HI FEBRUARY wa lembe rolero, maphayona ya 122 ma fike le South Lansing, eNew York, ma ta eka ntlawa wa vu-17 wa Xikolo xa Giliyadi. Swichudeni swin’wana leswi a swi ta va varhumiwa a ku ri Lowell Turner, William (Bill) Kasten, Richard Kelsey na Ramon Templeton. Lowell na Bill, lava havambirhi a va huma eMichigan, Richard loyi a a huma le Iowa na Ramon loyi a a huma eCalifornia va ve vanghana lavakulu hi ku hatlisa.

Endzhaku ka tin’hweti ta ntlhanu, swichudeni a swi tsake swinene loko ku tivisiwa leswaku Makwerhu Nathan Knorr la humaka eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo a ta ta a ta vulavula na swona. Vamakwerhu lava va mune a va vule leswaku va navela ku tirha swin’we etikweni rin’we—loko swi koteka. Xana sweswi a va ta byeriwa hi swiavelo swa vona swa vurhumiwa swo ya ematikweni mambe? Ina!

Swichudeni hinkwaswo a swi swi langutele hi mahlo-ngati ku tiva laha swi nga ta rhumeriwa kona loko Makwerhu Knorr a tivisa swiavelo swa swona. Vo sungula ku vitaniwa leswaku va ya epulatifomo a ku ri majaha wolawo ya mune, lawa a ma chuhile kambe a ma tsakile hi ku tiva leswaku ma ta famba swin’we. Kambe a ma ta rhumeriwa kwihi? Swichudeni-kulobye leswi a swi hlamarile swi be mavoko ku ringana nkarhi wo leha loko ku tivisiwa leswaku a ma ta rhumeriwa eJarimani.

Timbhoni ta Yehovha etindhawini hinkwato a ti hlamarisiwe hi mhaka ya ku tshembeka loku kombisiweke hi Timbhoni ta le Jarimani ku sukela hi 1933 ku ya emahlweni hi nkarhi wa ku fuma ka Hitler. Swichudeni swo tala swi tsundzuka swi lunghiselela swiambalo leswi a swi ta rhumeriwa eka vamakwavo va le Yuropa endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, swin’we ni mphakelo wa swilo leswi a swi ri emabokisini, leswi a swi huma eka nhlangano wo pfuna swisiwana lowu vuriwaka CARE. Vanhu va Xikwembu va le Jarimani va kombise ripfumelo lerikulu, ku tiyimisela, xivindzi ni ku tshemba Yehovha. Lowell u tsundzuka a ri karhi a ku: ‘Sweswi hi ta va tiva ku antswa vamakwerhu lava va rhandzekaka.’ A swi hlamarisi leswi hinkwavo a va tsakile swinene lerova a va lava ku bela mindyangu ni vanghana va vona tinqingho va va byela hi mahungu lawa madyambu wolawo!

Hi July 27, 1951, xikepe lexi vuriwaka SS Homeland xi sukile ehlalukweni ra East River le New York, naswona vanghana lava va mune a va ta teka riendzo ra masiku ya 11 va ya eJarimani. Makwerhu Albert Schroeder, un’wana wa valeteri va vona wa le Giliyadi naswona  endzhakunyana a veke xirho xa Huvo leyi Fumaka, a a va dyondzise swiga swi nga ri swingani hi Xijarimani. Sweswi leswi exikepeni a ku ri ni vanhu vo hlayanyana lava a va vulavula Xijarimani, kumbexana a va ta dyondza leswi engetelekeke. Kambe vakhandziyi lava, a va vulavula tindzimi to hambana-hambana leti humaka eka Xijarimani. A swi pfilunganya!

Hi Ravumbirhi nimixo hi August 7, endzhaku ko tiyisela vuvabyi lebyi vangiwaka hi riendzo ra le lwandle, vamakwerhu lava va hetelele va fikile eHamburg le Jarimani. Kun’wana ni kun’wana a va vona swikombiso swa leswaku ku tshame ku va ni nyimpi, leyi se a yi ri ni malembe ya tsevu yi herile. Va khandziye xitimela lexi fambeke vusiku hinkwabyo va ya eWiesbaden, laha hofisi ya rhavi a yi ri kona hi nkarhi wolowo, va ri ni gome hikwalaho ka leswi va swi voneke.

