Ku Tsakela Ku Tirhela Yehovha Hambiloko Ndzi Langutane Ni Miringo

Hi ku vula ka Maatje de Jonge-van den Heuvel

NDZI ni malembe ya 98. Eka malembe wolawo, 70 ya wona ndzi tiphine hi ku tirhela Yehovha—kambe ripfumelo ra mina ri ringiwile. Hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, ndzi khomiwile ndzi yisiwa ekampeni ya nxaniso, laha siku rin’wana ku hela matimba ku endleke leswaku ndzi endla xiboho lexi ndzi tisoleke ha xona endzhaku ka nkarhi. Endzhaku ka malembe yo hlayanyana, ndzi langutane ni ndzingo wun’wana lowu vavaka swinene. Nilokoswiritano, ndzi nkhensa Yehovha hileswi ndzi veke ni lunghelo ro n’wi tirhela hambiloko ndzi langutane ni miringo.

Vutomi bya mina byi cincile hi October 1940. A ndzi tshama eHilversum, ku nga doroba leri nga kwalomu ka tikhilomitara ta 24 edzonga-vuxa bya Amsterdam le Netherlands. Tiko leri a ri fumiwa hi mfumo wa Manazi. Se a ndzi ri ni malembe ya ntlhanu ndzi tekane na Jaap de Jonge, nuna la khathalaka naswona a hi ri ni xinhwanyetana xa malembe manharhu lexi vuriwaka Willy. A hi tshama ekusuhi ni ndyangu lowu a wu ri evuswetini naswona a swi wu tikela ku wundla vana va nhungu. Kambe a va tshama ni jaha rin’wana leri se a ri ri ni nkarhi wo leha ri va endzerile. Ndzi tivutise ndzi ku, ‘Ha yini wu tirhwexa ndzhwalo lowu engetelekeke?’ Loko ndzi va yisela swakudya, ndzi byeriwe leswaku jaha rero a ri ri phayona ra nkarhi hinkwawo. Ri vulavule na mina hi Mfumo wa Xikwembu ni mikateko leyi wu nga ta yi tisa. Ndzi khumbiwe swinene hi leswi ndzi swi tweke naswona ndzi nambe ndzi amukela ntiyiso. Hi lembe rero ndzi tinyiketele eka Yehovha kutani ndzi khuvuriwa. Endzhaku ka loko ku hele lembe ndzi khuvuriwile, nuna wa mina na yena u amukele ntiyiso.

Hambileswi a ndzi ri ni vutivi byitsongo hi Bibele, a ndzi swi twisisa kahle leswaku leswi ndzi nga Mbhoni a swi vula leswaku ndzi xirho xa vukhongeri lebyi yirisiweke. Nakambe a ndzi swi tiva leswaku Timbhoni to tala se a ti khotsiwile hikwalaho ko chumayela rungula ra Mfumo. Hambiswiritano, ndzi hatle ndzi sungula ku chumayela hi yindlu ni yindlu naswona mina ni nuna wa mina hi rhurhele maphayona ni valanguteri va miganga ni va swifundzha endlwini ya hina. Kaya ra hina ri tlhele ri tirhiseriwa ku veka minkandziyiso ya Bibele, leyi a hi tiseriwa yona hi vamakwerhu va le Amsterdam. A ku layichiwa tibuku eka swikanyakanya swa vona leswi a swi endleriwe ku rhwala minkandziyiso yo tala ivi ti phutseriwa hi seyila. Vangungumerisi volavo va tibuku a va ri ni rirhandzu ni xivindzi. Va veke vutomi bya vona ekhombyeni hikwalaho ka vamakwavo.—1 Yoh. 3:16.

“Manana, Xana U Ta Hatla U Vuya?”

