‘Tana Ni Tibuku-nsongwa, Ngopfu-ngopfu Leta Madzovo’

LOKO a vula marito lama nga laha henhla, muapostola Pawulo a a kombela murhumiwa-kulobye Timotiya leswaku a n’wi tisela tibuku-nsongwa tin’wana. I tibuku-nsongwa ni madzovo ya muxaka muni leswi Pawulo a a vulavula ha swona? I yini leswi n’wi endleke a vula marito lawa? Naswona hi nga dyondza yini eka xikombelo lexi?

Exikarhi ka lembe-xidzana ro sungula C.E., loko Pawulo a tsala marito wolawo, tibuku ta 39 ta Matsalwa ya Xiheveru a ti avanyisiwe hi 22 kumbe 24 wa tibuku, leti to tala ta tona swi nga ha endlekaka leswaku a ti tsariwe eka tibuku-nsongwa to hambana. Profesa Alan Millard u vule leswaku hambileswi tibuku-nsongwa leti a ti durha, “vanhu lava fuweke a va ri na tona.” Van’wana a va ri na yin’we ya tona. Hi xikombiso, mutsheniwa wa Muetiyopiya a a ri ni buku-nsongwa ekalichini yakwe naswona a a ma “hlayela ehenhla marito ya muprofeta Esaya.” A a ‘lawula ehansi ka Kandake hosi ya xisati ya Vaetiyopiya naswona a a langutela xuma xa yena hinkwaxo.’ Swi nga ha endleka leswaku a a fuwe ngopfu lerova a a ri ni tibuku tin’wana ta Matsalwa.—Mint. 8:27, 28.

Eka xikombelo xakwe lexi yaka eka Timotiya, Pawulo u tsale a ku: “Loko u ta, tana ni nkhancu lowu ndzi wu siyeke na Karpo eTrowasi, ni tibuku-nsongwa, ngopfu-ngopfu leta madzovo.” (2 Tim. 4:13) Leswi swi kombisa leswaku Pawulo a a ri ni tibuku to tala. Eka tibuku hinkwato leti Pawulo a a ri na tona, ta nkoka swinene eka yena a ku ri Rito ra Xikwembu. Malunghana ni rito leri nge “madzovo” eka ndzimana leyi, mukambisisi wa Bibele A. T. Robertson u te: “Swi nga ha endleka leswaku leti ngopfu-ngopfu a ku ri tikopi ta tibuku ta Testamente ya Khale, leta madzovo a ti durha swinene ku tlula leta papirasi.” Ku sukela loko Pawulo a ha ri muntshwa, u “dyondze . . . emilengeni ya Gamaliyele,” loyi a a dyondzisa Nawu wa Muxe naswona a a xiximiwa ngopfu hi vanhu hinkwavo. Kutani swa twala leswi Pawulo a a ri ni tikopi takwe ta tibuku-nsongwa ta Rito ra Xikwembu.—Mint. 5:34; 22:3.

Ndlela Leyi Vakreste A Va Tirhisa Tibuku-nsongwa Ha Yona

Hambiswiritano, vanhu vo tala a va nga ri na tona tibuku-nsongwa ta Matsalwa yo Kwetsima. Kutani, Vakreste vo tala enkarhini wolowo a va ri hlaya njhani Rito ra Xikwembu? Papila ro sungula leri Pawulo a ri tsaleleke Timotiya ri hi paluxela swin’wana. U tsale a ku: “Loko ndza ha ri endleleni, yana emahlweni u tinyiketela eku hlayeni ka le rivaleni.” (1 Tim. 4:13) Ku hlaya ka le rivaleni a ku ri xiphemu xa nongonoko wa nhlangano wa mavandlha ya Vukreste, ku nga mukhuva wa khale wa vanhu va Xikwembu ku sukela enkarhini wa Muxe.—Mint. 13:15; 15:21; 2 Kor. 3:15.

Leswi Timotiya a a ri nkulu, a a fanele a “tinyiketela” ku hlaya hi rito leri tlakukeke naswona sweswo a swi ta vuyerisa lava a va nga ri na tona tikopi ta Matsalwa. Entiyisweni, loko ku hlayiwa Rito ra Xikwembu erivaleni, vanhu hinkwavo a va rhiya ndleve leswaku va nga hundziwi hi nchumu naswona vatswari ni vana a va swi tlhuvutsa ekaya leswi hlayiweke eminhlanganweni.

 Buku-nsongwa leyi dumeke ya Esaya leyi kumiweke eLwandle leri Feke yi lehe kwalomu ka 7,3 wa timitara. Buku-nsongwa a yi tika hikuva emakumu ka tlhelo ha rin’we ra yona a yi ri ni nhonga yin’we naswona hakanyingi a yi ri ni xifunengeto lexi a xi yi sirhelela. Kumbexana Vakreste vo tala a va nga khomi to tala loko va ya chumayela. Hambileswi Pawulo a a ri ni tibuku-nsongwa tin’wana ta Matsalwa leti a a ti tirhisa, a swi kanakanisi leswaku a a nga ta swi kota ku teka hinkwato leti a a ri na tona loko a teka maendzo yakwe. Kutani u siye tin’wana ni munghana wakwe Karpo eTrowasi.

