Ndlela Leyi Mintsombano Yinharhu Yi Cinceke Vutomi Bya Mina

Hi ku vula ka George Warienchuck

XANA u tshame u tsakisiwa hi swin’wana leswi u swi tweke eka yin’wana ya mintsombano ya hina leswi ku susumeteleke ku cinca vutomi bya wena? Sweswo swi endlekile eka mina. Loko ndzi ehleketa leswi humeleleke enkarhini lowu hundzeke, ndzi xiye leswaku kahle-kahle i mintsombano yinharhu leyi cinceke vutomi bya mina. Wo sungula wu ndzi pfune leswaku ndzi nga ha chavi ngopfu; wa vumbirhi wu ndzi pfune leswaku ndzi eneriseka hi leswi ndzi nga na swona; wa vunharhu wu ndzi pfune leswaku ndzi tirha hi matimba. Hambiswiritano, ndzi nga si mi chumbutela hi ku cinca koloko, inge ndzi mi hlamusela hi leswi endlekeke khale evutsongwanini bya mina, ku nga si fika mintsombano yoleyo.

Ndzi velekiwe hi 1928. Hi vana vanharhu naswona hi mina lontsongo eka hinkwavo. Mina ni sesi wa mina Margie na Olga hi kulele eBound Brook Dzonga, eNew Jersey, le U.S.A., edorobeni leri hi nkarhi wolowo a ri ri ni vaaki va kwalomu ka 2 000. Hambileswi a hi ri swisiwana, Manana a a hanana. Minkarhi hinkwayo loko a kume swimalana swo kota ku xava swakudya swo hlawuleka, a a phamela ni vaakelani. Loko ndzi ri ni malembe ya kaye, Manana u endzeriwe hi Mbhoni yin’wana leyi a yi vulavula Xihungary, ku nga ririmi ra Manana, leswi endleke leswaku Manana a yingisela rungula ra Bibele. Endzhakunyana, Mbhoni yin’wana ya xisati leyi vuriwaka Bertha leyi nga ni malembe ya kwalomu ka va-20 yi ye mahlweni na ku dyondza Bibele na Manana ni ku n’wi pfuna leswaku a va nandza wa Yehovha.

Ku hambana na Manana, a ndzi ri na tingana naswona a ndzi nga titshembi. Lexi nyanyiseke swilo hileswi Manana a a ndzi tekela ehansi. Loko ndzi n’wi vutisa ndzi ri karhi ndzi khavaxele mihloti ndzi ku, “Hikwalaho ka yini u tshamela ku ndzi sola-sola?” u ndzi byele leswaku wa ndzi rhandza kambe a nga lavi ku ndzi lema. Manana a a ri ni swivangelo leswi twalaka, kambe leswi a a nga ndzi bumabumeli swi endle leswaku ndzi titwa ndzi ri xikangalafula.

Siku rin’wana, muakelani loyi a a hamba a vulavula na mina hi ndlela leyinene u ndzi komberile leswaku ndzi famba ni vana va yena va vafana ekerekeni ya vona ya vana ya Sonto. A ndzi swi tiva leswaku ndzi ta hlundzukisa Yehovha loko ndzo ya ekerekeni, kambe a ndzi chava ku khunguvanyisa muakelani wa mina la nga ni tintswalo. Hikwalaho ndzi ye kerekeni ku ringana tin’hweti to hlayanyana, hambi leswi mhaka leyi a yi ndzi dya. Hilaha ku fanaka, exikolweni ku chava ka mina vanhu ku endle leswaku ndzi endla swilo leswi lwisanaka ni ripfalo ra mina. Nhloko ya xikolo leyi a yi karhata, yi lerise vadyondzisi leswaku vana va xikolo hinkwavo va fanele va losa mujeko. Na mina ndzi wu losile. Ndzi ye mahlweni ndzi losa mujeko ku ringana lembe, kambe endzhaku ka sweswo ku ve ni ku cinca.