Endzhaku ka tin’hweti ta kwalomu ka tsevu ndzi khuvuriwile, maphorisa manharhu ma fike ma yima enyangweni. Hiloko ma nghena endlwini ivi ma sungula ku secha. Hambileswi ma nga xi kumangiki xikamarana lexi a xi tele hi tibuku, ma kume tin’wana leti a hi ti tumbete ehansi ka mubedo wa hina. Hi nkarhi wolowo, va ndzi lerise leswaku ndzi famba na vona exitichini xa maphorisa eHilversum. Loko ndzi angarhe Willy ndzi n’wi lela u te, “Manana, xana u ta hatla u vuya?” Ndzi te, “Ina n’wananga ndzi ta hatla ndzi vuya.” Hambiswiritano, ku hundze tinh’weti ta 18 emahlweni ko va ndzi n’wi angarha nakambe.

Phorisa rin’wana ri fambe na mina hi xitimela hi  ya eAmsterdam leswaku ndzi ya konanisiwa. Vakonanisi va ringete ku ndzi sindzisa ku vula leswaku vavanuna vanharhu va le dorobeni ra Hilversum i Timbhoni ta Yehovha. Ndzi te: “A ndzi va tivi, handle ka un’we, loyi a hi tiselaka ntswamba.” Wolowo a ku ri ntiyiso; makwerhu yoloye a a hi tisela ntswamba. Ndzi engetele ndzi ku, “Leswaku i Mbhoni ya Yehovha kumbe a hi yona, mi fanele mi vutisa yena, ku nga ri mina.” Loko ndzi ale ku ya emahlweni ndzi vulavula, va ndzi be exikandzeni va tlhela va ndzi pfalela tin’hweti timbirhi exitokisini. Loko nuna wa mina a kume laha a ndzi pfaleriwe kona, u ndzi tisele swiambalo ni swakudya. Kutani hi August 1941, ndzi rhumeriwe eRavensbrück, ku nga kampa ya vakhotsiwa vaxisati leyi a yi dume hi swo biha, leyi a yi ri kwalomu ka 80 wa tikhilomitara en’walungu wa Berlin, eJarimani.

“U Nga Karhateki Murhandziwa”

Loko hi fika hi byeriwe leswaku hi nga ntshunxiwa hi tlhelela emakaya loko ho sayina xihlambanyo hi landzula ripfumelo ra hina. Kambe, a ndzi xi sayinanga. Ematshan’weni ya sweswo, ndzi va nyike swilo swa mina kutani ndzi hluvula swiambalo exihambukelweni, laha ndzi hlanganeke ni vamakwerhu van’wana va xisati lava humaka eNetherlands. Hi nyikiwe swiambalo swa le kampeni leswi a swi rhungeleriwe xilapana xa xivunguvungu xa tinhla tinharhu, puleti, khapu ni lepula. Hi vusiku byo sungula hi pfaleriwe emuakweni lowu ku tshamaka vabohiwa swa xinkarhana. Loko ndzi ri kwalaho, ndzi khavaxele mihloti ro sungula hi mpfhuka ndzi khomiwile. Loko ndzi ri karhi ndzi rila ndzi tivutisile ndzi ku, “Xana ku ta humelela yini? Ndzi ta tshama laha ku fikela rini?” Entiyisweni, enkarhini wolowo vuxaka bya mina na Yehovha a byi nga si tiya ngopfu, hikuva a ndzo va ni tin’hweti ti nga ri tingani ndzi dyondze ntiyiso. A ka ha ri ni swo tala leswi a ndzi fanele ndzi swi dyondza. Hi siku leri landzeleke loko ku ri karhi ku vitaneriwa mavito ya hina, makwerhu wa xisati wa le Netherlands u fanele a swi xiyile leswaku a ndzi nga tsakanga. U te: “U nga karhateki murhandziwa! Ku hava lexi nga hi vavisaka.”

