A Ndzi Chava Rifu—Sweswi Ndzi Rindzele ‘Vutomi Hi Xitalo’

Hi ku vula ka Piero Gatti

PONGO leri a ri twalela ehansi ri ye ri twala ngopfu. Ri landzeriwe hi pongo ra bele leyi a yi lemukisa vanhu leswaku va ya tumbela. Kutani ku ve ni pongo lerikulu ra tibomo, ra ku onheteriwa ka swilo ni huwa leyikulu leyi pfalaka ni tindleve ya ku hlasela loku chavisaka.

Sweswo swi humelele edorobeni ra Milan eItaly hi 1943/1944. Leswi a ndzi ri socha lera ha riki muntshwa leri a ri rhumeriwe kwalaho, nkarhi ni nkarhi a ndzi rhumiwa leswaku ndzi ya hlengeleta masalela ya mintsumbu leyi weriweke hi miako leyi mbundzumuxiweke hi tibomo leti wiseteriweke hi swihaha-mpfhuka, laha vanhu a va pfaleleke kona, mimiri ya vona yi ri swiphemu-phemu naswona va nga ha vonaki leswaku i vamani. Naswona a ndzi nga voni vanhu lava feke ntsena. Minkarhi yin’wana na mina a ndzi pona ri ahlamile. Eminkarhini yoleyo ndzi khongele eka Xikwembu ndzi xi tshembisa leswaku loko ndzo pona eka ku dlayeteriwa koloko ka vanhu, ndzi ta endla ku rhandza ka xona.

Ndzi Tshika Ku Chava Rifu

Ndzi kulele eximutanini lexi nga kwalomu ka khume wa tikhilomitara ku suka edorobeni ra Como, eItaly, ekusuhi ni ndzilakano wa tiko ra Switzerland. Ndzi langutane ni gome ni ku chava rifu ndza ha ri ntsongo. Chachalaza ya le Spain yi dlaye vasesi wa mina vambirhi. Kutani hi 1930 loko ndzi ri ni malembe ya tsevu, Luigia, mana wa mina, u file. Leswi ndzi kurisiweke ndzi ri Mukhatoliki, a ndzi hlayisa milawu ya vukhongeri naswona a ndzi ya eka xilalelo xa Masa vhiki ni vhiki. Kambe ndzi tshike ku chava rifu endzhaku ka malembe yo tala loko ndzi ri endhawini yo tsemeta misisi, ku nga ri ekerekeni.

Hi 1944, Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava a yi ri karhi yi mbumburhela vanhu. A ndzi ri un’wana wa masocha ya makume ya magidi ya le Italy lama balekeke laha a ku lwiwa kona ma ya etikweni ra Switzerland leri a ri nga yi nghenelanga nyimpi yoleyo. Loko hi heta ku fika, hi yisiwe etikampeni to hlayanyana ta vahlapfa. Ndzi yisiwe eka yin’wana leyi a yi ri ekusuhi ni ximutana xa Steinach, lexi nga en’walungu-vuxa bya tiko. Loko hi fika kwalaho hi nyikiwe ntshunxeko wutsongo. Mutsemeti un’wana wa misisi eSteinach a a lava mpfuno wa nkarhinyana exitolo xakwe. Ndzi tshame na yena hi ri karhi hi tirha swin’we ku ringana n’hweti ntsena, kambe nkarhi wolowo a wu ringene leswaku ndzi tolovela munhu un’wana loyi a hundzuleke vutomi bya mina.

