Ndzi Vone Ndlela Leyi Ntiyiso Wa Bibele Wu Nga Ni Matimba Ha Yona

Hi ku vula ka Vito Fraese

KUMBEXANA a wu si tshama u twa vito leri nge Trentinara. I xidorobana lexi nga edzongeni wa Naples le Italy. Vatswari va mina ni buti wa mina Angelo, va velekeriwe kwalaho. Endzhaku ka loko Angelo a velekiwile, vatswari va mina va rhurhele eUnited States kutani va fika va tshama eRochester, le New York, laha ndzi velekeriweke kona hi 1926. Hi 1922, Tatana u hlangane ro sungula ni Swichudeni swa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti vitaniwa hakona hi nkarhi wolowo. Hi ku hatlisa, Tatana na Manana va ve Swichudeni swa Bibele.

Tatana a a rhurile naswona a a rhandza ku dya marhambu ya nhloko, kambe a a hlundzukisiwa hi vuhomboloki. A a nga swi rhandzi leswi vafundhisi a va pfala vanhu mahlo, kutani minkarhi hinkwayo a a chumayela vanhu tidyondzo ta le Bibeleni. Loko a hume penceni, u teke vuphayona bya nkarhi hinkwawo kukondza a tshika loko a ri ni malembe ya 74 hikwalaho ka vuvabyi ni xixika lexi vuyisaka ni n’wana evukatini. Hambiswiritano, u hambete a vika tiawara leti nga exikarhi ka 40 na 60 hi n’hweti kukondza a va ni malembe ya 90. Xikombiso xa Tatana xi ndzi khumbe ngopfu. Hambileswi minkarhi yin’wana a a ri ni misavu, a a nga lavi miharihari. A a tala ku vula a ku: “Ntiyiso wu fanele wu tekeriwa enhlokweni.”

Tatana na Manana a va tikarhatela ku hi dyondzisa Rito ra Xikwembu hina vana va vona va ntlhanu. Ndzi khuvuriwe hi August 23, 1943, naswona hi June 1944, ndzi ve phayona. Sesi wa mina Carmela a a phayona eGeneva le New York, swin’we na Fern, mutirhi-kulobye loyi a a tshama a tsakile naswona a rhandza ku tivulavulela. A swi tekanga nkarhi ku va ndzi vona leswaku Fern, a a ri ntombhi leyi a ndzi lava ku tshama na yona vutomi bya mina hinkwabyo. Kutani hi August 1946, hi tekanile.

Ntirho Wa Hina Wa Vurhumiwa

Tindhawu timbirhi to sungula leti hi averiweke ku ya tirha eka tona tanihi maphayona yo hlawuleka a ku ri eGeneva ni le Norwich eNew York. Hi August 1948, hi ve ni lunghelo ro ya eka ntlawa wa vu-12 wa Giliyadi. Kutani hi rhumeriwe eNaples le Italy ni mpatswa wun’wana wa varhumiwa, ku nga Carl na Joanne va ka Ridgeway. Hi nkarhi wolowo, doroba ra Naples a ri ri ku hluvukisiweni tanihi leswi a ri hlakatiwe hi nyimpi. A swi tika ku kuma yindlu, xisweswo hi tshame exiyindlwanini lexi nga ni makamara mambirhi ku ringana tin’hweti to hlayanyana.

Loko ndzi ri karhi ndzi kula a ndzi twa vatswari va mina va vulavula ririmi ra le Naples leri humaka eka Xintariyana, kutani Xintariyana xa mina a xi twala hambileswi ndlela leyi a ndzi vitana marito ha yona a yi twala ku fana ni Xiamerika. Fern a swi n’wi tikela ku vulavula Xintariyana. Kambe hi ku hatlisa u sungule ku xi vulavula kahle ku tlula mina.

Eku sunguleni, vanhu lava tsakeleke ntiyiso lava hi va kumeke le Naples a ku ri ndyangu lowu nga ni swirho swa mune. A va xavisa fole leri nga riki enawini. Teresa, un’wana wa xirho xa ndyangu wolowo, xivumbeko xa miri wakwe a xi tshamela ku cinca siku ni siku. Nimixo, a a languteka a nyuherile  hikwalaho ka leswi swikhwama swo tala swa xiketi xakwe a swi tele hi fole. Nimadyambu a a languteka a ondzile ku fana ni rihlanga. Ntiyiso wu cince ndyangu lowu hi ku helela. Eku heteleleni, swirho swa wona swa 16 swi ve Timbhoni. Sweswi ku ni Timbhoni ta kwalomu ka 3 700 edorobeni ra Naples.