Endzhaku ka loko ku vitaneriwe mavito ya hina, hi yisiwe emuakweni wun’wana, laha hi amukeriweke hi madzana ya vamakwerhu va xisati lava humaka eJarimani ni le Netherlands. Vamakwerhu van’wana va xisati va le Jarimani se a va pfaleriwe ekampeni yoleyo ku tlula lembe. Ku tshama na vona swi ndzi tiyisile, hakunene swi endle leswaku ndzi nga karhateki. Ndzi tlhele ndzi tsakisiwa hileswi muako lowu vamakwerhu va xisati a va tshama eka wona a wu base ku tlula hinkwayo ekampeni. Handle ko basa, muako wa hina a wu tiviwa hileswaku vanhu va kona a va yivi, a va rhuketeli kumbe ku lwa. Ku hambana ni tihanyi leti a hi langutana na tona ekampeni, muako wa hina a wu fana ni xihlala lexi baseke lexi rhendzeriweke hi lwandle leri thyakeke.

Vutomi Bya Le Kampeni

Vutomi bya le kampeni a byi katsa ku tirha ngopfu ni ku dya swakudya switsongo. A hi boheka ku pfuka hi awara ya ntlhanu nimixo, naswona endzhakunyana ka sweswo hi sungula ku vitaneriwa. Varindzi a va hi yimisa ehandle ku ringana kwalomu ka awara hambiloko ku na mpfula kumbe ku hisa. Hi awara ya ntlhanu nimadyambu endzhaku ko tirha hi matimba siku hinkwaro, a hi tlhela hi vitaneriwa. Kutani a hi dya sopo ni xinkwa ivi hi ya eku etleleni hi karhele swinene.

Siku ni siku handle ka Sonto, a ndzi averiwe ku tirha emapurasini laha a ndzi tsema koroni hi sikela, ndzi basisa migerho ni tihoko ta tinguluve. Hambileswi ntirho wa kona a wu tika naswona a wu thyakisana, a ndzi swi kota ku wu endla siku ni siku hikuva a ndza ha ri muntshwa naswona a ndzi ri ni matimba. Naswona ku yimbelela tinsimu leti sekeriweke eBibeleni loko ndzi ri karhi ndzi tirha swi  ndzi tiyisile. Hambiswiritano, siku ni siku a ndzi tsundzuka nuna wa mina ni n’wana wa hina.

A hi nyikiwa swakudya switsongo kambe hinkwerhu a hi ringeta ku hlayisa xinkwa xitsongo siku ni siku leswaku hi ta va ni swakudya leswi engetelekeke hi Tisonto loko hi hlanganile hi vulavula hi timhaka leti sekeriweke eBibeleni. A hi nga ri na yona minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni, kambe a ndzi va yingisela hi vurhon’wana vamakwerhu va xisati lavakulu va le Jarimani loko va vulavula hi timhaka ta le Bibeleni. Hi kale hi khoma Xitsundzuxo xa rifu ra Kreste.

Nhlomulo, Ku Tisola Ni Ku Khutaziwa

Minkarhi yin’wana, a hi lerisiwa ku endla ntirho lowu hi ku kongoma a wu seketela nyimpi ya Manazi. Hikwalaho ka leswi a hi nga hlanganyeli eka swa tipolitiki, vamakwerhu hinkwavo va xisati va arile ku endla ntirho wolowo, na mina ndzi landzele xikombiso xa vona xa ku va ni xivindzi. Hi xupuriwe hi ku tsoniwa swakudya masiku yo hlayanyana ni ku yimisiwa tiawara to hlayanyana loko hi vitaneriwa. Hi tshame hi pfaleriwa emuakweni wa hina ku ringana masiku ya 40 hi nga ri na nchumu wo tikufumeta ha wona hi xixika.

Hina Timbhoni ta Yehovha a hi tshamela ku byeriwa leswaku hi nga ntshunxiwa hi tlhelela emakaya loko ho sayina phepha leri nga ni xihlambanyo lexi landzulaka ripfumelo ra hina. Endzhaku ko heta nkarhi lowu tlulaka lembe eRavensbrück, ndzi hele matimba swinene. Ndzi n’wi tsundzuke swinene nuna wa mina ni n’wana wa hina lerova ndzi ye eka varindzi ndzi ya va kombela leswaku va ndzi nyika phepha rero leri nga ni xihlambanyo lexi vulaka leswaku a ndzi nge he vi Xichudeni xa Bibele kutani ndzi ri sayina.

