HI 1886, tibuku ta dzana leti nge Millennial Dawn, Vholumo I, ti rhumeriwe edorobeni ra Chicago, le Illinois ti huma hi le Bible House eAllegheny, le Pennsylvania, U.S.A. Charles Taze Russell a a lava ku yisa tibuku teto letintshwa eswitolo swa tibuku leswaku ti ta xavisiwa. Nhlengeletano yin’wana leyikulu eUnited States leyi xavisaka tibuku ta vukhongeri yi pfumerile ku xavisa tibuku teto. Kambe endzhaku ka mavhiki mambirhi, tibuku teto hinkwato ti tlheriseriwe eBible House.

Ku vuriwa leswaku mufundhisi un’wana loyi a a dumile u hlundzuke ngopfu loko a vona buku leyi nge Millennial Dawn yi navetisiwa swin’we ni tibuku takwe. U vule leswaku loko buku yoleyo yo hambeta yi navetisiwa exelufini, yena swin’we ni vafundhisi-kulobye lava dumeke a va ta teka tibuku ta vona va ya tinyika nhlengeletano yin’wana leswaku yi va xavisela tona. Nhlengeletano yoleyo yi tlherise tibuku ta Millennial Dawn hambileswi a yi nga swi lavi. Ku engetela kwalaho, a ku hoxiwe swinavetiso swa buku leyi eka maphepha-hungu kambe vakaneti va endle leswaku mintwanano leyi sayiniweke yo navetisa tibuku teto yi suriwa. Kutani, buku leyi leyintshwa a yi ta fika njhani emavokweni ya vanhu lava lavaka ntiyiso?

Ku tirhisiwe vanhu lava a va vitaniwa makhalipotiya. * Hi 1881, magazini wa Zion’s Watch Tower a wu rhambe vahuweleri va 1 000 lava a va ta fambisa tibuku leti sekeriweke eBibeleni nkarhi hinkwawo. Hambileswi a ku ri ni makhalipotiya lama ringanaka madzana ma nga ri mangani ntsena, ma fambise tibuku leti nga ni timbewu ta ntiyiso etindhawini to tala. Hi 1897, se a ku fambisiwe tibuku ta Millennial Dawn leti lavaka ku ringana miliyoni, leti to tala ta tona a ti fambisiwe hi makhalipotiya. Makhalipotiya yo tala a ma tihanyisa hi mali yitsongo leyi a ma yi kuma eka xikhokhelo xin’wana ni xin’wana xa Xihondzo xo Rindza kumbe leyi a ma yi kuma loko ma fambisela munhu buku.

A ku ri vamani makhalipotiya wolawo lama nga ni xivindzi? A ku ri vantshwa ni vanhu lavakulu. Hambileswi makhalipotiya hi xitalo a ku ri vamakwerhu lava nga si nghenelaka vukati ni lava nga evukatini kambe va ri hava vana, a ku ri ni mindyangu yo tala leyi na yona a yi ri makhalipotiya. Makhalipotiya ya nkarhi hinkwawo a ma tirha tiawara to tala hi siku kasi makhalipotiya ya nkarhinyana a ma tirha awara yin’we kumbe timbirhi siku ni siku. A hi vanhu hinkwavo lava rihanyo ni swiyimo swa vona a swi va pfumelela ku va makhalipotiya. Kambe entsombanweni wa hi 1906, lava a va ta swi kota ku va makhalipotiya va byeriwe leswaku a swi nga bohi leswaku va va “lava dyondzeke ngopfu kumbe lava nga ni vuswikoti bya ntumbuluko kumbe va kota ku vulavula ku fana ni tintsumi.”

Eka matiko-nkulu yo tala, vanhu lava nga dyondzekangiki va endle ntirho lowu hlamarisaka. Makwerhu un’wana wa xinuna u pimanyete leswaku eka malembe ya  nkombo ku fambisiwe tibuku ta 15 000. Kambe u te, “Ntirho wa vukhalipotiya a ndzi wu nghenelanga hi xikongomelo xo xavisa tibuku, kambe ndzi wu nghenele hi xikongomelo xo va mbhoni ya Yehovha ni ya ntiyiso wakwe.” Kun’wana ni kun’wana laha makhalipotiya a ma ya kona, timbewu ta ntiyiso ti dzime timitsu naswona mintlawa ya Swichudeni swa Bibele yi sungule ku andza.

