Hi ku vula ka Max Lloyd

Siku rin’wana nivusiku hi 1955, mina ni murhumiwa-kulorhi a hi ri exiavelweni xa hina eParaguay, le Amerika Dzonga. Yindlu leyi a hi ri eka yona a yi rhendzeriwe hi ntshungu lowu kariheke lowu a wu huwelela wu ku: “Xikwembu xa hina i xikwembu xa madzolonga naswona xi lava ngati ya ma-gringos.” Swi te njhani leswaku hina ma-gringos (vahlapfa) hi va kwalaho?

MHAKA leyi yi sungule emalembeni lama hundzeke le Australia, laha ndzi kuleleke kona ni laha Yehovha a sunguleke kona ku ndzi dyondzisa ku endla ku rhandza kakwe. Hi 1938, tatana u nyikiwe buku leyi nge Enemies hi Mbhoni yin’wana. Tatana na Manana se a va hetiwe matimba hi mufundhisi wa kwalaho loyi a vuleke leswaku timhaka tin’wana ta le Bibeleni i ntsheketo. Endzhakunyana ka lembe, vatswari va mina va khuvuriwile va kombisa ku tinyiketela ka vona eka Yehovha. Ku sukela hi nkarhi wolowo, ku endla ku rhandza ka Yehovha ku ve nchumu wa nkoka swinene endyangwini wa ka hina. Sesi wa mina Lesley, loyi a a ndzi hundza hi malembe ya ntlhanu, u khuvuriwe endzhaku ka vona kasi mina ndzi khuvuriwe hi 1940 loko ndzi ri ni malembe ya kaye.

Endzhakunyana ka loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi sungurile, ku kandziyisiwa ni ku hangalasiwa ka minkandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni ya Timbhoni ta Yehovha ku yirisiwe eAustralia. Kutani loko ndza ha ri ntsongo, ndzi dyondze ku hlamusela vupfumeri bya mina hi ku tirhisa Bibele ntsena. A ndzi hamba ndzi teka Bibele ya mina ndzi ya na yona exikolweni leswaku ndzi ta va komba leswaku ha yini ndzi nga wu losi mujeko kumbe ku endla mintirho leyi pfunaka matiko lama nga enyimpini.—Eks. 20:4, 5; Mat. 4:10; Yoh. 17:16; 1 Yoh. 5:21.

Swichudeni swo tala a swi nga tlangi na mina hikuva a swi vula leswaku ndzi nhlori ya tiko ra Jarimani. Hi nkarhi wolowo, tifilimi a ti hlaleriwa exikolweni. Loko filimi yi nga si sungula, hinkwavo a va fanele va yima kutani va yimbelela risimu ra rixaka. Loko ndzi nga yimi, vafana vambirhi kumbe vanharhu a va ringeta ku ndzi yimisa hi ku ndzi koka hi misisi. Eku heteleleni, ndzi hlongoriwile exikolweni hikwalaho ka tidyondzo ta mina leti sekeriweke eBibeleni. Hambiswiritano, ndzi dyondze ndzi ri ekaya hi ku tirhisa poso.

EKU HETELELENI NDZI FIKELELA PAKANI YA MINA

A ndzi tivekele pakani yo sungula ku phayona loko se ndzi ri ni malembe ya 14. Kutani ndzi hele matimba loko vatswari va mina va ndzi byela leswaku ndzi fanele ndzi rhanga ndzi tirha. Va ndzi lerise leswaku ndzi humesa mali ya swakudya ni ya kamara leri a ndzi tshama eka rona ekaya, kambe va ndzi tshembise leswaku ndzi ta sungula ku phayona loko se ndzi ri ni malembe ya 18. Leswi swi endle leswaku hi tshamela ku vulavula hi muholo wa mina. Ndzi va hlamusele leswaku mali yoleyo ndzi lava ku yi hlayisa leswaku ndzi ta yi tirhisa loko se ndzi phayona, kambe a va yi teka.

