wakwe leswaku va va ni ndhuma leyinene.

16:3. Hi fanele hi endla hinkwaswo leswi hi nga swi kotaka hi ku pfumelelana ni misinya ya milawu ya Matsalwa leswaku van’wana va kota ku amukela mahungu lamanene.—1 Kor. 9:19-23.

20:20, 21. Ku chumayela hi yindlu ni yindlu i mhaka ya nkoka evutirhelini bya hina.

20:24; 21:13. Ku tshama hi tshembekile eka Xikwembu i swa nkoka ngopfu ku tlula ku sirhelela vutomi bya hina.

21:21-26. Hi fanele hi tiyimisela ku amukela ndzayo leyinene.

25:8-12. Namuntlha Vakreste va fanele va tirhisa malunghiselelo ya le nawini “[eku] lweleni ni le ku simekeni ka mahungu lamanene hi nawu.”—Filp. 1:7.

26:24, 25. Hi fanele hi twarisa “marito ya ntiyiso ni ya mianakanyo yo hluteka” hambiloko “munhu wa nyama” a ya teka ya ri ya vuphukuphuku.—1 Kor. 2:14.

[Xifaniso eka tluka 30]

Xana Petro u swi tirhise rini ‘swilotlelo swa mfumo’?

[Xifaniso eka tluka 31]

Ntirho wo chumayela emisaveni hinkwayo a wu nga ta endliwa handle ka mpfuno wa moya lowo kwetsima