1. Nehemiya u fike a kuma yini loko a tlhelele eYerusalema? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.)

VAAKI va le Yerusalema a va ri ku vulavuleni. Munhu wumbe la dumeke hi swo biha a a tshama ekamareni ro karhi etempeleni. Valevhi a va tshike mintirho ya vona. Vakulukumba a va endla bindzu hi Savata ematshan’weni yo rhangela evugandzerini. Vaisrayele vo tala a va tekane ni vanhu lava nga riki Vayuda. Swoleswo i swin’wana swa swilo leswi hetaka matimba leswi Nehemiya a swi kumeke loko a tlhelele eYerusalema endzhaku ka 443 B.C.E.—Neh. 13:6.

2. Vaisrayele va ve tiko leri kwetsimisiweke hi ndlela yihi?

² Tiko ra Israyele a ri tinyiketele eka Xikwembu. Hi 1513 B.C.E., Vaisrayele a va tiyimiserile ku endla ku rhandza ka Yehovha. Va te: “Marito hinkwawo lawa Yehovha a ma vuleke hi tiyimiserile ku ma endla.” (Eks. 24:3) Hikwalaho Xikwembu xi va kwetsimisile, kumbe xi va teka tanihi vanhu va xona lava hlawuriweke. Rero a ri ri lunghelo lerikulu hakunene! Endzhaku ka malembe ya 40, Muxe u va tsundzuxile a ku: “Mi vanhu vo kwetsima eka Yehovha Xikwembu xa n’wina. Hi n’wina mi hlawuriweke hi Yehovha Xikwembu xa n’wina leswaku mi va vanhu vakwe, ndzhaka yo hlawuleka exikarhi ka vanhu hinkwavo lava va nga evuandlalweni bya misava.”—Det. 7:6.

3. Loko Nehemiya a fika eYerusalema ra vumbirhi, u kume xi ri njhani xiyimo xa Vayuda hi tlhelo ra moya?

³ Lexi twisaka ku vava, Vaisrayele a va swi endlanga leswi a va tshembise ku swi endla. Hambileswi minkarhi hinkwayo a ku ri ni vanhu lava a va tirhela Xikwembu, Vayuda vo tala hakanyingi a va nga tiyimiselanga ku endla ku rhandza ka Xikwembu kambe a va tiendla onge va kwetsima. Loko Nehemiya a fika eYerusalema ra vumbirhi, a ku hundze malembe ya kwalomu ka dzana masalela yo tshembeka ma suke eBabilona ma ya kondletela vugandzeri bya ntiyiso. U tlhele a kuma leswaku Vayuda a va nga ha rhangisi swilo swa moya.

4. Hi swihi swilo leswi hi nga ta swi kambisisa leswi nga hi pfunaka ku tshama hi ri lava kwetsimaka?

⁴ Ku fana ni Vaisrayele, Timbhoni ta Yehovha namuntlha ti kwetsimisiwile hi Xikwembu. Vakreste lava totiweke ni  lava va “ntshungu lowukulu” va kwetsima, va hlawuleriwe ku endla ntirho wo kwetsima. (Nhlav. 7:9, 14, 15; 1 Kor. 6:11) A nga kona exikarhi ka hina loyi a lavaka ku lahlekeriwa hi xiyimo xa yena xa ku va la kwetsimaka emahlweni ka Xikwembu hilaha Vaisrayele va heteleleke va endle hakona. I yini lexi nga hi pfunaka leswaku hi tshama hi ri lava kwetsimaka naswona hi amukeleka eka Yehovha? Exihlokweni lexi, hi ta kambisisa tindlela ta mune leti kandziyisiweke eka Nehemiya ndzima 13: (1) Ku papalata vanghana lavo biha; (2) ku seketela ntirho wa Yehovha; (3) ku rhangisa swilo swa moya; ni (4) ku sirhelela mfungho wa wena wa Vukreste. Sweswi a hi kambisiseni tinhla leti ha yin’we-yin’we.

5, 6. A ku ri mani Eliyaxibi na Tobiya, naswona ha yini Eliyaxibi a a ri munghana wa Tobiya?

