Ku Vulavula Hi Ndlela Ya Musa Swi Kondletela Vuxaka Lebyinene

“Marito ya n’wina a ma ve ni nsovo nkarhi hinkwawo.”—KOL. 4:6.

1, 2. Hi byihi vuyelo lebyinene lebyi veke kona loko makwerhu un’wana a vulavule hi ndlela ya musa?

MAKWERHU un’wana u te: “Loko ndzi ri karhi ndzi chumayela hi yindlu ni yindlu, ndzi kume wanuna un’wana loyi a ndzi kariheleke swinene lerova milomu yakwe yi tshavatana ni miri wakwe wu rhurhumela. Ndzi ringete ku vulavurisana na yena hi Matsalwa kambe u lo nyanya ku kariha. Nsati wakwe ni vana vakwe na vona va sungule ku ndzi sapatela hiloko ndzi swi vona leswaku ndzi fanele ndzi famba. Ndzi tiyisekise ndyangu wolowo leswaku ndzi te hi ku rhula naswona ndzi lava ku famba hi ku rhula. Ndzi wu kombe Vagalatiya 5:22 na 23 leyi vulavulaka hi rirhandzu, vunene, ku tikhoma ni ku rhula. Endzhaku ka sweswo hiloko ndzi famba.

² “Endzhakunyana loko ndzi ri karhi ndzi chumayela hi yindlu na yindlu exitarateni lexi langutaneke ni xa ndyangu lowu, ndzi wu vone wu tshame exitupini xa le mahlweni ka yindlu ya wona. Va ndzi vitanile. Ndzi tivutisile ndzi ku, ‘Hambi se va lava yini?’ Wanuna yoloye a a khome jeke ya mati yo titimela kutani a ndzi nyika wona leswaku ndzi nwa. U kombele ku khomeriwa hikwalaho ka leswi a ndzi kariheleke naswona u ndzi bumabumerile hikwalaho ka leswi ndzi nga ni ripfumelo ro tiya. Hi hambane hi tsakile.”

3. Ha yini hi nga fanelanga hi pfumelela vanhu van’wana leswaku va hi hlundzukisa?

³ Emisaveni ya namuntlha leyi taleriweke hi mintshikilelo, swi tolovelekile ku hlangana ni vanhu lava karihaka ku katsa ni le ntirhweni wa nsimu. Loko hi hlangana na vona, i swa nkoka leswaku hi vulavula hi “moya wo rhula ni xichavo lexi enteke.” (1 Pet. 3:15) Loko makwerhu loyi a boxiweke laha henhla a a lo hlundzuka hikwalaho ka leswi n’wini wa muti a n’wi kariheleke ni ku n’wi khoma hi tihanyi, wanuna yoloye a a ta va a nga cincanga langutelo rakwe; a a ta va a hlundzuke ku tlula mpimo. Vuyelo byi ve lebyinene hikuva makwerhu loyi u tikhomile naswona u vulavule hi ndlela ya musa.

I Yini Lexi Endlaka Leswaku Mavulavulelo Ma Va Ni Musa?

4. Ha yini swi ri swa nkoka leswaku hi vulavula hi ndlela leyi nga ni musa?

⁴ Ku nga khathariseki leswaku hi tirhisana ni vanhu lava nga riki vapfumeri kumbe lava nga vapfumeri, hambi ku ri swirho swa ndyangu, i swa nkoka leswaku hi yingisa ndzayo ya muapostola Pawulo leyi nge: “Marito ya n’wina a ma ve ni nsovo nkarhi hinkwawo, ma lungiwe hi munyu.” (Kol. 4:6) Mavulavulelo yo tano lama tsakisaka ni lama faneleke i ya nkoka leswaku hi vulavurisana hi ndlela leyinene ni yo rhula.

