BIBELE yi ri: “Waswivo! Vana i ndzhaka leyi humaka eka Yehovha; mbhandzu wa khwiri i hakelo.” (Ps. 127:3) Kutani, a swi hlamarisi leswi vatswari lava nga Vakreste va tsakaka swinene loko va ha ku kuma n’wana.

Hambileswi swi tsakisaka ku kuma n’wana kambe swi tlhela swi tisa vutihlamuleri lebyikulu. Leswaku n’wana a ta kula a hanye kahle, u fanele a nyikiwa swakudya leswi nga ni rihanyo nkarhi ni nkarhi. Leswaku n’wana a ta kota ku yimela vugandzeri bya ntiyiso hi xivindzi, u fanele a wundliwa hi tlhelo ra moya a tlhela a kuma nkongomiso wa vatswari lava tikarhatelaka ku n’wi dyondzisa milawu ya Xikwembu. (Swiv. 1:8) Wu fanele wu sungula rini ndzetelo wo tano naswona wu fanele wu katsa yini?

Anakanya hi mhaka ya Manowa loyi a a ri wa ndyangu wa Dani, loyi a a tshama emutini wa Sora eIsrayele wa khale. Ntsumi ya Yehovha yi byele nsati wa Manowa loyi a a ri mhika leswaku a a ta veleka n’wana wa jaha. (Vaav. 13:2, 3) A swi kanakanisi leswaku Manowa wo tshembeka swin’we ni nsati wakwe va tsake ngopfu loko va twa mhaka leyi. Hambiswiritano, a ku ri na swin’wana leswi a swi va karhata swinene. Kutani Manowa u khongerile a ku: “Ndzi khomele Yehovha. Hi kombela munhu wa Xikwembu xa ntiyiso loyi wa ha ku n’wi rhumaka, leswaku a vuya eka hina a ta hi letela ndlela leyi hi faneleke hi n’wi khoma ha yona n’wana la nga ta velekiwa.” (Vaav. 13:8) Manowa ni nsati wakwe a va kharhateke hi ndlela leyi a va fanele va n’wi kurisa ha yona n’wana wa vona. A swi kanakanisi leswaku va dyondzise n’wana wa vona Samsoni nawu wa Xikwembu, naswona matshalatshala ya vona ma ve ni vuyelo lebyinene. Bibele yi vula leswaku “hi ku famba ka nkarhi, moya wa Yehovha wu . . . susumeta [Samsoni].” Hikwalaho ka sweswo, Samsoni u endle mintirho yo tala ya matimba loko a ri muavanyisi eIsrayele.—Vaav. 13:25; 14:5, 6; 15:14, 15.

Xana n’wana u fanele a sungula rini ku leteriwa? “Ku sukela loko [a] ha ri ricece” Timotiya u leteriwe hi “matsalwa yo kwetsima” hi mana wakwe Yunisi ni hi kokwa wakwe wa xisati Luwisa. (2 Tim. 1:5; 3:15) Swi le rivaleni leswaku Timotiya u sungule ku dyondzisiwa Matsalwa loko a ha ri ntsongo.

I vutlhari leswaku vatswari lava nga Vakreste va khongelela nkongomiso ni ku hlela ka ha ri emahlweni leswaku va ta kota ku sungula ku letela n’wana wa vona “ku sukela loko [a] ha ri ricece.” Swivuriso 21:5 yi ri: “Kunene makungu ya lava va gingiritekaka ma endla leswi pfunaka.” A swi kanakanisi leswaku vatswari va ta tilunghiselela kahle loko n’wana wa vona a nga si velekiwa. Va nga ha tlhela va swi tsala ehansi swilo leswi n’wana a nga ta swi lava. Nakambe i swa nkoka leswaku va hlela ndlela leyi va nga ta n’wi letela ha yona hi tlhelo ra moya. Pakani ya vona ku fanele ku va ku tiyimisela ku sungula ku letela n’wana wa vona loko a ha ku velekiwa.

Buku leyi nge Early Childhood Counts—A Programming Guide on Early Childhood Care for Development yi ri: “Tin’hweti to sungula loko n’wana a ha ku velekiwa i ta nkoka swinene loko swi ta emhakeni ya ku kula ka byongo. Hi nkarhi lowu nhlayo ya mahlangano ya tisele ta switwi—ku nga fambiselo leri endlaka leswaku swi koteka ku dyondza—yi engeteleka hi minkarhi leyi andzisiweke ka 20.” Hakunene ku ta va vutlhari eka vatswari ku tirhisa xinkadyana lexi xa ku kula ka byongo bya n’wana wa vona leswaku va sungula ku n’wi dyondzisa hi tlhelo ra moya ni ku n’wi dyondzisa mahanyelo lamanene!

