Ndzi Vone Ku Kula Ka Ntlhambi Wa Xikwembu Le Korea

Hi ku vula ka Milton Hamilton

“Mi ta hi khomela ku mi tivisa leswaku hulumendhe ya Rhiphabliki ra Korea yi herise tivhisa hinkwato ta n’wina varhumiwa naswona yi vule leswaku a mi laveki etikweni. . . . Hikwalaho ka sweswo, se mi averiwe ku ya tirha swa xinkarhana eJapani.”

EKU heleni ka lembe ra 1954 mina na nsati wa mina hi amukele rungula leri nga laha henhla ri huma le Brooklyn, eNew York, le U.S.A. Eku sunguleni ka lembe rero hi thwasile eka ntlawa wa vu-23 wa Xikolo xa Giliyadi endhawini leyi nga le kule ni doroba ra New York. Loko hi kuma papila leri, a hi averiwe ku tirha swa xinkarhana le Indianapolis, eIndiana.

Mina na nsati wa mina Liz (a a ri Liz Semock) a hi nghena swin’we exikolweni xa le henhla. Hi tekane hi 1948. A a byi rhandza vutirheli bya nkarhi hinkwawo kambe a a nga swi tsakeli ku suka eUnited States a ya tirha etikweni rin’wana. I yini lexi endleke a cinca miehleketo ya yena?

Liz u pfumerile ku famba na mina eka nhlangano wa lava va tsakelaka ku va swichudeni swa Xikolo xa Giliyadi. Nhlangano wolowo wu khomiwe hi nkarhi wa ntsombano wa matiko yo hambana-hambana le Xitediyamu xa Yankee, le New York hi ximumu xa 1953. Endzhaku ka nhlangano wolowo lowu khutazaka hi tate tifomo to ya eXikolweni xa Giliyadi. Lexi hi hlamariseke hi leswaku hi vitaniwe ku ya eka ntlawa lowu landzelaka, lowu a wu ta sungula hi February 1954.

A hi averiwe ku ya tirha eKorea, hambileswi nyimpi leyi tekeke malembe manharhu a ya ha ku hela hi ximumu xa 1953, naswona a yi siye tiko rero ri onhakile. Hilaha swi boxiweke hakona eka papila leri tshahiweke laha henhla, hi rhange hi ku ya eJapani. Endzhaku ko famba hi xikepe masiku ya 20, hi fike eJapani hi January 1955 hi ri na varhumiwa-kulorhi va tsevu lava na vona a va averiwe ku ya tirha eKorea. Lloyd Barry, loyi a ri mulanguteri wa rhavi ra le Japani hi nkarhi wolowo, u hlangane na hina ehlalukweni hi awara ya tsevu nimixo. Ku suka kwalaho hi ye ekaya ra varhumiwa le Yokohama. Endzhakunyana hi siku rero, hi ye ensin’wini.

Hi Hetelele Hi Fikile eKorea

Hi ku famba ka nkarhi, hi kume tivhisa to nghena eRhiphabliki ra Korea. Hi March 7, 1955 xihaha-mpfhuka xa hina xi sukile le Rivaleni ra Swihaha-mpfhuka ra Haneda le Tokyo, xi teka riendzo ra tiawara tinharhu ro ya eRivaleni ra Swihaha-mpfhuka ra Yoido eSeoul. Hi amukeriwe hi Timbhoni ta le Korea to tlula 200 naswona hi xiririke mihloti hikwalaho ka ntsako. Hi nkarhi wolowo a ku ri na Timbhoni ta 1 000 etikweni ra Korea hinkwaro. Ku fana na vanhu vo tala va le Vupela-dyambu, a hi anakanya leswaku vanhu hinkwavo lava humaka ematikweni ya le Vuxeni va fana ni swiendlo swa vona swa fana, ku nga khathariseki leswaku va davuka etikweni rihi. Hi hatle hi swi xiya leswaku a swi nga ri tano. Vanhu va le Korea va ni ririmi ni maletere ya vona va tlhela va va ni  ndlela ya vona yo sweka, naswona swivumbeko swa vona ni maambalelo ya vona ya ndhavuko ni swilo swin’wana swi kumeka eka vona ntsena, swo tanihi ndlela leyi va yi akaka ha yona miako ya vona.

Xiphiqo xa hina lexikulu xo sungula a ku ri ku dyondza ririmi ra kona. A hi nga ri na tona tibuku to dyondza ha tona ririmi ra le Korea. Hi hatle hi swi vona leswaku a swi koteki ku humesa mimpfumawulo ya marito ya Xikorea hi ku tirhisa mimpfumawulo ya marito ya Xinghezi. Munhu a nga kota ku dyondza ku vitana marito hi ndlela leyinene ntsena loko a dyondza maletere ya Xikorea.