Hi Ravunharhu nimixo va hlangane ni Mbhoni leyi a ku ri yo sungula ku hlangana na yona eJarimani—naswona a yi ri ni vito ra Xijarimani! Hans u va fambise hi movha va suka exitichini xa xitimela va ya eBethele, laha a fikeke a va siya ni makwerhu wa xisati la dyuhaleke loyi a tiyeke eripfumelweni loyi a a nga xi tivi Xinghezi. Kambe, a a anakanya leswaku loko o vulavulela ehenhla va ta n’wi twisisa. Hambileswi a a tlakusa rito hakatsongo-tsongo, hinkwavo ka vona va hetelele va pfilunganyekile swinene. Eku heteleleni ku fike Makwerhu Erich Frost, loyi a a ri muungameri wa rhavi kutani a va pfuxela hi ndlela ya rirhandzu hi Xinghezi. Swilo a swi ya swi antswa.

Loko n’hweti ya August yi ya eku heleni, vamakwerhu lava va mune va ye entsombanweni wa vona wo sungula wa Xijarimani, lowu a wu ri ni nhloko-mhaka leyi nge, “Vugandzeri Lebyi Baseke” le Frankfurt am Main. Vamakwerhu lava va varhumiwa va kume matimba ya ku hambeta va hiseka ni ku lava ku chumayela loko ku ve ni vanhu va 47 432 ni leswi ku khuvuriweke vanhu va 2 373. Kambe endzhaku ka masiku ma nga ri mangani, Makwerhu Knorr u vule leswaku a va ta tshama eBethele naswona va averiwa ku tirha kona.

Ramon u tshame a ala xirhambo xo ya tirha eBethele ya le United States hikuva mbilu ya yena a yi rhandza ntirho wa vurhumiwa. Richard na Bill na vona a va nga si tshama va ehleketa hi ku ya tirha eBethele. Kambe ntsako lowu va veke na wona exiavelweni xa vona wu va khorwisile hi ku helela leswaku minkarhi hinkwayo Yehovha u tiva ku tlula hina. Kutani i vutlhari ku landzela  nkongomiso wa yena ematshan’weni ya ku navela ka hina. Loyi a dyondzeke dyondzo leyi u ta tsakela ku tirhela Yehovha kun’wana ni kun’wana ni le xiavelweni xihi na xihi lexi a nyikiwaka xona.

Vo tala endyangwini wa Bethele wa le Jarimani a va tsakile ku va ni vamakwerhu lava humaka eAmerika lava a va ta praktisa ku vulavula Xinghezi na vona. Kambe siku rin’wana ntshembo wolowo wu herisiwe hi xihatla ekamareni ro dyela eka rona. Makwerhu Frost u sungule ku vulavula hi Xijarimani malunghana ni mhaka yo karhi leyi a yi tikomba yi ri ya nkoka, a vulavula hi ndlela ya yena yo hiseka. Vo tala endyangwini va miyele va ku whii, mahlo ya vona ma langute tipuleti ta vona. Hambileswi vamakwerhu lava a va ha ku fika a va nga swi twisisi leswi a swi vuriwa, hakatsongo-tsongo va sungule ku swi xiya leswaku mhaka ya kona a yi khumba vona. Kutani loko Makwerhu Frost a huwelela a ku, “VERBOTEN!” (“A Swi Pfumeleriwi!”) a phindha-phindha hi rito leri tlakukeke leswaku a kandziyisa, a va nga ntshunxekanga. Xana a va endle yini lerova a hlundzuka hi ndlela yoleyo leyikulu?

Loko nkarhi wa ku dya wu hela hinkwavo va hatlisele emakamareni ya vona. Endzhakunyana, makwerhu un’wana u va hlamuserile a ku: “Leswaku mi hi pfuna, mi fanele mi kota ku vulavula Xijarimani. Hi yona mhaka Makwerhu Frost a vuleke leswaku A SWI PFUMELERIWI ku vulavula Xinghezi ku kondza mi dyondza ririmi leri.”

Ndyangu wa Bethele wu hatle wu yingisa. Leswi a swi pfunanga vamakwerhu lava a va ha ku fika leswaku va dyondza Xijarimani ntsena kambe swi tlhele swi va dyondzisa leswaku ndzayo leyi nyikeriwaka hi makwerhu la nga ni rirhandzu hakanyingi yi vuyerisa hina, hambiloko eku sunguleni swi tika ku yi tirhisa. Ndzayo ya Makwerhu Frost yi kombise ndlela leyi a khathalaka ha yona hi vuhlayiseki bya nhlengeletano ya Yehovha ni ndlela leyi a rhandzaka vamakwavo ha yona. * A swi hlamarisi leswi vamakwerhu lava va mune va n’wi rhandzeke!