Loko nkarhi wa leswaku ndzi sungula ku phayona wu fika, vatswari va mina va tshame na mina ehansi  kutani va ndzi hlamusela leswaku mali liya a ndzi va nyika yona va ndzi vekele yona ebangi. Kutani va ndzi nyike yona hinkwayo leswaku ndzi ta tixavela swiambalo ni swilo swin’wana leswi a ndzi ta swi tirhisa loko ndzi phayona. A va ndzi dyondzisa ku tikhathalela ematshan’weni yo langutela ku khathaleriwa hi van’wana. Loko ndzi tsundzuka xiendlakalo xexo, ndza swi xiya leswaku ndzetelo wa vona wu ndzi pfune swinene.

Loko mina na Lesley ha ha ri vatsongo, maphayona a ma tala ku rhurheriwa ekaya naswona a hi tsakela ku famba na wona ensin’wini. Hi mahelo-vhiki a hi chumayela hi yindlu ni yindlu, hi fambisa timagazini exitarateni ni ku fambisa tidyondzo ta Bibele. Hi nkarhi wolowo, a ku languteriwe leswaku muhuweleri a heta tiawara ta 60 ensin’wini hi n’hweti. Minkarhi hinkwayo manana a yi fikelela pakani yoleyo naswona u hi vekele xikombiso lexinene mina na Lesley.

NDZI PHAYONA EXIHLALENI XA TASMANIA

Ndhawu yo sungula leyi ndzi phayoneke eka yona a ku ri exihlaleni xa Tasmania lexi nga edzonga-vuxa bya Australia, laha ndzi fikeke ndzi chumayela na sesi swin’we ni nuna wakwe. Hambiswiritano, endzhakunyana ka nkarhi va ndzi siyile va ya eXikolweni xa Giliyadi eka tlilasi ya vu-15. A ndzi ri ni tingana naswona a ndzi nga si tshama ndzi va ekule ni le kaya. Van’wana va vule leswaku ndzi to heta tin’hweti tinharhu ntsena kwalaho. Kambe hi 1950, ku nga si hela ni lembe, ndzi hlawuriwe ku va nandza wa vandlha, leswi sweswi swi vuriwaka muhlanganisi wa huvo ya vakulu. Eku heteleleni, ndzi hlawuriwe ku va phayona ro hlawuleka naswona ndzi tirhe swin’we ni makwerhu un’wana loyi a ha ri muntshwa.

Hi rhumeriwe ku ya chumayela edorobeni ra le kule leri nga ni mayini ya koporo, laha a ku nga ri na Timbhoni. Hi fike kwalaho hi bazi ninhlikanhi. Hi vusiku bya kona hi etlele ehotela ya khale. Hi siku leri landzeleke loko hi ri karhi hi chumayela hi yindlu ni yindlu, hi vutise vini va miti loko va tiva kamara leri hirhisiwaka. Nindzhenga, munhu un’wana u vule leswaku yindlu ya mufundhisi leyi nga etlhelo ka kereke ya Presbeteriya a yi nga tirhisiwi hi munhu kutani u hi byele leswaku hi ya vulavula ni mudiyakoni. U ve ni musa eka hina naswona u hi pfumelele ku yi tirhisa. A swi hlamarisa ku huma endlwini ya mufundhisi siku ni siku hi ya eku chumayeleni.

Nsimu ya kona a yi nonile. Hi ve ni mabulo lama tsakisaka ni vanhu naswona hi sungule tidyondzo to tala ta Bibele. Loko valawuri va kereke yoleyo entsindza wa xihlala xexo va twe leswaku Timbhoni ta Yehovha ti tshama endlwini ya mufundhisi, va lerise mudiyakoni leswaku a hi hlongola hi ku hatlisa. Kutani a hi nga ha ri na ndhawu yo tshama.

Hi siku leri landzeke endzhaku ka loko hi chumayele kukondza ku va ninhlikanhi, hi lave ndhawu yo etlela eka yona. A ku nga ri na ndhawu yin’wana yo antswa handle ka vutshamo lebyi fuleriweke bya le xitediyamu. Hi fihle tiputumendhe ta hina kwalaho ivi hi tlhelela ensin’wini. A ri ya ri phumela, kambe hi tibyele leswaku hi ta endzela miti yi nga ri yingani leswaku hi hetisa xitarata lexi a hi tirha eka xona. Emutini wun’wana wanuna un’wana u hi nyike ndhawu yo tshama exiyindlwanini lexi nga ni makamara mambirhi lexi a xi ri endzhaku ka yindlu yakwe.