Ndzi Dyondze Ndlela Leyi Ndzi Nga Vaka Ni Xivindzi Ha Yona

Hi 1939 ku sungule ku khomeriwa ntlawa wa dyondzo ya buku ya vandlha ekaya. Ben Mieszkalski, muntshwa loyi a nga phayona hi yena loyi a a fambisa dyondzo yoleyo. A hi n’wi vitana Ben lowa Xitetemba, ku nga vito leri a ri n’wi fanela. Eka mina a a lehile a tlhela a nyuhela onge i rivanti ra yindlu ya ka hina. Hambileswi a ri xitetemba a tlhela a chavisa, kambe a a ri ni tintswalo naswona ku n’wayitela ka yena a ku endla ndzi titwa ndzi ntshunxekile. Hikwalaho loko Ben a ndzi rhamba leswaku ndzi famba na yena ensin’wini, ndzi pfumele hi mbilu hinkwayo.  Hi ve vanghana. Loko ndzi ri ni gome a a vulavula na mina hi ndlela leyi buti la khathalaka a vulavulaka ha yona ni ndzisana yakwe. Sweswo a swi ndzi tsakisa swinene naswona ndzi sungule ku n’wi rhandza ngopfu.

Hi 1941, Ben u kombele ku famba ni ndyangu wa ka hina hi movha wakwe entsombanweni lowu a wu ri eSt. Louis, le Missouri. A ndzi tsake ngopfu! A ndzi nga si tshama ndzi famba mpfhuka wo tlula 80 wa tikhilomitara, kambe sweswi a ndzi ya endhawini leyi nga mpfhuka wo tlula 1 500 wa tikhilomitara ku suka ekaya! Hambiswiritano, a ku ri ni swiphiqo eSt. Louis. Vafundhisi va lerise valandzeri va vona leswaku va nga ha ti amukeli Timbhoni leswaku ti ta etlela emakaya ya vona. Vo tala a va ti amukelanga. Ndyangu lowu a hi averiwe ku ya tshama eka wona na wona wu chavisiwile. Hambiswiritano, wu hi amukerile. Ndyangu lowu a hi ta fikela eka wona wu vule leswaku wu ta hetisisa xitshembiso xa wona xa ku hi amukela. Xivindzi lexi wu veke na xona xi ndzi tsakisile.

Vasesi wa mina va khuvuriwile entsombanweni wolowo. Hi siku rero, Makwerhu Rutherford loyi a a huma eBethele ya le Brooklyn, u nyikele nkulumo leyi khutazaka laha a kombeleke vana hinkwavo lava a va lava ku endla ku rhandza ka Xikwembu leswaku va yima hi milenge. Vana va kwalomu ka 15 000 va suke va yima. Na mina ndzi suke ndzi yima. Kutani u kombele hina lava a hi lava ku endla hinkwaswo leswi hi nga swi kotaka leswaku hi chumayela mahungu lamanene leswaku hi ku “Ina.” Mina ni vana lavan’wana hi vule hi rito leri twalaka hi ku, “Ina!” Kutani hi beriwe mavoko, sweswo swi ndzi khutazile.

Loko ntsombano wu herile, hi endzele makwerhu un’wana le Virginia Vupela-dyambu. U hlamusele leswaku siku rin’wana loko a ri ensin’wini, ntshungu wa vapfukeri lowu hlundzukeke wu n’wi bile, wu n’wi mbyindla hi xikontiri wu tlhela wu n’wi namarheta tinsiva. Ndzi yingisele hi vurhon’wana. Makwerhu loyi hi n’wi endzeleke, u te: “Kambe ndzi ta ya emahlweni ndzi chumayela.” Loko hi suka eka makwerhu yoloye ndzi titwe hi ndlela leyi Davhida a titweke ha yona. A ndzi tiyimisele ku ya langutana ni nhloko ya xikolo xa hina, ndzi ri ni xivindzi lexi fanaka ni xa Davhida loko a ya lwa na Goliyadi.

Loko ndzi tlhelela exikolweni ndzi ye eka nhloko ya xikolo. Hiloko yi ndzi honolela yi hlundzukile. Ndzi khongele eka Yehovha hi mbilu ndzi kombela mpfuno. Kutani ndzi hatlise ndzi ku: “A ndzi ye entsombanweni wa Timbhoni ta Yehovha naswona a ndzi nge he wu losi mujeko!” Hiloko hi miyela nkarhi wo leha. Nhloko ya xikolo yi suke edesikini ra yona kutani yi ta laha a ndzi ri kona. Xikandza xa yona a xi tikomba leswaku yi hlundzuke ngopfu. Hiloko yi huwelela yi ku: “Losa mujeko lowu loko u nga wu losi u ta hlongoriwa!” Enkarhini wolowo ndzi yingise ripfalo ra mina, naswona embilwini ya mina a ndzi tsake hi ndlela leyi ndzi nga si tshamaka ndzi tsaka ha yona.

