1, 2. I xiendlakalo xihi xa nkoka lexi Vakreste hinkwavo va faneleke va xi tekela enhlokweni, naswona ha yini?

LOKO u anakanya hi swiendlakalo swa nkoka, hi xihi lexi hatlaka xi ta emianakanyweni ya wena? Munhu la ngheneleke vukati a nga ha ku: “I siku leri ndzi ngheneleke vukati ha rona.” Van’wana va nga ha anakanya hi siku ra nkoka ematin’wini leri tlangeriwaka, ku fana ni siku leri tiko ra rikwavo ri kumeke ntshunxeko ha rona. Kambe xana u tiva xiendlakalo xo karhi lexi tlangeriweke hi tiko ro karhi ku ringana malembe ya 3 500?

² Xiendlakalo xolexo i Paseka. A xi fungha ku ntshunxiwa ka Vaisrayele va khale evuhlongeni aEgipta. Xiendlakalo xolexo xi fanele xi va xa nkoka eka wena. Ha yini? Hikuva xi khumba vutomi bya wena hi tindlela to karhi ta nkoka. U nga ha ku, ‘Paseka yi tlangeriwa hi Vayuda kambe mina a ndzi Muyuda. Ha yini ndzi fanele ndzi va na mhaka na xiendlakalo xolexo?’ Nhlamulo yi nga kumiwa eka marito lawa ya nkoka: “Kreste la nga paseka ya hina u endliwe xitlhavelo.” (1 Kor. 5:7) Leswaku hi twisisa nkoka wa ntiyiso wolowo, hi fanele hi tiva swo tala malunghana ni Paseka ya Vayuda ni ndlela leyi xiendlakalo xexo xi fambisanaka ha yona ni xileriso lexi nyikiweke Vakreste hinkwavo.

3, 4. I yini leswi endlekeke emahlweni ka Paseka yo sungula?

³ Vanhu va madzana ya timiliyoni emisaveni hinkwayo lava nga riki Vayuda va xi tiva xiendlakalo lexi lexi endlekeke emahlweni ka Paseka yo sungula. Va nga ha va va hlaye ha xona ebukwini ya Bibele ya Eksoda, va twe ku vulavuriwa ha xona kumbe va vone filimi leyi a yi sekeriwe eka xiendlakalo xolexo.

⁴ Loko Vaisrayele va ri ni malembe yo tala va ri mahlonga aEgipta, Yehovha u rhumele Muxe ni makwavo wakwe Aroni eka Faro leswaku va ya n’wi kombela a ntshunxa vanhu va Yena. Mufumi yoloye wa Muegipta a a nga swi lavi ku ntshunxa Vaisrayele, hikwalaho Yehovha u hlasele tiko rolero hi makhombo lama chavisaka. Eku heteleleni, Xikwembu  xi rhumele khombo ra vukhume leri susumeteleke Faro ku va ntshunxa, ku nga ku dlayiwa ka mativula ya Vaegipta.—Eks. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.

5. Vaisrayele a va fanele va endla yini loko va tilunghiselela ku ntshunxiwa? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.)

⁵ Kambe Vaisrayele a va fanele va endla yini loko va nga si ntshunxiwa? A ku ri hi ximun’wana hi 1513 B.C.E., hi n’hweti ya Xiheveru ya Abibi leyi endzhakunyana yi vitaniweke Nisani. * Xikwembu xi byele Vaisrayele leswaku hi siku ra vukhume ra n’hweti yoleyo a va fanele va sungula ku tilunghiselela leswi nga ta endleka hi Nisani 14. Siku rolero a ri sungula loko dyambu ri pela hikuva masiku ya Xiheveru a ma sungula ma tlhela ma hela loko dyambu ri pela. Hi Nisani 14, ndyangu wun’wana ni wun’wana a wu fanele wu dlaya nyimpfu ya xinuna (kumbe mbuti) kutani wu xuva hi yin’wana ya ngati ya kona emarimbeni ya tiyindlu ta vona. (Eks. 12:3-7, 22, 23) Ndyangu a wu fanele wu dya nyama leyi oxiweke ya nyimpfu ni xinkwa xo kala comela ni matsavu. Ntsumi ya Xikwembu a yi ta hundza etikweni rero kutani yi dlaya mativula ya Vaegipta, kambe Vaisrayele lava yingiseke a va ta sirheleriwa ivi endzhaku va ntshunxiwa.—Eks. 12:8-13, 29-32.