Ntirho Wa Hina Wu Kanetiwa

Endzhaku ko tshama eNaples tin’hweti ta kaye ntsena, valawuri va hi hlongorile hina swin’we ni mpatswa lowun’wana edorobeni rero. Hi ye etikweni ra Switzerland nkarhi wa kwalomu ka n’hweti, ivi hi tlhelela eItaly hi ku tirhisa vhisa leyi nyikiwaka vavalangi. Mina na Fern hi averiwe ku ya tirha edorobeni ra Turin. Eku sunguleni, wansati un’wana u hi hirhise kamara naswona a hi tirhisa xihambukelo, kamara ro hlambela ni xitanga swin’we na yena. Loko va ka Ridgeway va fike eTurin, hi hirhe yindlu swin’we. Hi ku famba ka nkarhi, mimpatswa ya ntlhanu ya varhumiwa yi tshame endlwini yin’we.

Loko valawuri va hi hlongola eTurin hi 1955, se a ku akiwe masungulo ya mavandlha ya mune lamantshwa. Se a ku ri ni vamakwerhu lava fanelekaka lava a va ta rhangela mavandlha wolawo. Valawuri va hi byele va ku: “Ha swi tiva leswaku loko n’wina Maamerika se mi fambile, hinkwaswo leswi mi swi endleke swi nge tlhaveriwi hi dyambu.” Kambe ku andza loku veke kona ku kombise leswaku ku andza ka ntirho wa hina a ku titshege hi Xikwembu. Namuntlha, ku ni Timbhoni to tlula 4 600 ni mavandlha ya 56 eTurin.

Doroba Ro Saseka Ra Florence

Ndhawu yin’wana leyi hi averiweke ku ya tirha eka yona a ku ri eFlorence. I khale hi twa hi ta doroba leri tanihi leswi sesi wa mina Carmela ni nuna wakwe Merlin Hartzler a va averiwe ku tirha kona tanihi varhumiwa. Kambe, anakanya u tshama kwalaho. Tindhawu to tanihi Piazza della Signoria, Ponte Vecchio, Piazzale Michelangelo ni le Palazzo Pitti a ti sasekisa doroba leri! A swi tsakisa ku vona ndlela leyi vanhu va le Florence a va angula ha yona eka mahungu lamanene.

Hi dyondze ni ndyangu wun’wana naswona vatswari va kona va khuvuriwile. Hambiswiritano, tatana wa kona a a dzaha. Hi 1973, Xihondzo xo Rindza xi hlamusele leswaku ku dzaha i mukhuva lowu nga basangiki naswona xi khutaze vahlayi leswaku va tshika ku dzaha. Vana vakwe lavakulu va n’wi kombele leswaku a tshika ku dzaha. U va tshembise leswaku u ta tshika, kambe a nga tshikanga. Siku rin’wana nimadyambu nsati wakwe u byele  vana vakwe va mahahlwa leswaku va ya eku etleleni a nga si khongela na vona. Endzhakunyana u titwe nandzu kutani a ya ekamareni ra vona. Kambe se a va tikhongelerile. U va vutisile a ku, “I yini leswi mi swi khongeleleke?” Va hlamule va ku, “Yehovha, hi kombela u pfuna Tatana a tshika ku dzaha.” Wansati loyi u vitane nuna wakwe a ku, “Tana u ta yingisela xikhongelo xa vana va wena.” Loko a va yingiserile u sungule ku khavaxela mihloti kutani a ku, “A ndzi nge he pfuki ndzi dzahile!” U endle hilaha a tshembiseke hakona naswona sweswi swirho leswi tlulaka 15 swa ndyangu wolowo i Timbhoni.

Hi Tirha eAfrika

Hi 1959 hi averiwe ku ya tirha edorobeni ra Mogadishu eSomalia swin’we ni varhumiwa van’wana vambirhi, ku nga Arturo Leveris ni buti wa mina Angelo. Loko hi fika swilo a swi nga fambi kahle hi tlhelo ra swa tipolitiki. Nhlangano wa Matiko wu lerise hulumendhe ya Italy leswaku yi pfuna tiko ra Somalia ku kuma ntshunxeko, kambe xiyimo xi ye xi nyanya. Mantariyana man’wana lama hi dyondzeke na wona ma sukile etikweni naswona a swi nga koteki ku simeka vandlha etikweni rero.