Un’wana wa tikhasitama ta mutsemeti yoloye wa misisi a ku ri Adolfo Tellini, ku nga Muntariyana loyi a a tshama eSwitzerland. A a ri Mbhoni ya Yehovha. A ndzi nga si tshama ndzi twa hi ta ntlawa lowu, kambe sweswo a swi ndzi hlamarisanga hikuva hi nkarhi wolowo Timbhoni leti a ti ri kona etikweni hinkwaro ra Italy a ti nga tluli 150. Adolfo u ndzi byele tidyondzo ta Bibele leti tsakisaka, ku nga switshembiso swa ku rhula ni swa ‘vutomi hi xitalo.’ (Yoh. 10:10; Nhlav. 21:3, 4) Ndzi tsakisiwe ngopfu hi mhaka ya leswaku enkarhini lowu taka tinyimpi ni rifu a swi nge he vi kona. Loko ndzi tlhelele ekampeni ya vahlapfa, ndzi byele Giuseppe Tubini, Muntariyana un’wana loyi a ha ri muntshwa malunghana ni ntshembo lowu, naswona na yena u wu tsakele ngopfu.  Adolfo swin’we ni Timbhoni tin’wana a va hi endzela ekampeni nkarhi ni nkarhi.

Adolfo u fambe na mina eximutanini xa Arbon, lexi nga kwalomu ka khume wa tikhilomitara ku suka eSteinach, laha ntlawa lowutsongo wa Timbhoni a wu khoma minhlangano hi Xintariyana. Ndzi tsakisiwe ngopfu hi leswi ndzi swi tweke lerova evhikini leri landzeleke ndzi ye kwalaho hi milenge. Endzhaku ka nkarhi, ndzi ye enhlengeletanweni ya Timbhoni leyi a yi khomeriwe eholweni ya mintsombano edorobeni ra Zurich. Ngopfu-ngopfu ndzi hlamarisiwe hi vhidiyo ya tislaydi leyi vulavulaka hi tikampa to dlayetela vanhu, leyi kombiseke tinhulu ta mintsumbu. Ndzi twe leswaku Timbhoni to tala ta le Jarimani ti dlayeriwe ripfumelo ra tona. Enhlengeletanweni yoleyo ndzi hlangane na Maria Pizzato. Hikwalaho ka mintirho yakwe tanihi Mbhoni, u gweviwe malembe ya 11 hi valawuri va mfumo wa Vufasisi wa le Italy.

Loko nyimpi yi herile, ndzi tlhelele eItaly kutani ndzi fika ndzi hlanganyela ni vandlha leritsongo eComo. A ndzi nga si tshama ndzi fambiseriwa dyondzo ya Bibele ya nkarhi ni nkarhi, kambe a ndzi ti tiva kahle tidyondzo ta xisekelo. Maria Pizzato na yena a a hlanganyela evandlheni rero. U vulavule na mina malunghana ni xilaveko xa leswaku ndzi khuvuriwa hi ndlela ya Vukreste a tlhela a ndzi kombela leswaku ndzi endzela Marcello Martinelli, loyi a a tshama edorobeni ra Castione Andevenno exifundzheni xa Sondrio. Marcello a a ri makwerhu wo tshembeka la totiweke, loyi a tshameke a gweviwa malembe ya 11 hi nkarhi wa mfumo lowu tshikilelaka. A ndzi boheka ku famba 80 wa tikhilomitara hi xikanyakanya leswaku ndzi ya n’wi endzela.

Marcello u tirhise Bibele leswaku a ndzi hlamusela leswi lavekaka leswaku ndzi khuvuriwa naswona endzhaku ka sweswo hi khongerile ivi hi ya enambyeni wa Adda, laha ndzi nga fika ndzi khuvuriwa. A ku ri hi September 1946 naswona siku rero a ri hlawuleke ngopfu. A ndzi tsake ngopfu hi xiboho lexi ndzi xi tekeke xo tirhela Yehovha ni hi ntshembo lowu tiyeke lowu se a ndzi ri na wona hi vumundzuku lerova loko ri pela, a ndzi swi xiyanga nikatsongo leswaku ndzi fambe 160 wa tikhilomitara hi xikanyakanya siku rero!

Hi May 1947, nhlengeletano yo sungula endzhaku ka nyimpi eItaly yi khomeriwe edorobeni ra Milan. A ku ri ni vanhu va kwalomu ka 700 ku katsa ni vanhu vo tala lava hanyeke enkarhini wa nxaniso wa mfumo wa Vufasisi. Ku humelele nchumu lowu nga tolovelekangiki enhlengeletanweni yoleyo. Giuseppe Tubini, loyi ndzi n’wi chumayeleke ekampeni ya vahlapfa, u nyikele nkulumo ya nkhuvulo naswona endzhaku ko yi nyikela na yena u khuvuriwile.