6. Ha yini vanhu va Xikwembu a va fanele va tlangela Paseka lembe ni lembe?

⁶ Vaisrayele a va fanele va tsundzuka ku ntshunxiwa ka vona emalembeni lawa a ma ta landzela. Xikwembu xi va byele leswi: “Siku leri ri ta va xitsundzuxo eka n’wina naswona mi ta ri tlangela ri va nkhuvo wa Yehovha eka switukulwana swa n’wina hinkwaswo. Mi ta ri tlangela ri va nawu wa hilaha ku nga riki na makumu.” Nkhuvo wa ti-14 a wu fanele wu landzeriwa hi nkhuvo wa masiku ya nkombo. Paseka a yi ri hi Nisani 14, kambe vito leri nge Paseka a ri tirhisiwa ni le ka masiku ya nhungu ya nkhuvo. (Eks. 12:14-17; Luka 22:1; Yoh. 18:28; 19:14) Paseka a yi ri wun’wana wa minkhuvo leyi vekiweke (“swinkhubyana swa lembe na lembe,” The Bible in Living English) lowu Vaheveru a va fanele va wu tlangela lembe ni lembe.—2 Tikr. 8:13.

7. Yesu u sungule yini hi siku leri va tlangeleke Paseka ro hetelela?

⁷ Yesu ni vaapostola vakwe a va yi tlangela Paseka tanihi leswi a va ri Vayuda naswona a va ri ehansi ka Nawu wa Muxe. (Mat. 26:17-19) Loko va yi tlangela ro hetelela, Yesu u sungule xiendlakalo lexintshwa lexi valandzeri vakwe a va fanele va xi tsundzuka lembe ni lembe, ku nga Xilalelo xa Hosi. Kambe a va fanele va xi tsundzuka hi siku rihi?

8. Hi xihi xivutiso lexi van’wana va nga ha xi vutisaka malunghana ni Paseka ni Xilalelo xa Hosi?

⁸ Leswi Yesu a sunguleke Xilalelo xa Hosi endzhakunyana ka ku tlangela Paseka, xiendlakalo lexi lexintshwa a xi ta endleka hi siku ra Paseka. Kambe, u nga ha va u swi xiyile leswaku siku ra Paseka ya Vayuda leri kombisiwaka eka tikhalendara tin’wana ta manguva lawa ri nga ha va ri hambana hi siku rin’we kumbe yo hlayanyana ni siku leri hi tsundzukaka rifu ra Kreste ha rona. Ha yini ku ri ni ku hambana? Nhlamulo ya kona yi katsa xileriso lexi Xikwembu xi xi nyikeke Vaisrayele. Endzhaku ka loko Muxe a vule leswaku “nhlengeletano hinkwayo ya ntshungu wa Israyele yi [fanele yi] tlhava” xinyimpfana, u vule leswaku sweswo a va fanele va swi endla rini hi Nisani 14.—Hlaya Eksoda 12:5, 6.

9. Hi ku ya hi Eksoda 12:6, xinyimpfana xa Paseka a xi fanele xi dlayiwa rini? (Nakambe vona bokisi leri nge “A Ku Ri Nkarhi Muni?”)

⁹ Buku leyi vuriwaka The Pentateuch and Haftorahs yi kombisa leswaku Eksoda 12:6 yi vula leswaku xinyimpfana a xi fanele xi dlayiwa “exikarhi ka madyambu mambirhi.” Tibibele tin’wana ti tirhisa xiga xolexo. Tin’wana, ku katsa na Tanakh ya Vayuda, ti xi hundzuluxela ti ku “loko dyambu ri perile.” Kasi tin’wana ti ri “hi nkarhi  wa mpimavayeni,” kumbe “loko dyambu ri pela.” Hikwalaho xinyimpfana a xi fanele xi dlayiwa endzhaku ka ku pela ka dyambu kambe loko ka ha vona, eku sunguleni ka Nisani 14.