Hi nga dyondza tidyondzo ta nkoka eka vanghana va hina lava chavaka Xikwembu, leti nga hi pfunaka ku va vanghana lavanene va Yehovha. Vamakwerhu lava va mune va dyondze swilo swo tala eka vamakwerhu va xinuna ni va xisati vo tshembeka va le Jarimani—lava teleke ngopfu lerova swi nge koteki ku va boxa hi mavito—kambe va tlhele va dyondza swo karhi eka vona hi voxe. Richard wa hlamusela: “Lowell a a xi tivanyana Xijarimani naswona a swi n’wi fambela kahle, kambe hina lavan’wana a swi hi tikela. Tanihi leswi a ku ri yena lonkulu eka ntlawa wa hina, hi nambe hi lava mpfuno eka yena etimhakeni leti khumbaka ririmi ni leswaku a hi rhangela.” Ramon u ri: “A ndzi tsake swinene loko makwerhu un’wana wa le Switzerland a hi pfumelela  ku tirhisa yindlu ya yena yo wisela eka yona leyi a yi ri eSwitzerland leyi endliweke hi timhandzi, leswaku hi ya wisa endzhaku ka loko hi ri na lembe hi ri eJarimani! Hi ta heta mavhiki mambirhi hi ri hexe hi nga karhateki hi Xijarimani! Kambe a ndzi nga swi tivi leswaku Lowell u ta endla yini. U sindzisile leswaku hi hlaya hi tlhela hi hlamusela ndzimana ya siku mixo wun’wana ni wun’wana—hi Xijarimani! Lexi ndzi heteke matimba, u hi sindzisile leswaku hi endla tano masiku hinkwawo loko hi ri kwalaho. Kambe hi dyondze dyondzo ya nkoka. Landzela nkongomiso wa vanhu lava ku navelelaka leswinene, hambiloko minkarhi yin’wana mi nga pfumelelani. Langutelo leri ri hi vuyerisile emalembeni lama landzeleke naswona ri endle swi hi olovela ku titsongahatela nkongomiso wa le tilweni.”

Vanghana lava va mune va tlhele va dyondza ku tlangela timfanelo letinene leti hinkwavo va nga na tona, hilaha Vafilipiya 2:3 yi vulaka hakona yi ku: “Hi mianakanyo yo titsongahata mi teka van’wana va ri lava tlakukeke eka n’wina.” Hikwalaho lavan’wana hakanyingi a va kombela Bill ku endla mintirho leyi vona vanharhu va pfumelelaneke leswaku yena a nga yi endla kahle ku va tlula. Lowell u ri: “Loko ku fanele ku tekiwa magoza lamakulu kumbe lama nga tsakisiki leswaku ku lulamisiwa timhaka to tika, a hi kombela Bill. A a ri ni vuswikoti byo tamela swiyimo leswi nga tsakisiki hi ndlela leyi hinkwerhu a hi pfumelelana leswaku hi fanele hi endla ha yona, kambe hina van’wana a hi nga ri na xivindzi kumbe vuswikoti byo endla tano.”

Vanghana lava va mune va endle xiboho xo teka vavasati. Vunghana bya vona a byi titshege hi ku rhandza Yehovha ni vutirheli bya nkarhi hinkwawo, hikwalaho a va tiyimisele ku teka vavasati lava a va tiyimiserile ku rhangisa Yehovha. Ntirho wa nkarhi hinkwawo wu va dyondzise leswaku ku nyika swi vuyerisa swinene ku tlula ku amukela ni leswaku timhaka ta Mfumo ti fanele ti va to rhanga eka ku navela ka munhu. Hikwalaho va hlawule vamakwerhu va xisati lava se a va tihlawulele ku nghenela ntirho wa nkarhi hinkwawo. Va ve ni vukati lebyi tiyeke ni lebyi tsakisaka.

Leswaku vunghana kumbe vukati byi tshama nkarhi wo leha, Yehovha u fanele a katsiwa. (Ekl. 4:12) Hambileswi Bill na Ramon endzhakunyana va feriweke hi vasati va vona, va kume ntsako ni nseketelo lowu nsati la tshembekaka a nga wu nyikelaka. Lowell na Richard va ha ya emahlweni va kuma nseketelo wolowo naswona Bill loyi a tlheleke a teka nsati u hlawule hi vutlhari leswaku a ta tshama entirhweni wa nkarhi hinkwawo.