Loko vamakwerhu va xisati va twa leswaku ndzi sayine phepha rero, van’wana va sungule ku ndzi papalata. Hambiswiritano, vamakwerhu vambirhi va xisati lava kuleke va le Jarimani, ku nga Hedwig na Gertrud va ndzi laveterile kutani va ndzi tiyisekisa leswaku va ndzi rhandza. Loko hi ri karhi hi tirha etihokweni ta tinguluve, va ndzi hlamusele hi musa ndlela leyi swi nga swa nkoka ha yona ku tshama hi tshembekile eka Yehovha ni ndlela leyi hi kombisaka ha yona leswaku ha n’wi rhandza hi ku ka hi nga landzuli ripfumelo ra hina. Nkhathalelo wa vona lowu fanaka ni wa manana ni rirhandzu leri va ndzi kombiseke rona swi ndzi khumbe swinene. * A ndzi swi tiva leswaku leswi ndzi swi endleke a swi hoxile, kutani a ndzi lava leswaku phepha ra mina ra xihlambanyo ri handzuriwa. Siku rin’wana nimadyambu ndzi byele makwerhu un’wana wa xisati hi xiboho lexi ndzi xi endleke xa ku kombela leswaku phepha ra mina ra xihlambanyo ri handzuriwa. Murindzi un’wana wa kampa u fanele a hi twile loko hi vulavula hikuva hi madyambu wolawo ndzi ntshunxiwile ekampeni ndzi nga swi langutelanga kutani ndzi yisiwa exitimeleni leswaku ndzi tlhelela eNetherlands. Un’wana wa varhangeri loyi ndza ha xi tsundzukaka kahle xikandza xakwe u te: “Wa ha ri Bibelforscher (Xichudeni xa Bibele) naswona u ta tshama u ri xona.” Ndzi hlamule ndzi ku: “Ina ndzi ta tshama ndzi ri xona, loko Yehovha a swi rhandza.” Hambiswiritano, a ndzi tshamela ku ehleketa ndzi ku, ‘Ndzi nga xi landzula njhani xihlambanyo lexi ndzi xi sayineke?’

Yinhla yin’wana leyi nga eka xihlambanyo xexo a yi ku: “Ndza tiyisekisa leswaku a ndzi nge he tlheli ndzi va xirho xa Nhlengeletano ya Matiko ya Swichudeni swa Bibele.” A ndzi swi tiva leswi ndzi faneleke ndzi swi endla. Hi January 1943 endzhakunyana ka loko ndzi fike ekaya, ndzi tlhele ndzi sungula ku chumayela. I ntiyiso leswaku loko a ndzi lo tlhela ndzi khomiwa ra vumbirhi hi valawuri va Manazi ndzi ri karhi ndzi chumayela hi Mfumo wa Xikwembu, a ndzi ta xupuriwa ku tlula mpimo.

Leswaku ndzi kombisa Yehovha leswaku ndzi swi lava hi mbilu hinkwayo ku va nandza wakwe la tshembekaka, mina ni nuna wa mina hi tlhele hi rhurhela vangungumerisi va tibuku ni valanguteri va miganga ni va swifundzha endlwini ya hina. Ndzi tsake swinene leswi ndzi tlheleke ndzi kuma nkarhi wo kombisa leswaku ndzi rhandza Yehovha ni vanhu vakwe!

Khombo Lerikulu

Loko ka ha sele tin’hweti ti nga ri tingani leswaku nyimpi yi hela, mina ni nuna wa mina hi langutane ni khombo lerikulu. Hi October 1944, Willy u sungule ku vabya hi xitshuketa. A a khomiwe hi vuvabyi bya mikolo. Hi ku hatlisa xiyimo xakwe xi  nyanyile kutani u file endzhaku ka masiku manharhu a ri ni malembe ya nkombo ntsena.