5. I yini leswi ku vulavula hi ndlela leyinene swi nga vuliki swona? Kombisa.

⁵ Ku vulavula hi ndlela leyinene a swi vuli ku namba u vula xin’wana ni xin’wana lexi u xi ehleketaka ni ndlela leyi u titwaka ha yona, ngopfu-ngopfu loko u hlundzukile. Matsalwa ma kombisa leswaku ku hlundzuka hi ndlela leyi nga lawulekiki swi kombisa ku tsana ku nga ri ku va ni vuswikoti byo karhi. (Hlaya Swivuriso 25:28; 29:11.) Muxe—loyi “a a rhule” ku tlula vanhu hinkwavo lava a va hanya hi nkarhi wolowo—u tshame a pfumelela ku xandzuka ka tiko ra Israyele ku n’wi endla a hlundzuka naswona a tsandzeka ku vangamisa Xikwembu. Muxe u yi veke erivaleni ndlela leyi a a titwa ha yona, kambe Yehovha a swi n’wi tsakisanga sweswo. Muxe a nga vanga na rona lunghelo ra ku nghenisa Vaisrayele eTikweni leri Tshembisiweke endzhaku ko va rhangela malembe ya 40.—Tinhl. 12:3; 20:10, 12; Ps. 106:32.

6. Swi vula yini ku va ni vuxiyaxiya loko hi vulavula?

⁶ Matsalwa ma bumabumela ku lawula ririmi ni  ku va ni vutlhari kumbe vuxiyaxiya loko hi vulavula. “Ku tlula nawu a ku pfumaleki emaritweni yo tala, kambe loyi a tshamaka a kambela milomu yakwe u endla hi vutlhari.” (Swiv. 10:19; 17:27) Kambe, ku va ni vuxiyaxiya a swi vuli ku nga tiphofuli. Swi vula ku vulavula hi “nsovo,” hi tirhisa ririmi hi ndlela leyinene hayi leswaku hi twisa van’wana ku vava.—Hlaya Swivuriso 12:18; 18:21.

“Nkarhi Wa Ku Miyela Ni Nkarhi Wa Ku Vulavula”

7. Hi swihi swilo leswi hi nga fanelangiki ku swi vula naswona ha yini?

⁷ Tanihi leswi hi faneleke hi vulavula hi ndlela ya musa hi tlhela hi lawula ririmi loko hi vulavula ni vatirhi-kulorhi kumbe ni vanhu lava hi nga va tiviki ensin’wini, hi fanele hi tlhela hi endla tano evandlheni ni le kaya. Loko hi vulavula hi hlundzukile hi nga ri na mhaka na vuyelo bya kona, swi nga tsanisa vumoya, mintlhaveko ni rihanyo ra hina swin’we ni ra van’wana. (Swiv. 18:6, 7) Hi fanele hi lawula ndlela yo biha leyi hi titwaka ha yona leyi vangiwaka hi ku nga hetiseki ka hina. Mavulavulelo ya nhlambha, ku hlekula, ku sandza ni vukarhi lebyi vangiwaka hi rivengo, a swi lulamanga. (Kol. 3:8; Yak. 1:20) Swi nga onha vuxaka bya hina bya risima ni vanhu van’wana swin’we ni vuxaka bya hina na Yehovha. Yesu u dyondzise leswi: “Un’wana ni un’wana la tshamelaka ku karihela makwavo u ta tihlamulela ehubyeni ya vuavanyisi; kambe mani na mani la vulavulaka ni makwavo hi rito leri nga vulekiki ra xihlekulo u ta tihlamulela eHubyeni Leyikulu; kasi mani na mani la nge, ‘Xiphukuphuku ndziwena,’ u ta lulameriwa hi Gehena ya ndzilo.”—Mat. 5:22.

