Xana Abrahama A A Ri Na Tona Tikamela Hakunene?

BIBELE yi vula leswaku tikamela a ku ri swin’wana swa swifuwo leswi Abrahama a swi kumeke eka Faro. (Gen. 12:16) Loko nandza wa Abrahama a teke riendzo ro leha ro ya eMesopotamiya, u ‘teke tikamela ta khume eka tikamela ta n’wini wakwe.’ Kutani Bibele yi swi veka erivaleni leswaku Abrahama a a ri ni tikamela eku sunguleni ka 2000 B.C.E.—Gen. 24:10.

Van’wana a va yi pfumeli mhaka leyi. The New International Version Archaeological Study Bible yi ri: “Vakambisisi va vula leswaku swiviko leswi vulavulaka hi tikamela swi hoxile hi ku ya hi matimu hikuva vo tala va pfumela leswaku swifuwo leswi a swi nga fuyiwi ngopfu ku fikela hi  lembe ra 1200 B.C., ku nga nkarhi lowu se a ku ri khale Abrahama a file.” Hikwalaho, swiviko swihi ni swihi swa khale swa le Bibeleni leswi vulavulaka hi tikamela swi tekiwa swi ri leswi hoxeke hikuva tikamela a ti nga fuyiwi hi nkarhi lowu swiviko sweswo swa le Bibeleni swi tsariweke ha wona.

Hambiswiritano, vakambisisi van’wana va vula leswaku hambileswi ku fuyiwa ka tikamela ku sunguleke eku heleni ka gidi ra vumbirhi ra malembe, leswi a swi vuli swona leswaku eku sunguleni tikamela a ti nga tirhisiwi. Buku leyi nge Civilizations of the Ancient Near East yi ri: “Ndzavisiso wa sweswinyana wu vule leswaku ku fuyiwa ka tikamela ku sungule edzonga-vuxa bya Arabiya kwalomu ka lembe ra 3000 [B.C.E.]. Eku sunguleni a ti fuyeriwa ntswamba, voya, dzovo ni nyama, kambe hi ku famba ka nkarhi vanhu va xiye leswaku va nga ti tirhisela ku rhwala mindzhwalo.” Kutani nkarhi lowu kombetelaka emahlweni ka ku velekiwa ka Abrahama wu tikomba wu seketeriwa hi swiphemu swa marhambu ni masalela man’wana ya swilo leswi yimburiweke.

Nakambe ku ni vumbhoni lebyi tsariweke. Buku leyi fanaka yi ri: “Le Mesopotamiya, nxaxamelo wa tinhlanga wu kombisa xifuwo [kamela] naswona swilemo swo hlayanyana swi ni xifaniso xa xona, leswi kombisaka leswaku xifuwo xexo xi nga ha va xi fike eMesopotamiya eku sunguleni ka lembe ra 2000 [B.C.E.],” ku nga nkarhi lowu Abrahama a hanyeke ha wona.

Vakambisisi van’wana va pfumela leswaku van’wamabindzu lava xavisaka murhi wa risuna va le Arabiya Dzonga a va tirhisa tikamela ku rhwala nhundzu ya vona va yi yisa en’walungwini va famba hi le mananga va kongoma etindhawini to tanihi le Egipta ni le Siriya, xisweswo va endle leswaku tikamela ti sungula ku tirhisiwa etindhawini teto. Swi nga ha endleka leswaku bindzu leri a ri tolovelekile eku sunguleni ka lembe ra 2000 B.C.E. Lexi tsakisaka, Genesa 37:25-28 yi vulavula hi van’wamabindzu va Vaiximayele lava a va tirhisa tikamela ku yisa murhi wa risuna aEgipta kwalomu ka malembe ya dzana endzhaku ka loko Abrahama a file.

Kumbexana tikamela a ti nga tirhisiwi ngopfu eVuxa Xikarhi eku sunguleni ka lembe ra 2000 B.C.E., kambe swi tikomba onge vumbhoni byi tiyisekisa leswaku a ti tiviwa. Hikwalaho, The International Standard Bible Encyclopedia yi gimeta hi marito lawa: “A swa ha bohi ku teka swiviko leswi vulavulaka hi ku tirhisiwa ka tikamela enkarhini wa vapatriyaka tanihi leswi hoxeke hikuva ku ni vumbhoni byo tala bya vayimburi lebyi kombisaka leswaku tikamela a ti fuyiwa emahlweni ka nkarhi wa vapatriyaka.”