“Risimu Ra Le Lwandle” Tsalwa Ra Voko Leri Hlanganisaka Tinguva Timbirhi eMatin’wini

HI May 22, 2007, xipetlu xa buku-nsongwa ya Xiheveru lexi tsariweke kwalomu ka lembe-xidzana ra vunkombo kumbe ra vunhungu C.E. xi vekiwe eMuziyamu ya le Israyele le Yerusalema. Leri a ku ri tsalwa ra voko ra buku ya Eksoda 13:19–16:1. A xi katsa xiphemu lexi vuriwaka “Risimu ra le Lwandle”—risimu ra ku hlula leri Vaisrayele va ri yimbeleleke endzhaku ko ponisiwa hi singita eLwandle ro Tshwuka. Ha yini ku kombisiwa erivaleni ka xipetlu xa buku-nsongwa leyi swi ri swa nkoka?

Nhlamulo yi fambisana ni nkarhi lowu tsalwa leri ra voko ri tsariweke ha wona. Tibuku-nsongwa ta le Lwandle leri Feke ti tsariwe exikarhi ka lembe-xidzana ra vunharhu B.C.E. na lembe-xidzana ro sungula C.E. Loko ti nga si tshuburiwa kwalomu ka malembe ya 60 lama hundzeke, tsalwa ra voko ra Xiheveru ra khale a ku ri leri vuriwaka Aleppo Codex, leri tsariweke hi 930 C.E. Handle ka swipetlu swi nga ri swingani, a ma kona matsalwa man’wana ya Xiheveru lama kumiweke lama nga ni madzana ya malembe ma ri kona.

James S. Snyder, mukongomisi wa Muziyamu ya le Israyele u ri: “Tsalwa ra voko ra Risimu ra le Lwandle ri hlanganisa tinguva timbirhi ematin’wini, ku nga Tibuku-nsongwa ta le Lwandle leri Feke . . . ni Aleppo Codex.” Hi ku ya hi yena tsalwa leri ra voko swin’we ni matsalwa man’wana ya khale ya Bibele swi “nyikela xikombiso xo hlawuleka xa ndlela leyi tsalwa ri hlayisiweke ha yona ri nga cinciwi.”

Xipetlu lexi xa buku-nsongwa ku anakanyiwa leswaku i xin’wana xa tibuku-nsongwa to tala leti tshuburiweke eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-19 esinagogeni le Cairo, aEgipta. Hambiswiritano, muhlengeleti wa matsalwa ya Xiheveru a a nga wu xiyi nkoka wa xona kukondza a hlangana ni mutshila un’wana eku heleni ka va-1970. Xipetlu xa kona a a xi tsariwe hi khaboni ya nkarhi wolowo kutani xi hlayisiwa kukondza xi ya kombisiwa le Muziyamu ya le Israyele.

Loko Adolfo Roitman, loyi a nga murhangeri wa Ndhumbha ya Buku, Muziyamu ya le Israyele tlhelo muhlayisi wa Tibuku-nsongwa ta le Lwandle leri Feke, a vulavula hi nkoka wa xipetlu xa buku-nsongwa, u ri: “Tsalwa ra voko ra Risimu ra le Lwandle ri kombisa ndlela leyi vuhundzuluxeri bya Bibele ya Vamasorete byi tshembekeke ha yona ku ringana malembe-xidzana yo tala. Risimu ra le Lwandle a ri si cinca ninamuntlha ra ha ri hi ndlela leyi a ri ri ha yona hi lembe-xidzana ra vunkombo ku ya fika eka ra vunhungu.”

Bibele i Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke, naswona Yehovha hi yena a endleke leswaku ri hlayisiwa. Ku engetela kwalaho, Matsalwa ma kopiwe hi vukheta lebyikulu hi vatsari. Hikwalaho, Bibele leyi hi yi tirhisaka namuntlha ya tshembeka.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 32]

Courtesy of Israel Museum, Jerusalem