Vafundhisi va hlekule makhalipotiya va ma vitana vaxavisi va tibuku. Xihondzo xo Rindza xa 1892 xi te: “Vanhu va nga ri vangani va [va] teka tanihi vayimeri va xiviri va Hosi kumbe va xi xiya xindzhuti lexi Hosi yi xi vonaka eka ku titsongahata ni ku titsona ka vona swilo swo tala.” Un’wana wa makhalipotiya u vule leswaku a ma nga hanyi “vutomi bya le ka byandlana.” A ma tirhisa tintangu to tiya ni swikanyakanya loko ma ya eku chumayeleni. Etindhawini leti mali a yi kala, makhalipotiya a ma nyika vanhu tibuku kutani vona va ma nyika swakudya. Endzhaku ko heta siku hinkwaro ensin’wini, vachumayeri volavo lava karhaleke a va tlhelela ematendeni ya vona va tsakile kumbe emakamareni lawa va ma hirheke. Kutani hi ku famba ka nkarhi va sungule ku tirhisa Movha ya Makhalipotiya, leyi a yi ri ni yindlu naswona yi va pfune ku hlayisa nkarhi ni mali. *

Ku sukela eNtsombanweni lowu a wu khomeriwe eChicago hi 1893, ku sungule ku va ni minongonoko leyi a yi vulavula hi makhalipotiya yo hlawuleka. Eka minongonoko yoleyo a ku vuriwa mintokoto leyi tsakisaka, a ku ringanyetiwa tindlela to chumayela ni ku nyikela switsundzuxo leswi pfunaka. Makwerhu Russell u tshame a khutaza vachumayeri lava gingiritekaka leswaku va fihlula hi swakudya leswi xurhisaka, va nwa nghilazi ya ntswamba hi awara ya khume naswona loko ku hisa va dya ice-cream soda.

Makhalipotiya lama lavaka mutirhi-kulobye kumbe munhu loyi ma nga ta chumayela na yena, a ma boha ntambhu ya xitshopana. Makhalipotiya lamantshwa a ma paniwa ni lama nga ni ntokoto. Ndzetelo wolowo a wu laveka hikuva mukhalipotiya un’wana lontshwa u tshame a vulavulela tibuku a ku, “Wa ti lava tibuku leti, a swi tano ke?” Lexi tsakisaka hileswaku n’wini wa muti u ti amukerile naswona hi ku famba ka nkarhi u ve makwerhu wa xisati.

Makwerhu un’wana wa xinuna u tshame a tivutisa a ku, ‘Xana ndzi fanele ndzi hambeta ndzi hanya vutomi bya vulovolovo kutani ndzi nyikela hi mali leyi ringanaka $1,000 (U.S.) hi lembe entirhweni lowu kumbe ndzi fanele ndzi va mukhalipotiya?’ U byeriwe leswaku Hosi yi nga swi tsakela haswimbirhi ka swona, kambe ku nyikela hi nkarhi wakwe hi ku kongoma eka Hosi a swi ta n’wi tisela mikateko leyikulu. Mary Hinds u xiye leswaku ntirho wa vukhalipotiya i “ndlela leyinene yo endlela vanhu vo tala swilo leswinene ngopfu.” Nakambe Alberta Crosby loyi a a ri ni tingana u te, “Rirhandzu ra mina hi ntirho wa vukhalipotiya ri ya ri kula siku ni siku.”

Namuntlha vatukulu vo tala va nyama ni va moya va makhalipotiya wolawo lawa a ma hiseka va ha khomelerile entirhweni wolowo. Loko ku nga si va na mukhalipotiya kumbe phayona endyangwini wa ka n’wina, ha yini u nga tivekeli pakani yo va phayona ro sungula endyangwini wa ka n’wina? Na wena u ta vona leswaku rirhandzu ra wena hi ntirho wa nkarhi hinkwawo ri ya ri kula siku ni siku.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 32]

A swi nga bohi leswaku va va “lava dyondzeke ngopfu kumbe lava nga ni vuswikoti bya ntumbuluko kumbe va kota ku vulavula ku fana ni tintsumi”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Mukhalipotiya A.  W. Osei eGhana kwalomu ka va-1930

[Swifaniso leswi nga eka tluka 32]

Ehenhla: Mukhalipotiya Edith Keen na Gertrude Morris eNghilandhi kwalomu ka 1918; ehansi: Stanley Cossaboom na Henry Nonkes eUnited States, va ri ni mabokisi lama nga riki na nchumu lawa a ma ri ni tibuku leti va ti fambiseleke vanhu