8. Hi rini laha hi faneleke hi phofula ndlela leyi hi titwaka ha yona, kambe hi nga swi endlisa ku yini sweswo?

⁸ Kambe, ku ni timhaka tin’wana leti hi nga ha gimetaka hi ku vula leswaku i swinene ku vulavula ha tona. Loko makwerhu a vule kumbe a endle swilo leswi ku khunguvanyiseke lerova u tshamela ku anakanya ha swona, u nga pfumeleli mbilu ya wena leswaku yi n’wi venga. (Swiv. 19:11) Loko munhu un’wana a ku hlundzukisa, lawula ku hlundzuka ka wena kutani u teka magoza lama faneleke leswaku u ya lulamisa timhaka na yena. Pawulo u tsale a ku: “Dyambu ri nga peli ma ha ri eka xiyimo xa ku kariha.” Loko xiphiqo lexi xi tshamela ku ku karhata kuma nkarhi lowunene leswaku u vulavula ha xona. (Hlaya Vaefesa 4:26, 27, 31, 32.) Vulavula ni makwenu yoloye hi xiphiqo xa kona  hi ku kongoma kambe hi musa, u ri ni xikongomelo xo kondletela vuxaka lebyinene.—Lev. 19:17; Mat. 18:15.

9. Ha yini hi fanele hi rhanga hi rhurisa mbilu loko hi nga si bula ni munhu loyi a hi khunguvanyiseke?

⁹ Ina, u fanele u hlawula nkarhi lowu faneleke. Ku ni “nkarhi wa ku miyela ni nkarhi wa ku vulavula.” (Ekl. 3:1, 7) Ku tlula kwalaho, “mbilu ya lowo lulama ya anakanyisisa leswaku a ta hlamula.” (Swiv. 15:28) Leswi swi nga ha katsa ku rindza nkarhi lowu faneleke leswaku u ta phofula swiphiqo swa wena. Ku endla tano loko wa ha hlundzuke ngopfu swi nga ha nyanyisa timhaka; kambe a hi vutlhari ku rindza nkarhi wo leha.

Ku Komba Van’wana Musa Swi Kondletela Vuxaka Lebyinene

10. Xana ku komba van’wana musa swi nga byi antswisa njhani vuxaka bya hina na vona?

¹⁰ Ku vulavula hi ndlela ya musa ni ku vulavurisana hi ndlela leyinene swi pfuna ku sungula ni ku hlayisa vuxaka lebyinene ni vanhu van’wana. Entiyisweni, ku endla leswi hi nga swi kotaka leswaku hi antswisa vuxaka bya hina ni vanhu van’wana swi nga antswisa ndlela leyi hi vulavulaka na vona ha yona. Ku endlela van’wana swilo leswinene hi mbilu hinkwayo—ku kuma nkarhi wo va pfuna, ku va nyika tinyiko swi huma embilwini ni ku va kombisa malwandla—swi nga endla leswaku ku va ni ku vulavurisana hi ku ntshunxeka. Swi nga ha tlhela swi “fumba makala lama pfurhaka” eka munhu yoloye naswona swi nga ha n’wi endla a va ni timfanelo letinene, swi endla leswaku swi olova ku vulavula mi ntshunxekile mi tlhela mi lulamisa timhaka.—Rhom. 12:20, 21.

11. Yakobe u endle yini leswaku a lulamisa vuxaka bya yena na Esawu naswona vuyelo byi ve byihi?

¹¹ Yakobe u yi twisisile mhaka leyi. Hahla rakwe ku nga Esawu a a n’wi hlundzukele ngopfu lerova Yakobe u balekile hikuva a a chava leswaku Esawu a nga n’wi dlaya. Yakobe u tlhelele eka rikwavo endzhaku ka malembe yo tala. Esawu u tile a ta hlangana na yena a ri ni vavanuna va 400. Yakobe u khongele eka Yehovha a kombela mpfuno. Endzhaku ka sweswo u rhumele nyiko ya swifuwo swo tala eka Esawu. Nyiko yoleyo yi hetisise xikongomelo xa yona. Loko va hlangana, mbilu ya Esawu se a yi verhamile hiloko a tsutsuma a vukarha Yakobe.—Gen. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.