Enhlengeletanweni yoleyo, ndzi ve ni lunghelo ro hlangana na Makwerhu Nathan Knorr, loyi a a huma eBethele ya le Brooklyn. U khutaze mina na Giuseppe leswaku hi tirhisa vutomi bya hina entirhweni wa Xikwembu. Ndzi endle xiboho xa leswaku ndzi ta sungula ntirho wa nkarhi hinkwawo n’hweti yi nga si hela. Loko ndzi fika ekaya, ndzi byele ndyangu wa ka hina hi xiboho xa mina kambe hinkwavo va ringete ku ndzi heta matimba. Kambe a ndzi tiyimiserile. Kutani endzhaku ka n’hweti ndzi sungule ku tirha eBethele ya le Milan. A ku ri ni varhumiwa va mune kwalaho: Giuseppe (Joseph) Romano ni nsati wakwe, Angelina; Carlo Benanti ni nsati wakwe, Costanza. Xirho xa vuntlhanu xa ndyangu a ku ri Giuseppe Tubini, loyi a ha ku fika, naswona xirho xa vutsevu a ku ri mina.

Endzhaku ko heta n’hweti eBethele, ndzi averiwe ku va mulanguteri wa xifundzha, a ndzi ri mulanguteri wo sungula etikweni loyi a velekiweke eItaly. Makwerhu George Fredianelli, murhumiwa wo sungula loyi a teke eItaly a huma eUnited States hi 1946, se a a ri mulanguteri wa xifundzha. U ndzi letele mavhiki ma nga ri mangani kutani endzhaku ka sweswo ndzi sungule ku famba ndzi ri ndzexe. Ngopfu-ngopfu ndzi tsundzuka vandlha ra Faenza, ku nga rona ro sungula ku va ndzi ri endzela. Phela a ndzi nga si tshama ndzi nyikela nkulumo evandlheni. Hambiswiritano, ndzi khutaze lava a va ri kona ku katsa ni vantshwa leswaku va ehleketa hi ku nghenela ntirho wa nkarhi hinkwawo. Endzhaku ka nkarhi, van’wana va vantshwa volavo va kume swiavelo swa vutihlamuleri lebyikulu ensin’wini ya le Italy.

Se a ndzi sungule ku hanya vutomi lebyi tsakisaka tanihi mulanguteri wa xifundzha. A byi katsa swihlamariso, mindzulamiso, swiphiqo ni ntsako naswona entirhweni wolowo vamakwerhu va ndzi kombe rirhandzu lerikulu.

Timhaka Ta Vukhongeri Endzhaku Ka Nyimpi eItaly

Mi nge ndzi mi chumbutela swin’wana malunghana ni xiyimo xa vukhongeri eItaly hi nkarhi  wolowo. Kereke ya Khatoliki a yi fuma yi ri yoxe. Hambileswi vumbiwa lebyintshwa byi sunguleke ku tirha hi 1948, milawu ya mfumo wa Vufasisi leyi sivelaka Timbhoni ku chumayela yi herisiwe hi 1956. Hikwalaho ka nkucetelo wa vafundhisi, tinhlengeletano ta xifundzha a ti tshamela ku kavanyetiwa. Kambe minkarhi yin’wana matshalatshala ya vafundhisi a ma famba ximatsi, ku fana ni leswi humeleleke hi 1948 exidorobanini xa Sulmona lexi nga exikarhi ka tiko ra Italy.