A ndzi tsake ngopfu lerova hi ku hatlisa a ndzi lava ku byela Ben leswi humeleleke. Loko ndzi n’wi vona eHolweni ya Mfumo, ndzi huwelerile ndzi ku: “Ndzi hlongoriwile exikolweni! A ndzi wu losanga mujeko!” Ben u ndzi angarhile, a n’wayitela kutani a ku: “Hakunene Yehovha wa ku rhandza.” (Det. 31:6) Marito wolawo ma ndzi khutazile hakunene! Ndzi khuvuriwile hi June 15, 1942.

Ndlela Leyi Ndzi Dyondzeke Ha Yona Ku Eneriseka Hileswi Ndzi Nga Na Swona

Endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, ikhonomi ya misava yi sungule ku kula hi ku hatlisa, naswona vanhu va sungule ku tihlengeletela rifuwo etikweni hinkwaro. Entirhweni wa mina a ndzo yi nusa kunene mali naswona a ndzi ta kota ku xava swilo leswi a ndzi nga si tshama ndzi anakanya leswaku ndzi nga kota ku swi xava. Vanghana va mina van’wana va xave swithuthuthu; van’wana va pfuxete tiyindlu ta vona. Mina ndzi xave movha lowuntshwa. Ku navela ka mina swilo leswi vonakaka, ku endle leswaku ndzi sungula ku ka ndzi nga ha swi hisekeli ngopfu ku tirhela Yehovha. A ndzi swi vona leswaku ndzi sungula ku dzika ngopfu eka swilo leswi nga pfuniki nchumu. Lexi tsakisaka, ntsombano lowu khomeriweke eDorobeni ra New York hi 1950 wu ndzi pfunile leswaku ndzi cinca ndlela  leyi a ndzi teka swilo ha yona ni ndlela leyi a ndzi hanya ha yona.

Entsombanweni wolowo swivulavuri swi khutaze vayingiseri leswaku va ya emahlweni ni ntirho wo chumayela. Xivulavuri xin’wana xi hi khutazile xi ku: “Tshikani ku hisekela swilo leswi nga pfuniki nchumu ivi mi tsutsuma eka mphikizano lowu.” A swi tikomba onge ko byeriwa mina. Ndzi tlhele ndzi vona ku thwasa ka ntlawa wa le Giliyadi leswi endleke leswaku ndzi tibyela ndzi ku: ‘Loko Timbhoni leti ti nga tintangha ta mina ti kota ku tshika ku hanya emafurheni ivi ti ya tirha ematikweni man’wana, na mina ndzi fanele ndzi navela ku endla leswi fanaka endhawini leyi ndzi tshamaka eka yona.’ Loko ntsombano wu hela, ndzi endle xiboho xo teka vuphayona.

Hi nkarhi wolowo, se a ndzi rhandzana na Evelyn Mondak, makwerhu wa xisati loyi a hisekaka evandlheni leri a ndzi hlanganyela eka rona. Mana wa Evelyn, loyi a kuriseke vana va tsevu, a a ri wansati loyi a nga ni xivindzi. A a rhandza ku ya chumayela exitarateni emahlweni ka Kereke leyikulu ya Rhoma Khatoliki. Hambileswi mufundhisi loyi a hlundzukeke a a n’wi lerisa ko tala leswaku a suka, yena a a nga suki. Evelyn a a ri ni xivindzi ku fana ni mana wakwe.—Swiv. 29:25.

Hi 1951, mina na Evelyn hi tekanile ivi hi tshika ku tirha kutani hi sungula ku phayona. Mulanguteri un’wana wa xifundzha u hi khutaze leswaku hi rhurhela eAmagansett, ku nga ximutana lexi nga eribuweni ra lwandle ra Atlantic lexi nga mpfhuka wa kwalomu ka 160 wa tikhilomitara ku suka eDorobeni ra New York. Loko vandlha ri hi tivisa leswaku a ri na ndhawu yo hi rhurhela, hi lave kharavhani kambe a hi yi kumanga leyi a hi ta kota ku yi xava. Hiloko hi kuma kharavhani leyi onhakeke. N’wini wa yona a a yi xavisa hi R8 000, ku nga mali leyi hi nyikiweke yona tanihi tinyiko emucatweni wa hina. Hi yi xavile, hi yi lunghisa kutani hi yi koka hi famba na yona endhawini leyi a hi ya eka yona. Hambiswiritano, loko hi fika kwalaho a hi ri hava ni peni naswona a hi tivutisa leswaku hi ta hanya hi yini loko hi ri karhi hi phayona.