⁵ Hlaya Nehemiya 13:4-9. Hi rhendzeriwe hi minkucetelo yo biha, hikwalaho a swi olovi ku tshama hi ri lava kwetsimaka. Anakanya hi Eliyaxibi na Tobiya. Eliyaxibi a a ri muprista lonkulu, naswona Tobiya a a ri Muamone loyi kumbexana a a tirhela hosi ya le Peresiya a ri eYudiya. Tobiya ni vanghana vakwe va ringete ku tshikisa Nehemiya ku pfuxa marhangu ya Yerusalema. (Neh. 2:10) Vaamone a va nga pfumeleriwi ku nghena etempeleni. (Det. 23:3) Kutani ha yini muprista lonkulu a nyike wanuna wo fana na Tobiya ndhawu eholweni yo dyela eka yona etempeleni?

⁶ Tobiya a a ri munghana lonkulu wa Eliyaxibi. Tobiya ni n’wana wa yena Yehohanani a va teke vavasati lava nga Vayuda, naswona Vayuda vo tala a va vulavula kahle hi Tobiya. (Neh. 6:17-19) Un’wana wa vatukulu va Eliyaxibi a a teke n’wana wa Sanibalati, ndhuna-nkulu ya le Samariya loyi a a ri un’wana wa vanghana lavakulu va Tobiya. (Neh. 13:28) Vuxaka lebyi byi swi kombisa kahle leswaku ha yini Muprista Lonkulu Eliyaxibi a pfumele ku kuceteriwa hi munhu loyi a a nga ri mupfumeri tlhelo mukaneti wa ntirho wa vanhu va Xikwembu. Kambe Nehemiya u kombise leswaku wa tshembeka eka Yehovha hi ku lahlela nhundzu hinkwayo ya Tobiya ehandle ka holo yo dyela eka yona.

7. Vakulu ni van’wana va swi papalata njhani ku tinyamisa emahlweni ka Yehovha?

⁷ Tanihi vanhu lava tinyiketeleke eka Xikwembu, hi fanele hi tshembeka swinene eka Yehovha. Loko hi nga namarheli milawu ya yena yo lulama, a hi nge swi koti ku tshama hi ri karhi hi kwetsima emahlweni ka yena. A hi fanelanga hi pfumelela maxaka ya hina ma hi endla hi nga yingisi milawu ya Bibele. Vakulu lava nga Vakreste va kongomisiwa hi Yehovha loko va endla swiboho ku nga ri hi mavonelo kumbe ndlela leyi van’wana va titwaka ha yona. (1 Tim. 5:21) Vakulu va papalata ku endla nchumu wun’wana ni wun’wana lowu nga onhaka vuxaka bya vona ni Xikwembu.—1 Tim. 2:8.

8. I yini leswi malandza hinkwawo lama tinyiketeleke ya Yehovha ma faneleke ma swi tsundzuka loko swi ta eka vanghana va vona?

⁸ A hi fanelanga hi rivala leswaku “vunakulobye byo biha byi onha mikhuva leyi pfunaka.” (1 Kor. 15:33) Maxaka man’wana ya hina ma nga ha hi kucetela ku endla swilo swo biha. Eliyaxibi a a vekele vanhu xikombiso lexinene hi ku seketela Nehemiya eku pfuxeni ka marhangu ya Yerusalema. (Neh. 3:1) Hambiswiritano, hi ku famba ka nkarhi nkucetelo wo biha wa Tobiya ni wa van’wana wu susumetele Eliyaxibi ku endla swilo leswi n’wi nyamiseke emahlweni ka Yehovha. Vanghana lavanene va hi khutaza ku endla mintirho ya nkoka ya Vukreste, yo tanihi ku hlaya Bibele, ku ya eminhlanganweni ya Vukreste ni ku ya ensin’wini. Ha swi rhandza hi tlhela hi swi tlangela swinene swirho swa ndyangu leswi hi kucetelaka ku endla swilo leswinene.

9. Ha yini mintirho ya le tempeleni yi kavanyetekile naswona Nehemiya u sole vamani?

⁹ Hlaya Nehemiya 13:10-13. Swi tikomba  onge vanhu a va nga ha nyikeli etempeleni loko Nehemiya a tlhelela eYerusalema. Leswi Valevhi a va nga ha swi koti ku khathalela mindyangu ya vona, va tshike mintirho ya vona ya le tempeleni va ya tirha emasin’wini ya vona. Nehemiya u sole vafumi hikwalaho ka xiyimo xolexo. Swi le rivaleni leswaku a va nga yi endli mintirho ya vona. Swi nga ha endleka leswaku a va nga byi hlengeleti vukhume bya vanhu kumbe loko va byi hlengeletile a va nga byi yisi etempeleni hilaha a va averiwe ku endla hakona. (Neh. 12:44) Hikwalaho Nehemiya u teke magoza yo endla leswaku ku hlengeletiwa vukhume. U hlawule vavanuna lava tshembekaka leswaku va langutela ndhawu yo hlayisela swilo ya le tempeleni ni swilo leswi a swi ta phakeriwa enkarhini lowu taka.