A ku ri ni nhlengeletano leyi a yi khomeriwe eholweni ya mintlango. Hi Sonto nimixo, a ndzi ri mutshama-xitulu naswona Giuseppe Romano u nyikele nkulumo ya le rivaleni. Eminkarhini yoleyo vanhu a va ta hi vunyingi. Hi nkarhi lowu nhlayo ya vahuweleri a yi nga fiki ni le ka 500 etikweni hinkwaro, vanhu lava ringanaka 2 000 a va lo mphaa, eholweni ya mintlango! Loko nkulumo yoleyo yi hela, jaha rin’wana leri a ri kuceteriwa hi vafundhisi vambirhi lava na vona a va ri eholweni, ri khandziye exitejini. Ri sungule ku huwelela hi xikongomelo xo lava ku pfuxa ngundzungundzu. Hiloko ndzi ri byela ndzi ku: “Loko ku ri ni leswi u lavaka ku swi vula, hirha holo kutani u ta vula xin’wana ni xin’wana lexi u xi lavaka.” Leswi endliweke hi jaha rero a swi va tsakisanga vayingiseri naswona va sungule ku vula marito yo sola lama endleke leswaku swi nga ha twali leswi a ri swi vula. Hiloko jaha rero ri xika exitejini ri nyamalala.

A swi tsakisa ku teka riendzo hi nkarhi wolowo. Minkarhi yin’wana a ndzi famba hi milenge, hi xikanyakanya, hi tibazi to hlakala leti a ti pfumala ni vuphelo bya marha kumbe hi xitimela, ndzi suka evandlheni rin’wana ndzi ya eka rin’wana. Minkarhi yin’wana, a ndzi rhurheriwa laha ku tshamaka tihanci kumbe exiyindlwanini xo veka mathulusi. Nyimpi a ya ha ku hela naswona Mantariyana yo tala a ma ri evuswetini. Vamakwerhu a va nga talanga naswona a va ri swisiwana. Nilokoswiritano, ku tirhela Yehovha a swi tsakisa.

Ku Leteriwa eGiliyadi

Hi 1950, mina na Giuseppe Tubini hi rhambiwe ku ya eka ntlawa wa vu-16 wa xikolo xa varhumiwa xa Giliyadi. Ndzi swi vone to ho suka leswaku swi ta ndzi tikela ku dyondza Xinghezi. Ndzi ringete hi matimba hinkwawo, kambe a swi nonon’hwa swinene. A hi fanele hi hlaya Bibele hinkwayo hi Xinghezi. Leswaku ndzi kota ku endla tano, minkarhi yin’wana a ndzi nga yi eswakudyeni swa ninhlikanhi leswaku ndzi ta titoloveta ku hlayela ehenhla. Eku heteleleni, nkarhi wa mina wo va ndzi nyikela nkulumo wu fikile. Ndzi tsundzuka leswi muleteri wa hina a swi vuleke onge hiloko a swi vule tolo: “Ndlela leyi u tshukatshukisaka miri ni leyi u hisekaka ha yona yi kahle ngopfu, kambe Xinghezi xa wena a xi twisiseki nikatsongo!” Nilokoswiritano, ndzi swi kotile ku heta khoso yoleyo. Endzhaku ka sweswo, mina na Giuseppe hi averiwe ku tlhelela eItaly. Ndzetelo lowu engetelekeke lowu hi wu kumeke, wu hi hlomisele kahle ku tirhela vamakwerhu.

Hi 1955, ndzi tekane na Lidia, loyi a ndzi ri ni malembe ya nkombo ndzi nyikele nkulumo yakwe ya nkhuvulo. Tata wakwe Domenico, a a ri makwerhu la rhandzekaka loyi a koteke ku pfuna vana vakwe  hinkwavo va nkombo leswaku va amukela ntiyiso, hambileswi a xanisiweke hi mfumo wa Vufasisi a tlhela a gweviwa malembe manharhu evukhumbini. Lidia na yena a a ri mulweri lonkulu wa ntiyiso. U tengisiwe kanharhu ehubyeni hi nga si kuma mfanelo ya hina ya le nawini yo chumayela hi yindlu ni yindlu. Endzhaku ka malembe ya tsevu hi tekanile, hi kume n’wana wa jaha wa mativula loyi hi n’wi thyeke vito ra Beniamino. Kasi hi 1972 hi kume n’wana wa vumbirhi wa jaha loyi hi n’wi thyeke vito ra Marco. Ndza tsaka leswi havumbirhi bya vona swin’we ni mindyangu ya vona va tirhelaka Yehovha hi ku hiseka.