10. Van’wana va anakanya leswaku xinyimpfana a xi dlayiwa rini, kambe sweswo swi tlakusa xivutiso xihi?

¹⁰ Emalembeni lama landzeleke, Vayuda van’wana a va anakanya leswaku swi fanele swi teke tiawara to tala ku dlaya swinyimpfana hinkwaswo leswi tisiweke etempeleni. Hikwalaho a ku anakanyiwa leswaku Eksoda 12:6 a yi vula eku heleni ka Nisani 14, exikarhi ka nkarhi lowu dyambu a ri sungula ku rhenga (nindzhenga) ni le ku heleni ka siku loko dyambu ri pela. Kambe loko marito wolawo a ma vula sweswo, xana va sungule rini ku dya swakudya swa kona? Profesa Jonathan Klawans, la nga ni ntokoto hi Vuyuda bya khale, u te: “Siku lerintshwa ri sungula loko dyambu ri pela, hikwalaho gandzelo ri endliwa hi ti-14 kambe Paseka yi sungula hi ti-15 ni swakudya swa kona swi dyiwa hi siku rero, hambileswi ku landzelelana loku ka masiku ku nga boxiwiki eka Eksoda.” U tlhele a tsala a ku: “Tibuku ta varhabi . . . a ti vuli leswaku ti hi byele ndlela leyi Seder [swakudya swa Paseka] a yi dyiwa ha yona emahlweni ka ku lovisiwa ka Tempele” hi 70 C.E.—Marito hi lo voyamisa.

11. (a) Yesu u langutane na yini hi siku ra Paseka ya hi 33 C.E.? (b) Ha yini Nisani 15 hi 33 C.E. a yi vitaniwa Savata ‘leyikulu’? (Vona nhlamuselo ya le hansi.)

¹¹ Hikwalaho hi ni xivangelo xo vutisa leswaku, Ku vuriwa yini hi Paseka ya hi 33 C.E.? Hi Nisani 13, loko ku tshinela siku ‘leri a ku fanele ku endliwa xitlhavelo xa gandzelo ra paseka ha rona,’ Kreste u byele Petro na Yohane a ku: “Fambani mi ya lunghiselela paseka leswaku hi ta dya.” (Luka 22:7, 8) ‘Hiloko nkarhi wu fika’ wo dya swakudya swa Paseka, endzhaku ka ku pela ka dyambu hi Nisani 14, leyi a yi ri hi Ravumune nimadyambu. Yesu u dye swakudya swoleswo ni vaapostola vakwe, ivi endzhaku ka sweswo a sungula Xilalelo xa Hosi. (Luka 22:14, 15) Hi vusiku byebyo u khomiwile kutani a tengisiwa. Yesu u beleriwe ninhlikanhi hi Nisani 14, naswona u fe hi ndzhenga wolowo. (Yoh. 19:14) Hikwalaho, “Kreste la nga paseka ya hina u endliwe xitlhavelo” hi siku leri xinyimpfana xa Paseka xi dlayiweke ha rona. (1 Kor. 5:7; 11:23; Mat. 26:2) Yesu u lahliwe loko siku ra Xiyuda ri ri ekusuhi ni ku hela—siku ra Nisani 15 ri nga si sungula. *—Lev. 23:5-7; Luka 23:54.

12, 13. Vana va Vayuda a va katseka ngopfu-ngopfu eka nkhuvo wa Paseka hi ndlela yihi?

¹² A hi anakanyisiseni hi leswi endlekeke  aEgipta. Muxe u vule leswaku enkarhini lowu taka, vanhu va Xikwembu a va ta tlangela Paseka; a yi ta va xileriso “hilaha ku nga riki na makumu.” Lembe ni lembe hi nkarhi wa nkhuvo wolowo, vana a va ta vutisa vatswari va vona leswaku ha yini va wu tlangela. (Hlaya Eksoda 12:24-27; Det. 6:20-23) Hikwalaho, Paseka a yi ta va “xitsundzuxo” lerova ni vana a va ta dyondza swo karhi eka yona.—Eks. 12:14.

¹³ Ku suka eka xitukulwana xin’wana ku ya eka xin’wana, vatatana a va ta dyondzisa vana va vona va majaha tidyondzo ta nkoka malunghana na yona. Yin’wana ya tona hileswaku Yehovha wa swi kota ku sirhelela vagandzeri vakwe. Vana va dyondze leswaku Yehovha a hi Xikwembu lexi nga twisisekiki. Kambe i Xikwembu xa xiviri lexi hanyaka lexi khathalaka hi vanhu va xona xi tlhela xi va sirhelela. Sweswo xi swi kombise loko xi sirhelela mativula ya Vaisrayele “loko [xi] tisa khombo eka Vaegipta.” A xi ma dlayanga mativula ya vona.

14. Vatswari lava nga Vakreste va nga tirhisa rungula leri vulavulaka hi Paseka leswaku va pfuna vana va vona va twisisa yini?