Khutaza Van’wana Hi Ku Vulavula Hi Ndlela Ya Musa

12. Ha yini hi fanele hi vulavula hi ndlela ya musa ni vamakwerhu?

¹² Vakreste va tirhela Xikwembu ku nga ri vanhu. Hambiswiritano, hi ntumbuluko hi lava ku tsakeriwa hi vanhu van’wana. Ku vulavula ka hina hi ndlela ya musa swi nga hunguta ku karhateka loku vamakwerhu va nga na kona. Hambiswiritano, ku sapatela van’wana swi nga endla leswaku va karhateka swinene naswona van’wana va kala va tivutisa loko va ha amukeleka eka Yehovha. Hikokwalaho, a hi vulavuleni swilo leswi khutazaka vanhu van’wana hi mbilu hinkwayo, hi vula “rito rin’wana ni rin’wana lerinene leri akaka hi ku landza xilaveko xa kona, leswaku ri nghenisa leswi tsakisaka eka lava swi twaka.”—Efe. 4:29.

13. I yini leswi vakulu va faneleke va swi tsundzuka (a) loko va nyikela ndzayo? (b) loko va ri karhi va tsala mapapila?

¹³ Vakulu ngopfu-ngopfu va fanele va “olova” va tlhela va khoma ntlhambi hi tintswalo. (1 Tes. 2:7, 8) Loko vakulu va fanele va nyikela ndzayo, pakani ya vona i ku yi nyikela “hi ku rhula,” hambiloko va vulavula ni lava nga ni “mboyamelo lowu nga riki wunene.” (2 Tim. 2:24, 25) Nakambe vakulu va fanele va kombisa musa loko va tsalelana mapapila ni huvo yin’wana ya vakulu kumbe loko va tsalela hofisi ya rhavi. Va fanele va va ni musa ni vuxiya-xiya, hi ku pfumelelana ni leswi hi swi hlayaka eka Matewu 7:12.

Ku Vulavula Hi Ndlela Ya Musa eNdyangwini

14. Hi xihi xitsundzuxo lexi Pawulo a xi nyikaka vavanuna naswona ha yini?

¹⁴ Swilo leswi hi swi vulaka, ndlela leyi xikandza xa hina xi langutekaka ha yona loko hi ri karhi hi vulavula ni ndlela leyi hi tshukatshukisaka miri ha yona loko hi ri karhi hi vulavula swi khumba vanhu hi ndlela leyi hi nga yi ehleketiki. Hi xikombiso, vavanuna van’wana swi nga ha endleka va nga swi xiyi leswaku ndlela leyi va vulavulaka ha yona yi va khumba swinene vavasati. Makwerhu un’wana wa xisati u te: “Ndza chuha loko nuna wa mina a sungula ku ndzi tlakusela rito loko a hlundzukile.” Marito man’wana lama vuriwaka ma nga ha vavisa wansati naswona swi nga ha endleka a nga ma rivali kambe eka wanuna swi nga ha endleka ma nga  vuli nchumu. (Luka 2:19) Sweswo swi tano ngopfu-ngopfu eka marito lama vuriweke hi munhu loyi wansati a n’wi rhandzaka naswona a lavaka ku n’wi xixima. Pawulo u tsundzuxe vavanuna a ku: “Tshamani mi ri karhi mi rhandza vasati va n’wina naswona mi nga va hlundzukeli ku tlula mpimo.”—Kol. 3:19.

15. Kombisa leswaku ha yini wanuna a fanele a n’wi khoma kahle nsati wa yena.

¹⁵ Emhakeni leyi, makwerhu un’wana loyi se a nga ni malembe a tekile u hlamusele xivangelo xa ku va wanuna a fanele a khoma nsati wa yena hi ndlela leyinene tanihi “xibya xo tsana swinene.” U te: “Loko u khome bodlhela ra risima ra swiluva leri nga tiyangiki, u fanele u ri khoma kahle hikuva ri nga pandzeka. Hambiloko wo ri lema, laha ri nga pandzeka kona ku nga ha sala ku vonaka. Loko wanuna a vula marito lama tlhavaka eka nsati wa yena, a nga ha n’wi twisa ku vava. Leswi swi nga ha vanga xivati lexi nga ta tshama xi ri kona evukatini bya vona.”—Hlaya 1 Petro 3:7.