Ku Hisekela Ntirho Wa Yehovha Nkarhi Hinkwawo

Loko ndzi ri karhi ndzi tirhela van’wana hi ntsako, ndzi humeleriwe hi swilo swo tala leswi ndzi nga ta ka ndzi nga swi rivali. Hi xikombiso, eku sunguleni ka va-1980, tata wa nsati wa mina u tsalele Sandro Pertini, loyi a a ri presidente wa Italy hi nkarhi wolowo. Hi nkarhi wa mfumo wa tihanyi wa Vufasisi, havumbirhi bya vona a va yisiwe evukhumbini exihlaleni xa Ventotene, laha a ku pfaleriwa vanhu lava a va tekiwa va ri valala va mfumo. Tata wa nsati wa mina u kombele ku vulavurisana na presidente hi xikongomelo xo lava ku n’wi chumayela. Loko xikombelo xakwe xi amukeriwile, ndzi fambe na yena naswona hi amukeriwe hi mandla mambirhi, ku nga nchumu lowu a hi nga wu tolovelanga nikatsongo. Presidente yi xewete tata wa nsati wa mina hi ku n’wi angarha yi tsakile. Kutani hi vulavule na yona hi ripfumelo ra hina ivi hi yi nyika minkandziyiso yin’wana.

Hi 1991, endzhaku ko heta malembe ya 44 ndzi ri mulanguteri wa xifundzha, ndzi tshike ntirho wo endzela mavandlha, laha ndzi endzeleke mavandlha hinkwawo ya le Italy. Eka malembe ya mune lama landzeleke, ndzi ve mulanguteri wa Holo ya Tinhlengeletano kukondza ndzi boheka ku hunguta mintirho ya mina hikwalaho ka leswi a ndzi vabya swinene. Hambiswiritano, ndza ha ri entirhweni wa nkarhi hinkwawo hikwalaho ka musa lowu nga faneriwiki wa Yehovha. Ndzi ringeta hi matimba hinkwawo leswaku ndzi chumayela ni ku dyondzisa vanhu mahungu lamanene naswona sweswi ndzi fambisa tidyondzo to karhi ta Bibele. Ni sweswi vamakwerhu va ha vula leswaku ndza hiseka swinene loko ndzi nyikela tinkulumo. Ndzi nkhensa Yehovha hileswi ndza ha hisekaka hambileswi se ndzi dyuhaleke.

Loko ndza ha ri muntshwa, ku chava rifu a swi ndzi karhata swinene, kambe ku kuma vutivi lebyi kongomeke bya Bibele swi ndzi nyike ntshembo lowu tiyeke wa vutomi lebyi nga heriki, ku nga vutomi lebyi Yesu a byi vitaneke bya “xitalo.” (Yoh. 10:10) Ndzi byi langutele hi mahlo-ngati vutomi byebyo sweswi, lebyi teleke ku rhula, nsirhelelo ni ntsako swin’we ni mikateko yo tala leyi humaka eka Yehovha. Onge ku dzuneka hinkwako ku nga yisiwa eka Muvumbi wa hina la nga ni rirhandzu, loyi hi nga ni lunghelo ro byarha vito rakwe.—Ps. 83:18.

[Mepe lowu nga eka matluka 22, 23]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

SWITZERLAND

BERN

Zurich

Arbon

Steinach

ITALY

ROME

Como

Milan

River Adda

Castione Andevenno

Faenza

Sulmona

Ventotene

[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]

Loko hi ri endleleni yo ya eGiliyadi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]

Ndzi ri na Giuseppe eGiliyadi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Hi siku ra hina ra mucato

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Nsati wa mina la rhandzekaka u ni malembe yo tlula 55 a ri karhi a ndzi seketela