Hi nkarhi wolowo, mufamberi wa marhavi u ringanyete leswaku ndzi va mupfuneti wakwe. Hikwalaho hi sungule ku endzela matiko lama rhendzeleke Somalia. Van’wana lava hi dyondzeke na vona va endle nhluvuko kambe va boheke ku suka ematikweni ya rikwavo hikwalaho ka nkaneto. Van’wana a va sukanga hambileswi va bohekeke ku tiyiselela maxangu yo tala. * Loko hi ehleketa hi ndlela leyi va rhandzeke Yehovha ha yona nileswi va swi tiyiseleleke leswaku va tshama va tshembekile swa ha hi khutaza ninamuntlha.

ESomalia ni le Eritrea hakanyingi dyambu ra kona a ri dlaya ni vusokoti. Swakudya swin’wana swa kwalaho leswi a swi ri ni viriviri a swi hi vangela ku hisa loku engetelekeke. Siku ro sungula leri hi dyeke swakudya sweswo ekaya ra xichudeni xa Bibele, nsati wa mina u vule hi ku vungunya leswaku swakudya a swi bava ngopfu lerova tindleve takwe ti hundzuke to tshwuka!

Loko Angelo na Arturo va rhumeriwe kun’wana, hi sale hi ri hexe. A swi tika ku tirha ku nga ri na munhu la hi khutazaka. Kambe sweswo swi hi pfune ku tshinela eka Yehovha ni ku n’wi tshemba hilaha ku heleleke. Entiyisweni ku endzela matiko lawa ntirho wa hina a wu yirisiwile eka wona swi hi khutaze ngopfu.

ESomalia, hi langutane ni swiphiqo swo hambana-hambana. A hi nga ri na xigwitsirisi, kutani a hi xava swakudya leswi ringaneke ku dyiwa siku rin’we ntsena, ku nga khathariseki leswaku i nyama ya nyankwave leyi vuriwaka hammerhead kumbe mihandzu ya kwalaho yo tanihi timango, mapapawa, mabambalamusi, tikhokhonati kumbe mabanana. Hakanyingi a hi boheka ku hungela switsotswana. Minkarhi yin’wana a swi hi phatsama  eminkolweni loko hi ri karhi hi fambisa tidyondzo ta Bibele.

Hi Tlhelela eItaly

Hikwalaho ka leswi vanghana va hina va hi nyikeke mali, hi kote ku khandziya xikepe lexi rhwalaka mabanana hi tlhelela eItaly leswaku hi ya entsombanweni wa matiko eTurin hi 1961. Hi twe leswaku hi ta averiwa ntirho wun’wana. Hi September 1962, hi tlhelele eItaly, laha ndzi sunguleke ku va mulanguteri wa xifundzha. Hi xave movha lowutsongo, lowu hi wu tirhiseke malembe ya ntlhanu loko hi endzela swifundzha swimbirhi.

Endzhaku ko tshama eAfrika laha ku hisaka swinene, se a hi fanele hi tiyiselela xirhami lexi vuyisaka ni n’wana evukatini. Hi xixika xa lembe rero loko hi endzele vandlha leri nga ehansi ka tintshava ta Alps, hi etlele ekamareni leri nga emuakweni lowu ku hlayisiwaka furu eka wona naswona a hi nga ri na nchumu lowu a hi tikufumete ha wona. A ku titimela ngopfu lerova hi etlele hi ambale mabaji ya hina. Hi vusiku byebyo, mimbhaha ya mune ni timbyana timbirhi swi file hikwalaho ka xirhami ekusuhi ni kwalaho.

Endzhakunyana, ndzi tlhele ndzi va mulanguteri wa muganga. Emalembeni wolawo, a hi endzela miganga hinkwayo etikweni ra Italy. Minkarhi yo tala hi endzele tindhawu tin’wana to fana ni nhlonhle ya Calabria ni xihlala xa Sicily. Hi khutaze vantshwa leswaku va endla nhluvuko entiyisweni naswona va tivekela pakani yo va vakulu, valanguteri va swifundzha ni va miganga kumbe vatirhi va le Bethele.