10, 11. Hi rihi lunghelo leri vanhu va Xikwembu va nga na rona eku seketeleni ka vugandzeri bya ntiyiso?

¹⁰ Xana swi kona leswi hi nga swi dyondzaka? Ina, hikuva hi tsundzuxiwa leswaku hi ni lunghelo ro xixima Yehovha hi swilo swa hina swa nkoka. (Swiv. 3:9) Loko hi nyikela leswaku hi seketela ntirho wa yena, hi nyika Yehovha leswi ana se swi nga swa yena. (1 Tikr. 29:14-16) Hi nga ha anakanya leswaku hi ni swilo switsongo swo nyikela ha swona, kambe loko ku navela ku ri kona, hinkwerhu hi nga nyikela.—2 Kor. 8:12.

¹¹ Ku ringana malembe yo tala, ndyangu wun’wana lowukulu a wu rhamba mpatswa lowu dyuhaleke lowu nga maphayona yo hlawuleka leswaku wu ta dya swakudya na wona kan’we hi vhiki. Hambileswi vatswari lava a va ri ni vana va nhungu, mana wa vona a a tolovele ku vula leswaku, “Ku engetela tipuleti timbirhi etafuleni leri lunghiseleriweke vanhu va khume a hi nchumu.” Ku dya swakudya vhiki ni vhiki swi nga ha tikomba swi nga vuli nchumu, kambe maphayona wolawo ma ma tlangele swinene malwandla lawa ma kombisiweke wona. Ni maphayona wolawo ma ve nkateko endyangwini wolowo. Marito lama khutazaka ni mintokoto ya mpatswa wolowo swi pfune vana volavo ku endla nhluvuko hi tlhelo ra moya. Hinkwavo va nghenele ntirho wa nkarhi hinkwawo.

12. Vakulu ni malandza ya vutirheli va veka xikombiso xihi lexinene evandlheni?

¹² Dyondzo yin’wana leyi hi yi dyondzaka hi leyi: Ku fana na Nehemiya, vakulu ni malandza ya vutirheli namuntlha va rhangela eku seketeleni ka malunghiselelo ya le tilweni. Van’wana evandlheni va vuyeriwa eka xikombiso xa vona. Nakambe vakulu va tekelela muapostola Pawulo emhakeni leyi. U seketele vugandzeri bya ntiyiso a tlhela a nyikela nkongomiso lowu faneleke. Hi xikombiso, u nyikele swiringanyeto swo hlayanyana leswi pfunaka malunghana ni ndlela yo endla minyikelo.—1 Kor. 16:1-3; 2 Kor. 9:5-7.

13. Vayuda van’wana a va nga yi xiximi Savata hi ndlela yihi?

¹³ Hlaya Nehemiya 13:15-21. Loko hi pfumela ku tshama hi khomekile hi swilo leswi vonakaka, vumoya bya hina byi nga fa hakatsongo-tsongo. Hi ku ya hi Eksoda 31:13, Savata ya vhiki ni vhiki a a yi tsundzuxa Vaisrayele leswaku i vanhu lava kwetsimisiweke. Siku ra Savata a ri fanele ri tirhiseriwa vugandzeri bya ndyangu, ku khongela ni ku anakanyisisa hi Nawu wa Xikwembu. Kambe, eka vanhu van’wana va le nkarhini wa Nehemiya, Savata a yo tifanela ni masiku laman’wana—a va endla leswi a va tolovele ku swi endla siku ni siku. A va nga ha ri na mhaka ni vugandzeri. Loko Nehemiya a vone leswi a swi humelela, u lerise leswaku tinyangwa ta muti ti pfariwa nimadyambu hi siku ra vutsevu, a tlhela a hlongola van’wamabindzu lava humaka ematikweni mambe Savata yi nga si sungula.