Hi Nga Dyondza Yini Eka Xikombiso Xa Pawulo?

Loko a nga si kombela ku tiseriwa tibuku-nsongwa, Pawulo loyi se a a khotsiwe ra vumbirhi eRhoma u tsale a ku: “Ndzi lwe nyimpi leyinene, ndzi tsutsume pfhumba ndzi kondza ndzi heta . . . Ku sukela hi nkarhi lowu ku ya emahlweni ndzi vekeriwe harhi ya ku lulama.” (2 Tim. 4:7, 8) Kumbexana u tsale marito lawa kwalomu ka 65 C.E. hi nkarhi wa ku xanisiwa ka Vakreste hi Nero. Hi nkarhi lowu u xanisiwe ngopfu ekhotsweni. Entiyisweni, a a ehleketa leswaku a a ta dlayiwa ku nga ri khale. (2 Tim. 1:16; 4:6) Swa twisiseka leswi Pawulo a a swi lava hi mbilu yakwe hinkwayo ku va ni tibuku-nsongwa takwe. Hambileswi a a tiyiseka leswaku u lwe nyimpi leyinene ya ripfumelo ku fikela emakumu, a a navela ku hambeta a tiaka hi ku dyondza Rito ra Xikwembu.

Swi nga ha endleka leswaku Timotiya a a ha ri aEfesa loko a kuma xikombelo xa Pawulo. (1 Tim. 1:3) Ku suka aEfesa u ya eRhoma u famba hi le Trowasi i mpfhuka lowu nga endlaka kwalomu ka tikhilomitara ta 1 600. Epapileni leri fanaka, Pawulo u khutaze Timotiya a ku: “Endla hinkwaswo leswi u nga swi kotaka leswaku u fika vuxika byi nga si fika.” (2 Tim. 4:21) Bibele a yi vuli loko Timotiya a byi kumile byatso lebyi a byi ta n’wi yisa eRhoma hi nkarhi lowu Pawulo a a n’wi lava ha wona.

Hi nga dyondza yini eka xikombelo xa Pawulo xo tiseriwa “tibuku-nsongwa, ngopfu-ngopfu leta madzovo”? U tshame a ri ni ku navela ko dyondza Rito ra Xikwembu hi nkarhi lowu wa maxangu evuton’wini byakwe. Xana wa swi vona leswaku sweswo hi swona leswi n’wi pfuneke leswaku minkarhi hinkwayo a tshama a tiyile eripfumelweni, a gingiriteka entirhweni wa Xikwembu ni ku khutaza vo tala?

Namuntlha, hi katekile swinene loko hi ri ni kopi ya hina ya Bibele leyi heleleke! Van’wana va hina va ni tikopi to hlayanyana ta vuhundzuluxeri lebyi fanaka bya Bibele ni ta vuhundzuluxeri byin’wana byo hambana-hambana. Ku fana na Pawulo, hi fanele hi hlakulela ku tiyimisela ku kuma ku twisisa loku dzikeke ka Matsalwa. Eka mapapila lama huhuteriweke ya 14 lawa Pawulo a kumeke lunghelo ro ma tsala, ra vumbirhi leri a ri tsaleleke Timotiya a ku ri ro hetelela. Xikombelo xakwe xi humelela emakumu ka buku. Entiyisweni, xikombelo xa Pawulo lexi yaka eka Timotiya xa leswaku a ‘ta ni tibuku-nsongwa, ngopfu-ngopfu leta madzovo,’ a ku ri xin’wana xa swilo swo hetelela leswi tsariweke leswi a a navela leswaku swi endliwa.

Xana u swi navela hi mbilu hinkwayo ku lwa nyimpi leyinene ya ripfumelo kukondza u hlula, hilaha Pawulo a endleke hakona? Xana u lava ku tshama u hisekela ntirho wa Yehovha ni ku lunghekela ku hlanganyela entirhweni wo chumayela ntsena loko Hosi yi lava leswaku hi hambeta hi wu endla? Kutani, ha yini u nga khutazi Vakreste-kuloni hilaha Pawulo a va khutazeke hakona? “Nyikela nyingiso lowu hambetaka eka wena ni le ku dyondziseni ka wena” hi ku hisekela ku dyondza Bibele nkarhi ni nkarhi, leyi sweswi se yi kumekaka eka vanhu vo tala ku tlula rini na rini hi tindlela leti olovaka ku tlula tibuku-nsongwa.—1 Tim. 4:16.

[Mepe/Swifaniso leswi nga eka matluka 18, 19]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Efesa

Trowasi

Rhoma