Evelyn u kume xintirhwana xo basisa tiyindlu kasi mina ndzi kume xo basisa nivusiku exitolo xin’wana xo xavisa swakudya xa Muntariyana un’wana. N’wini wa xitolo u te: “Swakudya hinkwaswo leswi saleke swi teke u ya nyika nsati wa wena.” Kutani loko ndzi fika ekaya hi awara ya mbirhi nimixo, kharavhani ya hina a yo nkhulee, hi pizza na hi makaroni. Swakudya sweswo leswi a hi fika hi swi kufumeta a swi hi pfuna ngopfu-ngopfu hi xixika loko hi khomiwe hi xirhami ekharavhanini ya hina leyi a yi titimela. Ku tlula kwalaho, vamakwerhu va le vandlheni minkarhi yin’wana a va hi tisela nhlampfi leyikulu va fika va yi veka enyangweni wa kharavhani. Eka malembe lawa a hi tirha ni vamakwerhu lava rhandzekaka va le Amagansett, hi dyondze leswaku ku eneriseka hi swilo leswi hi nga na swona swi endla leswaku hi hanya vutomi lebyi tsakisaka. Wolawo a ku ri malembe yo tsakisa.

Hi Khutaziwe Ku Tirha Hi Matimba Swinene

Hi July 1953, hi amukele varhumiwa va madzana lava a va huma ematikweni mambe lava a va te entsombanweni wa matiko yo hambana-hambana lowu a wu ri eDorobeni ra New York. Va hi hlamusele mintokoto leyi tsakisaka. Ntsako lowu a va ri na wona wu hi khutazile. Ku tlula kwalaho, loko xivulavuri xin’wana entsombanweni xi kandziyise leswaku ka ha ri ni matiko yo tala lawa ka ha faneleke ku chumayeriwa mahungu lamanene ya Mfumo eka wona, a hi swi tiva leswaku hi fanele hi tirha swinene eka ntirho wa hina wo chumayela. Entsombanweni wolowo hi nambe hi endla xikombelo xa ku leteriwa ku va varhumiwa. Hi rona lembe rero, hi rhambiwe ku ya eXikolweni xa Giliyadi xa ntlawa wa vu-23 lexi sunguleke hi February 1954. Kunene rero a ku ri lunghelo ro tsakisa swinene!

A hi tsake ngopfu loko hi twa leswaku hi averiwe ku ya tirha eBrazil. Loko hi nga si suka hi xikepe lexi fambaka hi njhini leyi tirhisaka malahla, ku nga riendzo leri a ri ta hi teka masiku ya 14, makwerhu loyi a nga ni vutihlamuleri byo karhi eBethele u te: “Wena ni nsati wa wena mi ta famba ni vamakwerhu va xisati  va kaye lava nga varhumiwa loko mi ya eBrazil. U va khathalela!” Anakanya ndlela leyi vatluti va xikepe va hlamaleke ha yona loko va ndzi vona ndzi ri karhi ndzi famba ni tintombhi ta khume! Hambiswiritano, vamakwerhu lava va xisati a va nga ri na xiphiqo loko va famba na mina. Ndzi te hefu, loko hi fika hi hlayisekile eBrazil.

Endzhaku ka loko ndzi dyondze Xiputukezi, ndzi averiwe ku endzela mavandlha le Rio Grande do Sul, exifundzheni lexi nga edzongeni wa Brazil. Mulanguteri wa xifundzha loyi a ndzi ya eku n’wi siveni, ku nga makwerhu loyi a nga si tekaka, u byele mina ni nsati wa mina a ku: “Swa ndzi hlamarisa loko va rhumele mpatswa lowu tekaneke laha. Ndhawu leyi a yi fambeki.” Mavandlha ya kona a ma ri ekule ni le kule endhawini leyi nga matiko-xikaya, naswona eka man’wana munhu a a fanele a famba hi lori loko a ya kona. Loko u xavela muchayeri wa lori swakudya, a a ku pfumelela leswaku u khandziya. Loko hi khandziye lori ya kona, a hi tshama ku fana ni vagadi va tihanci, hi tshama ehenhla ka nhundzu, hi khomelele tintambhu leti boheke mindzhwalo. Loko lori yi jika hi ku hatlisa, a hi khomelela swinene leswaku hi nga wi loko ndzhwalo wu voyama naswona a hi kota ku vona tindhawu to saseka exikarhi ka tintshava. Hambiswiritano, loko hi vona vamakwerhu lava tsakeke lava hi rindzeleke hi mahlo-ngati, a hi titwa hi tsakile hambiloko hi fambe maendzo yo leha hi ri karhi hi xaniseka.