14, 15. (a) Ku nga humelela yini hi hina loko hi rhandza bindzu swinene? (b) Hi nga nghena njhani eku wiseni ka Xikwembu?

¹⁴ Hi nga dyondza yini eka xikombiso xa Nehemiya? Hi nga dyondza leswaku a hi fanelanga hi rhandza bindzu swinene. Handle ka swona hi nga ha kavanyeteka hi ku olova—kumbe hi rhandza swin’wana ku tlula mpimo—ngopfu-ngopfu loko hi rhandza ntirho wa hina wo tihanyisa. Tsundzuka xitsundzuxo xa Yesu xa malunghana ni ku tirhela tihosi timbirhi. (Hlaya Matewu 6:24.) Nehemiya a a fuwile, kambe u wu tirhise njhani nkarhi wa yena eYerusalema? (Neh. 5:14-18) Ematshan’weni yo endla mabindzu ni vanhu va le Tiri kumbe van’wana, u tinyiketele eku pfuneni ka vamakwavo ni le ku endleni ka swilo leswi endleke leswaku vito ra Yehovha ri kwetsimisiwa. Hilaha ku fanaka namuntlha, vakulu ni malandza ya vutirheli lava nga Vakreste va tikarhatela ku endla swilo leswi nga ta vuyerisa vandlha, naswona vapfumeri-kulobye va va rhandza hikwalaho ka moya wolowo va wu kombisaka. Hikwalaho, vanhu va Xikwembu va rhandzana, va ni ku rhula ni nsirhelelo.—Ezek. 34:25, 28.

¹⁵ Hambileswi Vakreste va nga bohekiki ku hlayisa Savata ya vhiki ni vhiki, Pawulo u hi byela leswaku “ku sale ku wisa hi savata ka vanhu va Xikwembu.” U ye emahlweni a ku: “Munhu la ngheneke eku wiseni ka Xikwembu na yena u wisile emintirhweni yakwe, hilaha Xikwembu na xona xi wiseke emintirhweni ya xona.” (Hev. 4:9, 10) Tanihi Vakreste, hi nga nghena eku wiseni ka Xikwembu hi ku endla swilo hi ku pfumelelana ni xikongomelo xa xona. Xana wena ni ndyangu wa wena mi rhangisa vugandzeri bya ndyangu, ku ya eminhlangweni ni ntirho wa nsimu? Swi nga ha lava hi swi veka erivaleni eka muthori wa hina kumbe eka vanhu lava hi tirhaka na vona leswaku swilo leswi i swa nkoka swinene eka hina, ngopfu-ngopfu loko va nga swi xiximi swilo swa moya leswi hi swi rhangisaka emahlweni. Entiyisweni, swi nga ha lava leswaku hi ‘pfala tinyangwa ta muti kutani hi hlongola vanhu va le Tiri’ leswaku hi ta rhangisa swilo swo kwetsima. Leswi hi kwetsimisiweke, hi fanele hi tivutisa xivutiso lexi, ‘Xana ndlela leyi ndzi hanyaka ha yona yi kombisa leswaku ndzi hlawuleriwe ku endla ntirho wa Yehovha?’—Mat. 6:33.

16. Mfungho wa Vaisrayele wa ku va vanhu lava kwetsimisiweke a wu xungetiwa njhani enkarhini wa Nehemiya?

¹⁶ Hlaya Nehemiya 13:23-27. Enkarhini wa Nehemiya, vavanuna va Vaisrayele a va teka vasati vambe. Loko Nehemiya a ta ro sungula eYerusalema, u sayinise vakulukumba ntwanano lowu tsariweke, va tshembisa leswaku a va nge teki vahedeni. (Neh. 9:38; 10:30) Hambiswiritano, endzhaku ka malembe ma nga ri mangani, u kume leswaku vavanuna va Vayuda va teke vasati vambe naswona a va ri kusuhi ni ku lahlekeriwa hi mfungho wa vona wo va vanhu va Xikwembu lava kwetsimisiweke. Vana va vasati lava vambe a va nga swi koti ku hlaya kumbe ku vulavula Xiheveru. Loko se va kurile, xana a va ta tivitana Vaisrayele? Kumbe xana a va ta titeka va ri Vaaxidodo, Vaamone kumbe Vamowabu? Leswi a va nga xi tivi Xiheveru, xana a va ta swi kota ku  twisisa Nawu wa Xikwembu? A va ta n’wi tiva njhani Yehovha kutani va hlawula ku n’wi tirhela ematshan’weni yo tirhela swikwembu swa mavunwa leswi vamana wa vona a va swi gandzela? A ku fanele ku tekiwa goza hi xihatla, kutani Nehemiya u ri tekile.—Neh. 13:28.