Manana un’wana la nga phayona, loko a vulavula hi xinhwanyetana xakwe u te: “Ndzi sungule ku famba na xona ensin’wini ku sukela loko xa ha ri ni n’hweti ntsena. Hambileswi a xi nga swi twisisi leswi a swi endleka, ndza tiyiseka leswaku sweswo swi ve ni vuyelo lebyinene eka xona. Loko xi ri ni malembe mambirhi, a xi nyika vanhu lava a hi hlangana na vona ensin’wini swiphephana hi xivindzi.”

Ku letela n’wana a ha ri ntsongo swi va ni vuyelo lebyinene. Hambiswiritano, vatswari va swi tiva leswaku ku letela vana va vona hi tlhelo ra moya a swi olovi minkarhi hinkwayo.

Ku nga tshamiseki ka n’wana kumbe ku hatlisa ku karhala ku yingisela, swi nga ha va ntlhontlho lowukulu eka vatswari. Miehleketo ya n’wana yi nga ha famba-famba hi ku hatlisa. Phela, vana va lava ku tiva naswona va ringeta ku twisisa swilo leswi va rhendzeleke. Vatswari va nga endla yini leswaku va pfuna n’wana wa vona leswaku a nyikela nyingiso eka leswi va ringetaka ku n’wi dyondzisa swona?

Xiya leswi Muxe a swi vuleke. Deteronoma 6:6, 7 yi ri: “Marito lawa ndzi ku lerisaka wona namuntlha ma fanele ma va embilwini ya wena; u fanele u ma dyondzisa n’wana wa wena hi ku phindha-phindha naswona u vulavula ha wona loko u tshama endlwini ya wena, loko u famba egondzweni, loko u etlela niloko u pfuka.” Rito “dyondzisa” ri vula ku phindha-phindha leswi u swi dyondzisaka. N’wana lontsongo u fana ni ximilana lexi lavaka ku cheletiwa nkarhi na nkarhi. Tanihi leswi ku phindha-phindha ku pfunaka vanhu lavakulu ku tsundzuka timhaka ta nkoka, a swi kanakanisi leswaku swi ta pfuna ni vana lavatsongo!

Leswaku vatswari va dyondzisa vana va vona ntiyiso wa Xikwembu swi lava leswaku va tinyika nkarhi wo tshama na vona. Emisaveni ya namuntlha laha hakanyingi va tshamaka va khomekile, ku tivekela nkarhi wo tano swi nga ha va ntlhontlho hakunene. Kambe muapostola Pawulo u khutaze vatswari leswaku va “tixavela nkarhi lowunene” wa ku endla swilo swa nkoka swa  Vukreste. (Efe. 5:15, 16) Va nga swi endlisa ku yini leswi? Mukreste un’wana loyi a nga nkulu naswona nsati wakwe a khomekeke hileswi a nga phayona ra nkarhi hinkwawo, u fanele a kunguhata kahle leswaku a ta heta nkarhi lowu ringaneke a letela n’wana wa vona, a hetisisa vutihlamuleri bya vandlha ni ku tirha ntirho wo tihanyisa. Va tinyika njhani nkarhi wo letela n’wana wa vona? Tata wa n’wana loyi u ri: “Mpundzu wun’wana ni wun’wana loko ndzi nga si ya entirhweni, mina ni nsati wa mina hi n’wi hlayela Buku Yanga Ya Timhaka Ta Bibele kumbe xibukwana lexi nge Ku Kambisisa Matsalwa Siku Ni Siku. Kasi nimadyambu, ha tiyiseka leswaku hi n’wi hlayela swo karhi a nga si ya eku etleleni naswona loko hi ya ensin’wini hi famba na yena. Hi lava ku sungula sweswi a ha ri ntsongo ku n’wi dyondzisa.”

Hi lava leswaku vana va hina loko va kurile va va ni vutihlamuleri. Hambiswiritano, xivangelo-nkulu xa hina xo va letela hi leswaku hi lava va rhandza Xikwembu hi timbilu ta vona hinkwato.—Mar. 12:28-30.

Pisalema 127:4 yi ri: “Ku fana ni miseve evokweni ra wanuna wa matimba, va tano vana va vuntshwa.” Xisweswo vana va fanisiwa ni miseve leyi faneleke yi copa endhawini leyi faneleke. Mucopi a nge he wu teki nseve loko wo kala wu huma eka vurha byakwe. Vatswari va ni “miseve”—vana va vona—ku ringana nkarhinyana wo karhi. Nkarhi wolowo va fanele va wu tirhisela ku nghenisa milawu ya Xikwembu emianakanyweni ni le timbilwini ta vana va vona.

Malunghana ni vana vakwe va moya, muapostola Yohane u tsale a ku: “Ndzi hava xivangelo lexikulu xa ku nkhensa ku tlula swilo leswi, ku twa leswaku vana va mina va tama va famba entiyisweni.” (3 Yoh. 4) Vatswari lava nga Vakreste va nga kombisa ku tlangela loku fanaka loko va vona vana va vona va “tama va famba entiyisweni.”