16. Wansati a nga wu aka njhani ndyangu wa yena?

¹⁶ Vavanuna na vona va nga ha khutaziwa kumbe va hetiwa matimba hi leswi vanhu van’wana va swi vulaka ku katsa ni leswi vuriwaka hi vasati va vona. “Wansati wo tlhariha,” loyi nuna wa yena a nga n’wi ‘tshembaka’ hakunene, u anakanyela ndlela leyi nuna wa yena a titwaka ha yona tanihi leswi na yena a lavaka leswaku nuna wa yena a n’wi anakanyela. (Swiv. 19:14; 31:11) Hakunene, wansati a nga va ni nkucetelo lowukulu endyangwini, wa leswinene kumbe leswo biha. “Wansati la tlhariheke hakunene, u ake yindlu yakwe, kambe loyi a nga xiphukuphuku wa yi hirimuxa hi mavoko yakwe.”—Swiv. 14:1.

17. (a) Vantshwa va fanele va vulavula njhani ni vatswari va vona? (b) Vanhu lavakulu va fanele va vulavula njhani ni vana, naswona ha yini?

¹⁷ Hilaha ku fanaka, vatswari ni vana va fanele va vulavurisana hi ndlela ya musa. (Mat. 15:4) Loko hi vulavula ni vana, ku va anakanyela swi ta hi pfuna leswaku hi papalata ku ‘va dyisa mbitsi’ kumbe ‘ku va hlundzukisa.’ (Kol. 3:21; Efe. 6:4, nhlamuselo ya le hansi ya NW) Hambiloko vana va fanele va tshinyiwa, vatswari ni vakulu va fanele va vulavula na vona hi ndlela leyi nga ni xindzhuti. Loko vanhu lavakulu va endla tano, va ta endla leswaku vantshwa swi va olovela ku lulamisa swihoxo swa vona kutani va hlayisa vuxaka bya vona ni Xikwembu. Sweswo swa antswa swinene ku tlula ku va endla va titwa onge a ku na nchumu lexi hi nga va pfunaka ha xona, ku nga leswi nga endlaka leswaku na vona va titwa hi ndlela yoleyo. Vantshwa va nga ha rivala ndzayo leyi va  nyikiweke yona kambe a va nge yi rivali ndlela leyi vanhu van’wana va vulavuleke na vona ha yona.

Ku Vulavula Swilo Leswinene Swi Suka eMbilwini

18. Hi nga endla yini leswaku hi nga vi na xikhomela?

¹⁸ Ku tikhoma loko hi hlundzukile a swi vuli ku languteka hi rhurile. Pakani ya hina a ku fanelanga ku va ku tikhoma ntsena. Ku ringeta ku languteka hi rhurile kasi hi hlundzuke ku tlula mpimo swi nga hi vangela ntshikilelo. Swi fana ni ku kandziya tibiriki na mafurha ya movha hi nkarhi wun’we. Sweswo swi nga endla leswaku wu tikeriwa swinene naswona swi nga endla leswaku wu onhaka. Kutani u nga fundzi vukarhi, ivi u byi hlanta kunene endzhaku. Khongela eka Yehovha leswaku a ku pfuna u nga vi na xikhomela. Pfumelela moya wa Yehovha wu hundzula miehleketo ni mbilu ya wena leswaku u endla ku rhandza kakwe.—Hlaya Varhoma 12:2; Vaefesa 4:23, 24.

19. I yini leswi nga hi pfunaka leswaku hi papalata timholovo?

¹⁹ Endla leswi nga ta ku pfuna leswaku u lawula ndlela leyi u titwaka ha yona. Loko u tikuma u ri exiyin’weni lexi ku tshikilelaka naswona xi ku endla u hlundzuka, swi ta ku pfuna loko wo suka endhawini yoleyo ivi u ya rhurisa mbilu. (Swiv. 17:14) Loko munhu loyi u vulavulaka na yena a sungula ku hlundzuka, ringeta ku vulavula hi ndlela ya musa. Tsundzuka: “Loko nhlamulo yi olova, yi tlherisa vukarhi, kambe rito leri tlhavaka ri pfuxa ku hlundzuka.” (Swiv. 15:1) Marito lama tlhavaka ma to nyanyisa swilo hambiloko ma vuriwa hi rito ro rhula. (Swiv. 26:21) Kutani loko xiyimo xi lava leswaku u tikhoma, “nonoka emhakeni yo vulavula, [u] nonoka emhakeni ya vukarhi.” Khongela u kombela mpfuno wa Yehovha leswaku u ta vula swilo leswinene ku nga ri swo biha.—Yak. 1:19.