Hi dyondze swo tala eka vanghana va hina vo tshembeka lava tirheleke Yehovha hi mbilu hinkwayo. Hi sungule ku tlangela timfanelo ta vona to fana ni ku tshembeka hi ku helela eka Yehovha, ku hanana, ku rhandza vamakwavo, ku va ni moya wo pfumelelana ni swiyimo ni ku titsona swo karhi. Hi ye emicatweni eTiholweni ta Mfumo. Micato ya kona a yi fambisiwa hi Timbhoni leti a ti ri vacatisi va ximfumo, ku nga nchumu lowu a hi nga lorhi leswaku wu nga endleka etikweni emalembeni lama hundzeke. Mavandlha a ma nga ha khomi minhlangano eswitangeni swa vamakwerhu kumbe va tshama emapulangeni, hilaha a va tolovele ku endla hakona eTurin. Kambe mavandlha yo tala ma ni Tiholo ta Mfumo to saseka leti dzunisaka Yehovha. A ha ha khomi tinhlengeletano etiholweni ta mintlangu ta xiyimo xa le hansi, kambe se hi ti khomela eTiholweni letikulu ta Tinhlengeletano. Naswona swi hi tsakise ngopfu ku vona nhlayo ya vahuweleri yi hundza 243 000. Loko hi fika eItaly, a ku ri ni vahuweleri va 490 ntsena.

Hi Endle Swiboho Leswinene

Hi langutane ni swiphiqo swin’wana ku katsa ni ku tsundzuka ekaya ni vuvabyi. Fern a a tala ku tsundzuka ekaya nkarhi hinkwawo loko a vona lwandle. Nakambe u tlhele a boheka ku endliwa vuhandzuri lebyikulu kanharhu. Siku rin’wana loko a  khome ndlela yo ya fambisa dyondzo ya Bibele, u tlhaviwe hi foroko leyikulu hi munhu loyi a a kaneta. U kale a yisiwa exibedlhele.

Hambileswi minkarhi yin’wana a hi hela matimba, hi ‘rindzele Yehovha,’ hi ku ya hi leswi tsariweke eka Swirilo 3:24. I Xikwembu xa nchavelelo. Nkarhi wun’wana lowu a hi hele matimba, Fern u kume papila ro saseka leri humaka eka Makwerhu Nathan Knorr. U tsale leswaku tanihi leswi a velekiweke ekusuhi ni le Bethlehem, ePennsylvania, laha Fern a sunguleke kona ku phayona, a a swi tiva kahle leswaku vavasati va le Pennsylvania lava velekiweke eJarimani, ku fana na yena, va tiyile naswona va tiyimisela. A a tiyisile. Ku ringana malembe yo tala, hi kume swikhutazo hi tindlela to tala ni leswi humaka eka vanhu vo tala.

Ku nga khathariseki swiphiqo leswi hi langutaneke na swona, hi ringete ku tshama hi ri karhi hi hisekela ntirho wo chumayela. Loko Fern a fanisa ku hiseka loku hi faneleke hi va na kona ni Lambrusco, vhinyo ya le Italy leyi nga ni swimbyarumbyaru leswi nga heriki, u te: “A hi fanelanga hi pfumelela ku hiseka ka hina ku hela.” Endzhaku ko heta malembe ya 40 ndzi ri mulanguteri wa xifundzha ni wa muganga, hi nyikiwe xiavelo xin’wana xo endzela ni ku simeka mintlawa ni mavandlha hi tindzimi tin’wana handle ka Xintariyana. Mintlawa yoleyo yi chumayela vanhu lava humaka eBangladesh, eChayina, aEritrea, aEtiyopiya, eGhana, eIndiya, eNigeria, ePhilippine, eSri Lanka ni le matikweni man’wana. Ti tele tindlela to hlamarisa leti hi voneke ndlela leyi Rito ra Xikwembu ri byi hundzuleke ha yona vutomi bya vanhu lava nantsweke musa wa Yehovha lerova ku hlaya i ku xurha.—Mik. 7:18, 19.

Siku ni siku hi kombela Yehovha leswaku a hambeta a hi nyika matimba leswaku hi kota ku endla ntirho wo chumayela. Ntsako wa Hosi hi wona lowu hi nyikaka matimba. Swa hi tsakisa swi tlhela swi hi tiyisekisa leswaku hi endle swiboho leswinene evuton’wini loko hi ri karhi hi chumayela ntiyiso wa Bibele.—Efe. 3:7; Kol. 1:29.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Chati/Swifaniso leswi nga eka tluka 27-29]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Vatswari va mina eRochester le New York

1948

Ndzi ri eSouth Lansing leswaku ndzi ta va eka ntlawa wa vu-12 wa Giliyadi

1949

Ndzi ri na Fern loko hi nga si ya eItaly

Loko ndzi ri eCapri le Italy

1952

Loko hi ri eTurin ni le Naples swin’we ni varhumiwa van’wana

1963

Loko Fern a ri ni swichudeni swin’wana swakwe swa Bibele

“A hi fanelanga hi pfumelela ku hiseka ka hina ku hela”