Ku feriwa hi n’wana wa hina loyi a ri swakwe a swi vava swinene. Entiyisweni, miringo leyi ndzi langutaneke na yona eRavensbrück a yi nyawuli loko yi ringanisiwa ni ku vava loku ndzi ku tweke loko hi feriwa hi n’wana wa hina. Hambiswiritano, hi nkarhi wolowo wa maxangu, minkarhi hinkwayo a hi tichavelela hi marito ya Pisalema 16:8 lama nge: “Ndzi veke Yehovha emahlweni ka mina nkarhi hinkwawo. Hikuva u le vokweni ra mina ra xinene, a ndzi nge tsekatsekisiwi.” Mina ni nuna wa mina a hi xi tshemba hi ku helela xitshembiso xa Yehovha xa leswaku vafi va ta pfuxiwa. Hi khomelele entiyisweni naswona minkarhi hinkwayo a hi ri vachumayeri lava hisekaka va mahungu lamanene. Nuna wa mina u ndzi pfunile hakunene leswaku ndzi tirhela Yehovha hi mbilu leyi tsakeke kukondza a fa hi 1969.

Mikateko Ni Ntsako

Emalembeni yo tala lama hundzeke, nchumu lowu ndzi tsakiseke swinene a ku ri ku va ni xinghana lexikulu ni vatirhi va nkarhi hinkwawo. Kaya ra hina a ri tshama ri pfulekele ku rhurhela valanguteri va miganga ni va swifundzha ni vasati va vona loko va endzele vandlha ra ka hina, hilaha hi endleke hakona hi nkarhi wa nyimpi. Mpatswa wun’wana lowu a wu endzela mavandlha, ku nga Maarten na Nel Kaptein, wu kale wu tshama ekaya ra hina ku ringana malembe ya 13. Loko Nel a vabyela ku fa, ndzi kote ku n’wi khathalela ekaya ra hina ku ringana tin’hweti tinharhu kukondza a fa. Ku va ni xinghana na vona swin’we ni vamakwerhu lava rhandzekaka va kwalaho swi ndzi pfune ku tsakela xiyimo xa vun’we ni ku rhula lexi hi hanyaka eka xona sweswi.

Xiendlakalo xin’wana lexi tsakisaka swinene evuton’wini bya mina xi endleke hi 1995 loko ndzi kume xirhambo xo ya ekampeni ya Ravensbrück leswaku hi ya hlangana hinkwerhu hina lava a hi khotsiwile kwalaho. Loko ndzi ri kwalaho, ndzi hlangane ni vamakwerhu va xisati lava a hi khotsiwe swin’we ekampeni ni lava se a ndzi ri ni malembe yo tlula 50 ndzi hetelele ku va vona. Ku va swin’we na vona a ku ri nchumu lowu nga rivalekiki ni lowu khumbaka mbilu naswona hi kume nkarhi wo khutazana leswaku hi ri langutela hi mahlo-ngati siku leri varhandziwa va hina lava feke va nga ta pfuxiwa ha rona.

Eka Varhoma 15:4, muapostola Pawulo u vule leswaku “hi ta va ni ntshembo hikwalaho ka ku tiyisela ka hina ni hikwalaho ka nchavelelo lowu humaka eMatsalweni.” Ndzi nkhensa Yehovha hileswi a ndzi nyikeke ntshembo wolowo, lowu ndzi pfuneke leswaku ndzi kota ku n’wi tirhela ndzi tsakile hambiloko ndzi langutane ni miringo.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Ndzi ri na Jaap hi 1930

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

N’wana wa hina Willy loko a ri ni malembe ya nkombo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Hi 1995, ndzi ye eka xiendlakalo xa ku hlangana ka hinkwavo lava a va khotsiwile. Ndzi le ka layini yo sungula naswona ndzi wa vumbirhi ku suka eximatsini