A hi tshama emakaya ya vamakwerhu. Vamakwerhu volavo a va swerile swinene, kambe sweswo a swi va sivelanga leswaku va hanana. Exifundzheni xin’wana lexi a xi ri ekule, vamakwerhu hinkwavo va xinuna a va tirha efemeni ya nyama. Leswi a va hola mali yitsongo, a va kota ku dya kan’we hi siku. Loko vo ka va nga tirhi siku rin’we, a va nga ta hakeriwa. Hambiswiritano, loko hi endzele vandlha ra vona, a va teka masiku mambirhi yo wisa leswaku va ta hi seketela eka mintirho ya le vandlheni. A va tshemba Yehovha. Vamakwerhu volavo lava titsongahataka va hi dyondzise dyondzo leyi hi nga taka hi nga yi rivali, ku nga ku titsona swo karhi hikwalaho ka Mfumo wa Xikwembu. Loko hi ri karhi hi hanya na vona, hi dyondze dyondzo ya nkoka leyi ku nga riki na xikolo lexi nga yi dyondzisaka. Loko ndzi tsundzuka vamakwerhu volavo, ndzi khavaxela mihloti ya ntsako.

Hi 1976, hi tlhelele eUnited States leswaku hi ya khathalela mana wa mina loyi a a vabya. A swi vava ku rhurha eBrazil, kambe ha tsaka leswi hi voneke vahuweleri ni mavandlha ma ri karhi ma andza etikweni rolero. Nkarhi wun’wana ni wun’wana loko hi kuma mapapila yo huma eBrazil, hi tsundzuka minkarhi yo tsakisa leyi hi veke na yona loko ha ha tshama kwalaho.

Hi Tlhele Hi Hlangana Ni Vanghana Va Hina Lava Hi Va Rhandzaka

Loko hi ri karhi hi khathalela Manana, hi ye mahlweni hi phayona ni ku tirha mintirho yo basisa. Manana u fe hi 1980 a tshembekile eka Yehovha. Endzhaku ka sweswo, ndzi rhambiwe ku ya va mulanguteri wa xifundzha le United States. Hi 1990, mina na nkatanga hi endzele vandlha rin’wana le Connecticut, naswona kwalaho hi hlangane ni munhu un’wana loyi a hi n’wi rhandza swinene. Un’wana wa vakulu va le vandlheni rolero a ku ri Ben—loyi a ndzi pfuneke eka malembe ya kwalomu ka 50 lama hundzeke leswaku ndzi gandzela Yehovha. Mawaku ndlela leyi hi tsakeke ha yona loko hi vonana!

Ku sukela hi 1996, mina na Evelyn hi hlanganyela evandlheni ra Xiputukezi le Elizabeth, eNew Jersey naswona hi maphayona yo hlawuleka lama pfumeleriweke ku vika tiawara leti ma ti kotaka. Hambileswi ndzi karhatiwaka hi mavabyi, kambe hi ku seketeriwa hi nkatanga loyi ndzi n’wi rhandzaka, ndzi tirha hilaha ndzi nga kotaka hakona ensin’wini. Evelyn u tlhela a pfuna muakelani wa hina loyi a dyuhaleke. Xana wa swi tiva leswaku i mani? I Bertha, loyi a pfuneke Manana leswaku a va nandza wa Yehovha eka malembe yo tlula 70 lama hundzeke! Ha tsaka leswi hi kumeke nkarhi wo n’wi nkhensa hikwalaho ka swilo hinkwaswo leswi a swi endleke leswaku a pfuna ndyangu wa ka hina wu dyondza ntiyiso.

Ndza nkhensa hi leswi ndzi pfuniweke hi mintsombano yinharhu leswaku ndzi seketela vugandzeri bya ntiyiso, ndzi olovisa vutomi bya mina ni ku tirha hilaha ku engetelekeke entirhweni wa nsimu. Hakunene mintsombano yoleyo yi cince vutomi bya mina.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Mana wa Evelyn (eximatsini) a ri ni mana wa mina

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Munghana wa mina Ben

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Hi ri eBrazil

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Ndzi ri na Evelyn namuntlha