17. Vatswari va nga va pfuna njhani vana va vona leswaku va va ni vuxaka na Yehovha?

¹⁷ Namuntlha hi fanele hi teka goza lerinene leswaku hi pfuna vana va hina va va ni mfungho wa Vukreste. Vatswari, tivutiseni, ‘Xana vana va mina va ri vulavula kahle “ririmi leri tengeke” ra ntiyiso wa le Matsalweni? (Sof. 3:9) Xana mabulo ya vana va mina ma kombisa leswaku va kongomisiwa hi moya wa Xikwembu kumbe wa misava?’ U nga hatli u hela matimba loko u xiya leswaku va fanele va antswisa. Swi teka nkarhi ku dyondza ririmi rin’wana, ngopfu-ngopfu loko ku ri ni swilo leswi hi kavanyetaka. Vana va wena va langutana ni mintshikilelo leyikulu leyi va endlaka va nga yingisi. Hikwalaho, va lehisele mbilu u tirhisa Vugandzeri bya n’wina bya Ndyangu ni minkarhi yin’wana leswaku u va pfuna va va ni vuxaka lebyikulu na Yehovha. (Det. 6:6-9) Kandziyisa vuyelo bya ku va lava hambaneke ni misava ya Sathana. (Yoh. 17:15-17) Kutani u tirha hi matimba leswaku u fikelela timbilu ta vona.

18. Ha yini vatswari lava nga Vakreste ku nga vona va nga pfunaka vana va vona ku endla nhluvuko leswaku va ta tinyiketela eka Yehovha?

¹⁸ Eku heteleleni, n’wana ha un’we u ta tiendlela xiboho loko a lava ku tirhela Xikwembu. Kambe, swi tele leswi vatswari va nga swi endlaka. Mi fanele mi va vekela xikombiso lexinene, mi va hlamusela kahle leswaku i mahanyelo wahi lama nga amukelekiki mi tlhela mi va pfuna ku twisisa leswaku vuyelo bya swiboho swo biha byi nga va byihi. Vatswari, hi n’wina mi nga pfunaka vana va n’wina ku endla nhluvuko leswaku va hlawula ku tinyiketela eka Yehovha. Mi fanele mi va pfuna leswaku va va ni mfungho wa Vukreste va tlhela va wu hlayisa. Hinkwerhu ka hina hi fanele hi tivonela leswaku hi nga lahlekeriwi hi “tinguvu ta le handle” ta hina to fanekisela, ku nga timfanelo ni milawu leswi kombisaka leswaku hi valandzeri va Kreste.—Nhlav. 3:4, 5; 16:15.

19, 20. Yehovha a nga hi tsundzuka ‘hikwalaho ka vunene’ hi ndlela yihi?

¹⁹ Un’wana wa vanhu lava hanyeke hi nkarhi wa Nehemiya a ku ri muprofeta Malakiya, loyi a vuleke leswaku “buku ya xitsundzuxo yi sungula ku tsariwa . . . yi tsaleriwa lava va chavaka Yehovha ni lava va anakanyaka hi vito ra yena.” (Mal. 3:16, 17) Xikwembu a xi nge va rivali vanhu lava xi chavaka va tlhela va rhandza vito ra xona.—Hev. 6:10.

²⁰ Nehemiya u khongerile a ku: “Oho Xikwembu xanga, ndzi tsundzuke, hi vunene.” (Neh. 13:31) Ku fana na Nehemiya, mavito ya hina ma ta va ebukwini ya Xikwembu ya xitsundzuxo loko hi ya emahlweni hi papalata vanghana vo biha, hi seketekela ntirho wa Yehovha, hi rhangisa timhaka ta moya hi tlhela hi sirhelela mfungho wa hina wa Vukreste. A hi ‘tshameni hi ri karhi hi tikambela ku vona loko ha ha ri eripfumelweni.’ (2 Kor. 13:5) Loko hi hlayisa vuxaka bya hina na Yehovha lebyi kwetsimisiweke, u ta hi tsundzuka ‘hikwalaho ka vunene.’