A hi swi endla swihoxo. Hi xikombiso, Liz u vutise n’wini wa muti loko a ri na yona Bibele. N’wini wa muti u n’wi langute exikandzeni hi ku hlamala kutani a ya vuya ni bokisi ra mencisi. Liz a a kombele sungnyang (mencisi) ematshan’weni ya sungkyung, ku nga “Bibele.”

Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani, hi averiwe ku ya sungula kaya ra varhumiwa ePusan, ku nga doroba leri nga le dzongeni leri nga ni hlaluko. Hi kote ku hirha makamara manharhu lamatsongo laha a ku ta tshama hina ni vamakwerhu vambirhi lava a hi averiwe na vona. Emakamareni wolawo a ku nga ri na tipompi ta mati naswona a ku ri hava swihambukelo swo tirhisa mati. Nivusiku hi kona a hi kota ku fambisa mati hi phayiphi hi ma yisa eka xithezi xa vumbirhi. Kutani a hi cincana ku vindzuka nimixo hi ya ka mati laha ma cheriweke kona. A hi boheka ku ma virisa mati ya kona kumbe hi ma chela chlorine leswaku ma ta nweka.

A ku ri ni mintlhontlho yin’wana. Gezi leri a hi ri kuma a ri ri ritsongo ngopfu lerova a hi nga swi koti ku tirhisa muchini wo hlantswa kumbe ayini. Xitanga xa hina a xi ri ephancisini naswona a xo va ni xitofu xa pharafini ntsena. Ku nga ri khale, un’wana ni un’wana wa hina u dyondze ku sweka swakudya hi siku leri a averiweke ku sweka ha rona. Loko se hi ri ni malembe manharhu hi fikile, mina na Liz hi khomiwe hi vuvabyi bya xivindzi. Varhumiwa vo tala va le minkarhini yoleyo va khomiwe hi vuvabyi lebyi. Ku hele tin’hweti hi nga si hola, naswona hi khomiwe na hi mavabyi man’wana.

Ku Kuma Mpfuno Leswaku Hi Hlula Miringo

Emalembeni ya 55 lama hundzeke, le nhlonhleni ya le Korea xiyimo xa tipolitiki a xi nga tshamisekanga. Ndhawu leyi masocha ya kona ma nga susiwa yi avanyisa nhlonhle leyi. I mpfhuka wa tikhilomitara ta 55 en’walungwini wa Seoul, ku nga ntsindza wa Rhiphabliki ra Korea. Hi 1971, Frederick Franz la humaka eyindlu-nkulu le Brooklyn u endzile. Ndzi n’wi heleketile endhawini leyi masocha ya kona ma nga susiwa, ku nga ndzilakana lowu a wu ri ni swihlomo swo tala emisaveni hinkwayo. Emalembeni lama hundzeke, valawuri va Nhlangano wa Matiko a va tala ku hlangana kwalaho ni vayimeri va tihulumendhe timbirhi.

 Entiyisweni, a hi hlanganyeli eka tipolitiki ta misava leyi, ku katsa ni le ka xiyimo lexi a xi ri kona le nhlonhleni ya le Korea. (Yoh. 17:14) Leswi Timbhoni ta le Korea to tlula 13 000 ti aleke ku ya enyimpini, ti hete malembe ya 26 000 ekhotsweni loko ma hlanganile. (2 Kor. 10:3, 4) Vantshwa hinkwavo va xinuna va le tikweni rero va swi tiva leswaku va ta langutana ni mhaka leyi, kambe sweswo a swi va chavisi. Swi khomisa tingana leswi hulumendhe yi va vitanaka swigevenga Vakreste lava khomeriweke ku ala ku landzula ripfumelo ra vona.

Hi 1944, hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, na mina ndzi ale ku joyina vusocha kutani ndzi boheka ku heta malembe mambirhi ni hafu ndzi ri ekhotsweni ra Lewisburg eUnited States, le Pennsylvania. Hambileswi vamakwerhu va xinuna va le Korea va langutaneke ni swiyimo swo tika le khotsweni, ndza swi tiva leswi vantshwa lava, lava nga Timbhoni va langutaneke na swona. Vo tala va khutazekile loko va twa leswaku varhumiwa van’wana exikarhi ka hina lava nga le Korea hi tshame hi langutana ni swiyimo leswi fanaka.—Esa. 2:4.