Rivalela Hi Mbilu Hinkwayo

20, 21. I yini lexi nga hi pfunaka ku rivalela van’wana, naswona ha yini hi fanele hi endla tano?

²⁰ Khombo ra kona, a nga kona munhu loyi a kotaka ku lawula ririmi ra yena hi ku helela. (Yak. 3:2) Hambi ku ri swirho swa ndyangu ni vamakwerhu lava rhandzekaka va le vandlheni minkarhi yin’wana va nga ha vula swilo leswi nga hi twisaka ku vava va nga swi xiyi, hambiloko va endla matshalatshala lamakulu. Ematshan’weni yo hatla u hlundzuka, hi ku lehisa mbilu kambisisa leswaku ha yini va vule leswi va swi vuleke. (Hlaya Eklesiasta 7:8, 9.) Xana a va tshikilelekile, a va karhatekile, a va nga titwi kahle kumbe a va ri ni swiphiqo swo karhi?

²¹ Swiyimo swo tano a swi nyiki munhu mpfumelelo wo hlanta vukarhi. Kambe loko hi xiyisisa swiyimo swo tano swi nga hi pfuna ku twisisa leswaku ha yini minkarhi yin’wana vanhu va vula ni ku endla swilo leswi va nga fanelangiki va swi endla naswona swi nga endla leswaku hi va lava rivalelaka. Hinkwerhu ka hina hi tshame hi vula ni ku endla swilo leswi khunguvanyiseke van’wana naswona hi ni ntshembo wa leswaku va ta hi rivalela hi musa. (Ekl. 7:21, 22) Yesu u vule leswaku loko hi lava ku rivaleriwa hi Xikwembu, hi fanele hi rivalela van’wana. (Mat. 6:14, 15; 18:21, 22, 35) Hikwalaho, hi fanele hi hatla hi kombela ku rivaleriwa hi tlhela hi hatla hi rivalela van’wana, xisweswo hi tshama hi ri ni rirhandzu—“xiboho lexi hetisekeke xa vun’we”—emindyangwini ya hina ni le vandlheni.—Kol. 3:14.

22. Ha yini swi hi vuyerisa ku vulavula hi ndlela ya musa?

²² Swi ta ya swi tika swinene ku tshama hi tsakile ni ku va ni vun’we tanihi leswi mafambiselo lawa yo biha ma nga le kusuhi ni ku hela. Loko hi tirhisa milawu leyi kumekaka eRitweni ra Xikwembu swi ta hi pfuna leswaku hi tirhisa ririmi ra hina hi ndlela leyinene ku nga ri leyo biha. Hi ta va ni vuxaka lebyinene ni vamakwerhu evandlheni swin’we ni swirho swa ndyangu, naswona xikombiso xa hina xi ta nyikela vumbhoni lebyinene eka van’wana malunghana na Yehovha “Xikwembu [xa hina] lexi tsakeke.”—1 Tim. 1:11.

Xana U Nga Hlamusela?

• Ha yini swi ri swa nkoka ku hlawula nkarhi lowu faneleke wo bula hi swiphiqo swa n’wina?

• Ha yini minkarhi hinkwayo swirho swa ndyangu swi fanele swi vulavurisana hi “nsovo”?

• Hi nga swi papalata njhani ku vula swilo leswi khunguvanyisaka van’wana?

• I yini lexi nga hi pfunaka ku rivalela van’wana?

[Swivutiso Swa Dyondzo]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 21]

Rhanga u rhurisa mbilu kutani endzhaku u vula leswi ku karhataka

[Swifaniso leswi nga eka tluka 23]

Minkarhi hinkwayo wanuna u fanele a vulavurisana kahle ni nsati wa yena