 NDZI VA MULANGUTERI WA XIFUNDZHA NDZI TLHELA NDZI YA EGILIYADI

Endzhaku ko heta tinh’weti ta nhungu exiavelweni xexo, ndzi kume xirhambo lexi humaka erhavini ra Australia xa leswaku ndzi va mulanguteri wa xifundzha. Sweswo swi ndzi hlamarise ngopfu hikuva a ndzo va ni malembe ya 20 ntsena. Endzhaku ko leteriwa mavhiki ma nga ri mangani, ndzi sungule ku endzela mavandlha leswaku ndzi ya ma khutaza. Hambileswi a ndzi nga ri na ntokoto, vanhu lavakulu a va nga ndzi languteli ehansi hileswi a ndza ha ri muntshwa kambe a va ndzi xixima hikwalaho ka ntirho lowu a ndzi wu endla.

A ndzi tirhisa vutleketli byo hambana-hambana loko ndzi endzela mavandlha. Vhiki rin’wana a ndzi famba hi bazi, eka lerin’wana hi treme, eka rin’wanyana hi movha kumbe hi xithuthuthu, ndzi khome putumende ni xikhwama xa tibuku. A swi tsakisa swinene ku tshama ni Timbhoni-kulorhi. Nandza un’wana wa vandlha a a swi lava swinene leswaku hi tshama swin’we hambileswi yindlu yakwe a yi nga si hetiwa ku akiwa. U ndzi lunghiselele ndhawu yo etlela ebavhini ro hlambela eka rona, kambe vhiki rero ri hi khutaze swinene.

Ndzi tlhele ndzi hlamarisiwa hi ku kuma fomo ya xikombelo xo ya eka tlilasi ya vu-22 ya Xikolo xa Giliyadi hi 1953. Kambe a ndzi tsakile hi hala tlhelo ndzi karhatekile. Lexi ndzi endleke ndzi karhateka hileswi sesi ni nuna wakwe va rhumeriweke ePakistan endzhaku ko thwasa eGiliyadi hi July 30, 1950. Ku nga si hela ni lembe, Lesley u khomiwe hi vuvabyi ivi a fela etikweni rero. Kutani ndzi tivutisile ndzi ku, Vatswari va mina va ta titwa njhani loko ndzo va byela leswaku ndzi ta rhumeriwa etikweni rin’wana endzhakunyana ka rifu ra sesi? Hambiswiritano, va ndzi byele va ku: “Famba u ya tirhela Yehovha kun’wana ni kun’wana laha a ku rhumaka kona.” A ndza ha tlhelanga ndzi n’wi vona Tatana. U fe hi 1957.

Endzhakunyana ka nkarhi, mina swin’we ni vamakwerhu va ntlhanu va le Australia hi teke riendzo leri tekaka mavhiki ya tsevu hi xikepe hi ya eDorobeni ra New York. Loko hi ri endleleni, a hi dyondza Bibele hi tlhela hi chumayela vakhandziyi-kulorhi. Loko hi nga si ya eSouth Lansing, le New York, laha xikolo a xi khomeriwa kona, hi ye entsombanweni wa matiko lowu a wu khomeriwe eXitediyamu xa Yankee hi July 1953. Entsombanweni wolowo a ku ri ni vanhu va 165 829.

Tlilasi ya hina ya vu-120 ya Giliyadi a yi vumbiwa hi swichudeni leswi humaka ematlhelo hinkwawo ya misava. Hi byeriwe lomu a hi ta rhumeriwa kona esikwini leri hi thwaseke ha rona. Endzhakunyana ka sweswo, hi tsutsumele elayiburari ya le Giliyadi leswaku hi ya hlaya hi matiko lawa a hi rhumeriwe eka wona. Ndzi kume leswaku tiko ra Paraguay leri ndzi rhumeriweke eka rona ri tele matimu ya ku pfukela mfumo. Endzhakunyana ka loko ndzi fike etikweni rero, siku rin’wana nimixo ndzi vutise varhumiwa lavan’wana lava tshamaka kwalaho leswaku a ku endleka yini hala handle nivusiku. Va te: “A ku ri hasahasa ya vapfukeri va mfumo. Yana enyangweni ya le mahlweni ka yindlu kutani u languta ehandle.” Loko ndzi ye ndzi ya languta, ndzi vone leswaku ndhawu hinkwayo a yi tele masocha!