¹⁴ Vatswari lava nga Vakreste, lembe ni lembe a va byeli vana va vona leswi endlekeke hi Paseka. Hambiswiritano, xana wa va dyondzisa vana va wena dyondzo leyi leyi fanaka—leswaku Xikwembu xi sirhelela vanhu va xona? Xana vana va wena va swi vona leswaku wa swi tshemba hakunene leswaku Yehovha wa ha ri Musirheleri wa xiviri wa vanhu vakwe? (Ps. 27:11; Esa. 12:2) Naswona xana u va dyondzisa hi nkarhi lowu wena ni vana va wena mi nga ni bulo leri tsakisaka ematshan’weni yo va lerisa kunene? Tikarhatele ku katsa dyondzo leyi leswaku u pfuna ndyangu wa wena wu kula hi tlhelo ra moya.

15, 16. Rungula leri nga Eksoda tindzima 12-15 ri nga tirhisiwa ku kandziyisa yini malunghana na Yehovha?

¹⁵ Leswi nga dyondziwaka eka Paseka a hi vuswikoti bya Yehovha ntsena byo sirhelela vanhu vakwe. U tlhele a va kutsula ‘hi ku va humesa aEgipta.’ Anakanya hi leswi sweswo a swi katsa swona. A va kongomisiwa hi papa lerikulu ni hi ndzilo lowukulu. Va fambe evuandlalweni bya Lwandle ro Tshwuka, mati ya rona ma hlengeletanile etlhelweni ra xinene ni ra ximatsi. Loko se va tsemakanyile hinkwavo, va vone mati wolawo ma funengeta vuthu ra Vaegipta. Endzhaku ka sweswo Vaisrayele lava kutsuriweke va yimbelerile va ku: “Ndzi ta yimbelelela Yehovha . . . Hanci ni mugadi wa yona u swi hoxe elwandle. Ntamu wa mina ni matimba ya mina i Yah, hikuva wa ndzi ponisa.”—Eks. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Ps. 136:11-15.

¹⁶ Loko u ri ni vana, xana wa va pfuna leswaku va tshemba Yehovha tanihi Mukutsuri? Xana va swi vona leswaku wa n’wi tshemba loko u ri karhi u bula ni loko u endla swiboho? Entiyisweni eka Vugandzeri bya n’wina bya Ndyangu mi nga bula hi leswi hi swi hlayaka eka Eksoda tindzima 12-15 kutani u kandziyisa ndlela leyi Yehovha a kutsuleke vanhu vakwe ha yona. Minkarhi yin’wana mi nga ha tlhela mi bula hi mhaka yoleyo loko mi hlaya Mintirho 7:30-36 kumbe Daniyele 3:16-18, 26-28. Vana ni vanhu lavakulu va fanele va tiyiseka leswaku Yehovha a a nga ri Mukutsuri enkarhini lowu hundzeke ntsena. Tanihi leswi a kutsuleke vanhu vakwe enkarhini  wa Muxe, u ta hi kutsula na hina enkarhini lowu taka.—Hlaya 1 Vatesalonika 1:9, 10.

17, 18. Ku anakanya hi ndlela leyi ngati yi tirhisiweke ha yona eka Paseka yo sungula swi fanele swi hi tsundzuxa yini?

¹⁷ Vakreste va ntiyiso a va yi tlangeli Paseka ya Vayuda. Xiendlakalo xolexo a xi ri xiphemu xa Nawu wa Muxe, naswona hina a hi le hansi ka Nawu. (Rhom. 10:4; Kol. 2:13-16) Ku ri na sweswo hi tsundzuka xiendlakalo xin’wana, ku nga rifu ra N’wana wa Xikwembu. Nilokoswiritano, hi nga dyondza swo tala eka nkhuvo wa Paseka lowu sunguleke ku tlangeriwa aEgipta.