Emalembeni lama landzeleke, swiavelo swa vona swi endle leswaku va ya etindhawini to hambana-hambana—ngopfu-ngopfu eJarimani, eAustria, eLuxembourg, eCanada ni le United States. Hikwalaho, vanghana lava va mune a va swi kotanga ku heta nkarhi wo tala va ri swin’we hilaha a va ta tsakela hakona. Kambe hambileswi a va hambanisiwe hi mpfhuka, a va tshama va ri karhi va vulavurisana minkarhi hinkwayo, va tsaka swin’we loko va kume mikateko va tlhela va rila swin’we loko va ri ni nhlomulo. (Rhom. 12:15) Vanghana vo tano i va risima naswona hi fanele hi va tlangela swinene. I tinyiko ta risima leti humaka eka Yehovha. (Swiv. 17:17) Vanghana va ntiyiso va kala emisaveni ya namuntlha! Kambe Mukreste un’wana ni un’wana wa ntiyiso a nga va ni vo tala. Tanihi Timbhoni ta Yehovha, hi tiphina hi vunghana ni vapfumeri-kulorhi emisaveni hinkwayo  naswona xa nkoka swinene, hi vanghana va Yehovha Xikwembu na Yesu Kreste.

Vanghana lava va mune va ve ni swiphiqo evuton’wini bya vona, ku fana ni un’wana ni un’wana wa hina—ku nga ha va ku twa ku vava hikwalaho ko feriwa hi vasati va vona, ntshikilelo wa ku tiyisela vuvabyi lebyikulu, ku karhateka hi ku khathalela vatswari lava dyuhaleke, swiphiqo swa ku kurisa n’wana va ri entirhweni wa nkarhi hinkwawo, ku chava loku va veke na kona loko va kuma swiavelo leswintshwa entirhweni wa Xikwembu naswona sweswi va langutane ngopfu ni swiphiqo swa ku dyuhala. Kambe va swi tiva leswaku vanghana—va le kusuhi ni va le kule—va pfuna vanhu lava rhandzaka Yehovha leswaku va kota ku tiyisela xiphiqo xin’wana ni xin’wana.

I swinene leswi Lowell, Ramon, Bill na Richard va tinyiketeleke eka Yehovha va ri ni malembe ya 18, 12, 11 na 10 ni leswaku loko va ri exikarhi ka malembe ya 17 na 21, hinkwavo va nghenele ntirho wa nkarhi hinkwawo. Va endle hilaha Eklesiasta 12:1 yi va khutazeke ku endla hakona: “Sweswi tsundzuka Mutumbuluxi wa wena Lonkulu emasikwini ya vujaha bya wena.”

Loko u ri jaha leri nga Mukreste, loko u swi kota amukela xirhambo xa Yehovha xo nghenela ntirho wa nkarhi hinkwawo. Kutani hikwalaho ka musa wa yena lowu nga faneriwiki, u nga ha kuma ntsako—lowu kumiweke hi vanghana lava va mune—wa ku va mulanguteri wa xifundzha, wa muganga kumbe la endzelaka marhavi; wa ku tirha eBethele ku katsa ni ku va xirho xa Komiti ya Rhavi; wa ku dyondzisa eXikolweni xa Vutirheli bya Mfumo ni le Xikolweni xa Ntirho wa Vuphayona; ni wa ku nyikela tinkulumo emintsombanweni, leyikulu ni leyitsongo. Vamakwerhu lava va mune va tsake swinene hi ku tiva leswaku vanhu va makume ya magidi va vuyeriwile hikwalaho ka ntirho wa vona! Va kote ku endla tano hikuva loko va ha ri majaha va amukele xirhambo xa Yehovha xa rirhandzu xa leswaku va n’wi tirhela hi moya-xiviri hinkwawo.—Kol. 3:23.

Namuntlha, Lowell, Richard na Ramon va tirha swin’we nakambe ehofisini ya rhavi, leyi sweswi yi nga le Selters, eJarimani. Khombo ra kona, Bill u fe hi 2010 a ri phayona ro hlawuleka le United States. Vamakwerhu lava va mune va hete malembe ya kwalomu ka 60 va ri ni vunghana byo hlawuleka laha va hambanisiweke ni un’wana wa vona hi rifu. Kambe Xikwembu xa hina, Yehovha, a xi va rivali vanghana va xona. Hi nga tiyiseka leswaku ehansi ka Mfumo wa xona, vunghana hinkwabyo bya Vakreste lebyi herisiweke swa xinkarhana hi rifu byi ta vuyeteriwa.

Emahlweninyana ka ku va Bill a fa, u tsarile a ku: “Emalembeni hinkwawo ya 60 lawa hi ma heteke hi ri vanghana, a ndzi tsundzuki ku va ni nkarhi lowu swilo a swi nga fambi kahle. Vuxaka bya hina minkarhi hinkwayo a byi ri nchumu wo hlawuleka swinene eka mina.” Vanghana va yena vanharhu, lava swi nga erivaleni leswaku vunghana bya vona byi ta ya emahlweni emisaveni leyintshwa, vona va ri, “Onge hiloko ha ha ku va vanghana.”