NDZI LANGUTANA NI XIYIMO XO CHAVISA

Siku rin’wana ndzi fambe ni mulanguteri un’wana wa xifundzha loko a ya endzela vandlha rin’wana ra le kule leswaku a ya ri hlalerisa vhidiyo leyi nge The New  World Society in Action. Hi fambe tiawara ta nhungu kumbe ta kaye, hi rhange hi khandziya xitimela, kutani hi khandziya kalichi leyi kokiwaka hi tihanci ivi hi khandziya golonyi leyi kokiwaka hi tihavi. A hi khoma janareta ni muchini wo tlanga vhidiyo. Loko hi fike evandlheni rero, siku leri landzeleke hi ri hete hi ri karhi hi endzela mapurasi naswona hi rhamba vanhu hinkwavo leswaku va ta hlalela vhidiyo leyi a hi ta yi tlanga hi vusiku byebyo. Ku te vanhu va kwalomu ka 15.

Endzhaku ka loko vhidiyo yi tlange timinete ta 20, hi byeriwe leswaku hi nghena endlwini hi xihatla. Hi ku hatlisa hi teke muchini wo tlanga vhidiyo ivi hi nghena endlwini. Hi wona nkarhi lowu vavanuna va sunguleke ku huwelela, ku duvula ni ku vula marito lawa hi ku phindha-phindha va ku: “Xikwembu xa hina i xikwembu xa madzolonga naswona xi lava ngati ya ma-gringos.” A ku ri ni ma-gringos mambirhi ntsena kwalaho, naswona mina a ndzi ri un’wana wa wona. Lava a va tele ku ta hlalela vhidiyo yoleyo va sivele vapfukeri volavo loko va ringeta ku nghena endlwini. Kambe vapfukeri volavo va tlhele va vuya kwalomu ka awara ya nharhu hi matakuxa, va fika va duvula ivi va vula leswaku va ta hi kuma loko hi tlhelela edorobeni esikwini rero.

Kutani vamakwerhu va ye va ya vulavula ni phorisa leri khomeke endhawini yoleyo naswona ri tile ninhlikanhi ni tihanci timbirhi leswaku ri ta hi teka hi ya edorobeni. Loko se hi tlhelela edorobeni, minkarhi hinkwayo loko hi tshinela laha ku nga ni swimidyana kumbe mirhi leyi tlhumeke, phorisa rero a ri humesa xibamu kutani ri hi rhangela leswaku ri kambela ndhawu yoleyo. Ndzi xiye leswaku a swi pfuna swinene ku famba hi hanci kutani endzhaku ka nkarhi ndzi tikumele yin’we.

KU FIKA VARHUMIWA LAVA ENGETELEKEKE

Ntirho wo chumayela wu hambete wu tswala mihandzu leyinene hambileswi a hi tshamela ku kanetiwa hi vafundhisi. Hi 1955, ku fike varhumiwa va ntlhanu lavantshwa, ku katsa ni makwerhu un’wana wa xisati loyi a ha ri muntshwa wa le Canada loyi a vuriwaka Elsie Swanson, loyi a thwaseke etlilasini ya vu-25 ya Giliyadi. Hi tshame nkarhinyana erhavini emahlweni ko va a rhumeriwa edorobeni rin’wana. U tirhise vutomi byakwe entirhweni wa Yehovha handle ko pfuniwa hi vatswari vakwe lava nga wu amukelangiki ntiyiso. Hi December 31, 1957, mina na Elsie hi tekanile naswona hi tshame hexe ekaya ra varhumiwa edzongeni wa Paraguay.

Yindlu yoleyo a yi nga ri na tiphayiphi ta mati; kambe a ku ri ni xihlovo endzhaku ka yona. Kutani a hi nga ri na yona xawara kumbe xihambukelo endlwini, muchini wo hlantswa swiambalo hambi ku ri xigwitsirisi. Xisweswo, swakudya leswi hatlaka swi onhaka a hi swi xava siku ni siku. Kambe ku hanya vutomi byo olova ni ku va ni xinghana ni vamakwerhu evandlheni swi endle leswaku nkarhi wolowo wu va lowu tsakisaka swinene.