Hi Langutane Ni Ndzingo

Mhaka ya hina ya ku nga hlanganyeli eka tipolitiki yi katsekile eka hasahasa leyi pfukeke hi 1977. Valawuri a va anakanya leswaku hi kucetele vantshwa va le Korea leswaku va ala ku joyina vusocha ni ku khoma swibamu. Kutani hulumendhe yi endle xiboho xa ku nga pfumeleli varhumiwa lava humeke etikweni hikwalaho ka swivangelo swo karhi leswaku va tlhela va nghena. Xiboho xexo xi sungule ku tirha hi 1977 ku ya fika hi 1987. Loko a hi lo famba eKorea emalembeni wolawo, a hi ta va hi nga pfumeleriwanga ku tlhela hi vuya. Hikwalaho a hi va endzelanga ekaya emalembeni wolawo.

Hi hlangane ko tala ni valawuri va hulumendhe hi va hlamusela xivangelo xa hina xo ka hi nga hlanganyeli etimhakeni ta politiki hileswi hi nga valandzeri va Kreste. Eku heteleleni, va swi xiyile leswaku a hi nga chavi nchumu, ivi hiloko swipimelo sweswo swi herisiwa endzhaku ka malembe ya khume. Emalembeni wolawo, varhumiwa va nga ri vangani va boheke ku rhurha etikweni hikwalaho ka mavabyi, kambe hina lavan’wana hi sarile, naswona ha tsaka leswi hi nga fambangiki.

Exikarhi ka va-1980, vakaneti va ntirho wa hina va hehle vakongomisi va vandla ra swa nawu va vula leswaku va dyondzisa majaha leswaku ma ala ku ya evusocheni. Hikwalaho ka sweswo, hulumendhe yi vitane mukongomisi ha un’we leswaku a ta konanisiwa. Hi January 22, 1987, muchuchisi a nga hi vonanga nandzu. Leswi swi endle leswaku hi kota ku lulamisa swihehlo swihi na swihi leswi a swi ta va kona enkarhini lowu taka.

Xikwembu Xi Katekisa Ntirho Wa Hina

Le Korea, ntirho wa hina wo chumayela wu nyanye ku kanetiwa ku ringana malembe yo tala hileswi a hi nga hlanganyeli etimhakeni ta tipolitiki. Kutani a swi tika ngopfu ku kuma tindhawu leti faneleke to khomela tinhlengeletano ta hina letikulu. Hikwalaho, Timbhoni ti teke goza kutani ti aka Holo ya Tinhlengeletano le Pusan, yo sungula eVuxeni. Ndzi ve ni lunghelo ro nyikela nkulumo yo nyiketela hi April 5, 1976, emahlweni ka vayingiseri va 1 300.

Ku sukela hi 1950, masocha ya makume ya magidi-gidi ya le United States a a ma averiwe ku ya tirha le Korea ku ringana nkarhi wo karhi. Loko ma tlhelela le United States, yo tala ya wona se a ma ri Timbhoni leti  hisekaka. Minkarhi yo tala hi amukela mapapila lama humaka eka vona, naswona hi swi teka ku ri lunghelo ku va hi va pfunile leswaku va tiva Yehovha.

Khombo ra kona, ndzi feriwe hi nsati wa mina la rhandzekaka Liz hi September 26, 2006. Ndzi n’wi kumbuka ngopfu. Eka malembe ya 51 lawa a ma heteke laha, u amukele xiavelo xin’wana ni xin’wana hi ntsako naswona a a nga gunguli. A nga si tshama a ringanyeta kumbe a kombisa leswaku u lava ku tlhelela eUnited States, tiko leri a tshameke a vula leswaku a a nga swi lavi ku suka eka rona!

Ndza ha ri xirho xa ndyangu wa Bethele le Korea. Ndyangu wolowo wu kurile wu suka eka swirho leswi nga tatiki ni xandla emalembeni ya khale kutani namuntlha wu ni swirho swa kwalomu ka 250. Ndzi ni lunghelo ro tirha swin’we ni vavanuna va nkombo eka Komiti ya Rhavi leyi langutelaka ntirho laha.

Hambileswi tiko ra Korea a ri ri evuswetini loko hi fika, sweswi i rin’wana ra matiko lama hluvukeke swinene emisaveni. Ku ni Timbhoni to tlula 95 000 le Korea, kwalomu ka 40 wa tiphesente ta tona i maphayona ya nkarhi hinkwawo kumbe maphayona yo pfuneta. Swilo leswi hinkwaswo i swivangelo leswi endleke leswaku ndzi swi tlangela leswi ndzi koteke ku tirhela Xikwembu laha ni ku vona ntlhambi wa Xikwembu wu kula.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Hi fika eKorea hi ri ni varhumiwa-kulorhi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24, 25]

Loko hi ri le Pusan

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Ndzi ri na Makwerhu Franz hi 1971, endhawini leyi mavuthu ya masocha ma nga susiwa eka yona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Ndzi ri na Liz emahlweninyana ka ku fa ka yena

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Rhavi ra le Korea laha ndza ha riki xirho xa ndyangu wa Bethele