¹⁸ Ngati ya xinyimpfana leyi a ku xuviwa ha yona emarimbeni ya nyangwa a ku ri ndlela yo sirhelela vutomi. Namuntlha a hi endleli Xikwembu magandzelo hi swiharhi—hi siku ra Paseka kumbe hi nkarhi wun’wana. Kambe ku ni gandzelo ro antswa leri nga sirhelelaka vutomi hilaha ku nga heriki. Muapostola Pawulo u tsale hi “vandlha ra mativula lama tsarisiweke ematilweni.” Lexi endlaka leswaku Vakreste volavo lava totiweke va kota ku hanya hilaha ku nga heriki i “ngati yo xuva,” ngati ya Yesu. (Hev. 12:23, 24) Vakreste lava nga ni ntshembo wo hanya hilaha ku nga heriki emisaveni va titshege hi ngati yoleyo leswaku va ponisiwa. Nkarhi na nkarhi va fanele va titsundzuxa hi xitiyisekiso lexi: “Ha yena hi ni ku ntshunxiwa hi nkutsulo hi ngati ya yena, ina, ku rivaleriwa ka swivi swa hina, hi ku ya hi rifuwo ra musa wa xona lowu nga faneriwiki.”—Efe. 1:7.

19. Ku nga tshoviwi ka marhambu ya xinyimpfana lexi a xi dlayiwa hi Paseka swi nga yi tiyisa njhani ndlela leyi hi tshembaka vuprofeta ha yona?

¹⁹ Loko xinyimpfana xi dlayiwa leswaku xi ta dyiwa hi Paseka, Vaisrayele a va nga fanelanga va tshova marhambu ya xona. (Eks. 12:46; Tinhl. 9:11, 12) Ku vuriwa yini hi “Xinyimpfana xa Xikwembu” lexi nyikeleke hi nkutsulo? (Yoh. 1:29) A ku beleriwe swigevenga ematlhelo ka xona. Vayuda va kombele Pilato leswaku ku tshoviwa marhambu ya vavanuna lava beleriweke. Sweswo a swi ta endla leswaku va hatla va fa leswaku va nga tshikiwi etimhandzini ku fikela hi Nisani 15, leyi a yi ri Tisavata timbirhi. Masocha ma tshove milenge ya swigevenga sweswo swimbirhi, “kambe loko [ma] ta eka Yesu, hi ku vona leswaku u file, a [ma] yi tshovanga milenge yakwe.” (Yoh. 19:31-34) Sweswo a swi fana ni leswi a swi endliwa hi xinyimpfana xa Paseka, hikwalaho xinyimpfana xexo a xi ri “ndzhuti” wa leswi a swi ta endleka hi Nisani 14, hi 33 C.E. (Hev. 10:1) Ku tlula kwalaho, ndlela leyi swilo swi endlekeke ha yona yi hetisise marito lama nga eka Pisalema 34:20, leswi faneleke swi tiyisa ndlela leyi hi tshembaka vuprofeta ha yona.

20. Hi kwihi ku hambana kun’we loku nga kona exikarhi ka Paseka ni Xilalelo xa Hosi?

²⁰ Hambiswiritano, ku ni ku hambana exikarhi ka Paseka ni Xilalelo xa Hosi. Leswi swi kombisa leswaku Paseka leyi Vayuda a va fanele va yi tlangela a yi nga fanekiseli leswi Kreste a swi byeleke valandzeri vakwe leswaku va swi endla loko va tsundzuka rifu rakwe. Le Egipta, Vaisrayele va dye nyama ya xinyimpfana kambe ku nga ri ngati ya xona. Sweswo swa hambana ni leswi Yesu a byeleke vadyondzisiwa vakwe leswaku va swi endla. U vule leswaku lava a va ta fuma “emfun’weni wa Xikwembu” a va fanele va dya xinkwa va tlhela va nwa vhinyo tanihi leswi fanekiselaka nyama yakwe ni ngati yakwe. Hi ta tlhuvutsa leswi engetelekeke malunghana ni mhaka leyi exihlokweni lexi landzelaka.—Mar. 14:22-25.

21. Ha yini swi vuyerisa ku tiva vuxokoxoko malunghana ni Paseka?

²¹ Nilokoswiritano, a swi kanakanisi leswaku Paseka a yi ri xiendlakalo xa nkoka eka ndlela leyi Xikwembu a xi tirhisana ha yona ni Vaisrayele, naswona un’wana ni un’wana wa hina a nga dyondza swo tala eka yona. Hikwalaho, hambileswi Paseka a yi fanele yi va “xitsundzuxo” eka Vayuda, ku nga ri eka Vakreste, hina Vakreste hi fanele hi yi tiva kutani hi dyondza tidyondzo ta nkoka eka yona tanihi leswi yi nga xiphemu xa “Matsalwa hinkwawo [lama huhuteriweke] hi Xikwembu.”—2 Tim. 3:16.