Hi 1963, endzhakunyana ka loko hi fike ekaya le  Australia ku ya endzela manana, u khomiwe hi vuvabyi bya mbilu lebyi swi tikombaka onge byi vangiwe hi ntsako lowu a veke na wona wo ndzi vona endzhaku ka malembe ya khume ndzi fambile. Loko nkarhi wo tlhelela eParaguay wu tshinela, hi langutane ni xin’wana xa swiboho swo tika swinene evuton’wini bya hina. Hi tivutisile hi ku: Xana hi fanele hi siya manana exibedlhele hi tlhelela exiavelweni xa hina lexi hi xi rhandzaka swinene eParaguay, hi tibyela leswaku ku ta fika munhu un’wana loyi a nga ta n’wi khathalela? Endzhaku ko khongela swinene hi mhaka leyi, mina na Elsie hi teke xiboho xo tshama hi khathalela Manana. Hi kote ku n’wi khathalela hi hala tlhelo hi phayona kukondza a fa hi 1966.

Ndzi kume lunghelo ro va mulanguteri wa xifundzha ni wa muganga eAustralia ku ringana malembe yo tala swin’we ni ku dyondzisa vakulu eXikolweni xa Vutirheli bya Mfumo. Kutani hi kume xiavelo xin’wana lexi endleke leswaku hi cinca vutomi bya hina. Ndzi averiwe ku va xirho xa Komiti ya Rhavi yo sungula eAustralia. Kutani loko ku fike nkarhi wa leswaku hi aka rhavi lerintshwa, ndzi averiwe ku va mulanguteri wa komiti yo aka. Hi ku pfuniwa hi vatirhi vo tala lava nga ni ntokoto ni ntirhisano, hi kote ku aka rhavi ro saseka.

Endzhaku ka sweswo, ndzi averiwe ku ya tirha eNdzawulweni ya Ntirho, leyi langutelaka ntirho wo chumayela etikweni. Ndzi kume lunghelo ro endzela marhavi man’wana emisaveni hinkwayo tanihi mulanguteri wa marhavi leswaku ndzi ma pfuna ni ku ma khutaza. Swi ndzi tiyise ripfumelo ku endzela matiko man’wana lawa vamakwerhu va kona va tshameke va heta malembe yo tala—hambi ku ri makume ya malembe emakhotsweni ni le tikampeni ta nxaniso hikwalaho ka leswi va yingisaka Yehovha hi ku tshembeka.

XIAVELO XA HINA XA SWESWI

Endzhaku ka loko hi vuye hi le riendzweni ro leha ro endzela marhavi hi 2001, ndzi kume papila leri ndzi rhambeleke ku ya eBrooklyn, le New York leswaku ndzi ya va un’wana wa swirho swa Komiti ya Rhavi ra United States leyi a ya ha ku simekiwa. Mina na Elsie hi khongerile hi mhaka leyi naswona hi amukele xiavelo xexo hi mandla mambirhi. Sweswi hi ni malembe yo tlula 11 hi tirha laha Brooklyn.

Ndza tsaka swinene leswi ndzi nga ni nsati loyi a tsakelaka ku endla hinkwaswo leswi Yehovha a hi kombelaka swona. Mina na Elsie sweswi hi ni malembe ya 81 naswona ha ha ri ni rihanyo lerinene. Hi swi langutele hi mahlo-ngati ku dyondzisiwa hi Yehovha hilaha ku nga heriki swin’we ni ku tiphina hi mikateko leyi nga ta kumiwa hi vanhu lava hambetaka va endla ku rhandza kakwe.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 19]

Vhiki rin’wana a ndzi famba hi bazi, eka lerin’wana hi treme, eka rin’wanyana hi movha kumbe hi xithuthuthu, ndzi khome tiputumendhe ni xikhwama xa tibuku

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 21]

Hi swi langutele hi mahlo-ngati ku dyondzisiwa hi Yehovha hilaha ku nga heriki

[Swifaniso leswi nga eka tluka 18]

Eximatsini: Loko ndzi ri entirhweni wo endzela mavandlha le Australia

Exineneni: Ndzi ri ni vatswari va mina

[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

Hi siku ra hina ra mucato, hi December 31, 1957