1, 2. (a) Swi vula yini ku va mbhoni, naswona i yini leswi vahaxi va mahungu va misava leyi va nga swi byelangiki vanhu? (b) Ha yini Yehovha a nga titsheganga hi vahaxi va mahungu va misava leyi?

SWI vula yini ku va mbhoni? Xihlamusela-marito xin’wana xi nyikela nhlamuselo leyi: “I munhu la vonaka xiendlakalo xo karhi ivi a vika leswi humeleleke.” Hi xikombiso, edorobeni ra Pietermaritzburg, eAfrika Dzonga, phepha-hungu leri sweswi ri vuriwaka The Witness, se ri ni malembe ya 160 ri ri karhi ri humesiwa. Vito rero ra fanela, tanihi leswi xikongomelo xa phepha-hungu rolero ku nga ku vika swilo leswi nga ntiyiso malunghana ni swiendlakalo leswi endlekaka emisaveni. Muhleri la sunguleke phepha-hungu leri ra The Witness u tshembisile leswaku ri ta vika “ntiyiso ntsena.”

² Kambe, khombo ra kona vahaxi va mahungu emisaveni hinkwayo a va viki ntiyiso eka swiendlakalo swo tala kumbe va soholote ni ntiyiso wa nkoka swinene hi matimu ya vanhu. Xikwembu xa matimba hinkwawo xi tirhise Ezekiyele muprofeta wa xona wa khale ku tsala a ku: “Matiko ma ta tiva leswaku hi mina Yehovha.” (Ezek. 39:7) Kambe Mufumi la Tlakukeke wa vuako hinkwabyo a nga titsheganga hi vahaxi va mahungu va misava leyi. U ni Timbhoni ta kwalomu ka timiliyoni ta nhungu leti byelaka vanhu va matiko hinkwawo malunghana na yena ni leswi a swi endleleke vanhu enkarhini lowu hundzeke ni leswi a swi endlaka sweswi. Vuthu leri ra Timbhoni ri tlhela ri twarisa leswi Xikwembu xi tshembisaka ku swi endlela vanhu enkarhini lowu taka. Loko hi teka ntirho lowu wo chumayela wu ri wa nkoka, hi kombisa leswaku ha faneleka ku vitaniwa hi vito leri Xikwembu xi hi nyikeke rona,  hilaha ri hlamuseriweke hakona eka Esaya 43:10 leyi nge: “‘N’wina mi timbhoni ta mina,’ ku vula Yehovha, ‘nandza wa mina loyi ndzi n’wi hlawuleke.’”

3, 4. (a) Swichudeni swa Bibele swi sungule rini ku tirhisa vito ra swona lerintshwa, naswona swi titwe njhani hi rona? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.) (b) Hi swihi swivutiso leswi hi nga ta swi tlhuvutsa sweswi?

³ Mawaku lunghelo ra ku vitaniwa hi vito ra Yehovha, hikuva i “Hosi leyi nga riki na makumu,” leyi nge: “Leri i vito ra mina ra hilaha ku nga riki na makumu, naswona lexi i xitsundzuxo xa mina ku suka eka xitukulwana xin’wana ku ya eka xitukulwana xin’wana.” (1 Tim. 1:17; Eks. 3:15; ringanisa na Eklesiasta 2:16.) Hi 1931, Swichudeni swa Bibele swi sungule ku tirhisa vito leri nge Timbhoni ta Yehovha. Endzhaku ka sweswo, ku kandziyisiwe mapapila yo tala yo tlangela eka magazini lowu. Vandlha rin’wana ra le Canada ri tsarile ri ku: “Mahungu lamanene ya leswaku hi ‘timbhoni ta Yehovha’ ma hi tsakisile, naswona ma endle leswaku hi tiyimisela swinene ku hanya hi ndlela leyi nga ta fanela vito rolero lerintshwa.”

⁴ U nga swi kombisa njhani leswaku wa ri tlangela lunghelo ra ku vitaniwa hi vito ra Xikwembu? Nakambe, xana u nga hlamusela leswaku ha yini Yehovha a hi vitana Timbhoni ta yena hilaha hi hlayaka hakona ebukwini ya Esaya?

5, 6. (a) Vatswari lava nga Vaisrayele a va fanele va va timbhoni ta Yehovha hi ndlela yihi? (b) I yini swin’wana leswi vatswari lava nga Vaisrayele va lerisiweke ku swi endla, naswona ha yini vatswari namuntlha va fanele va endla leswi fanaka?

⁵ Muisrayele ha un’we wa le nkarhini wa Esaya a a ri ‘mbhoni’ ya Yehovha, naswona tiko rolero hinkwaro a ri ri “nandza” wa Xikwembu. (Esa. 43:10) Ndlela yin’wana leyi vatswari lava nga Vaisrayele a va chumayela ha yona a ku ri hi ku dyondzisa vana va vona malunghana ni ndlela leyi Xikwembu xi tirhisaneke ha yona ni vakokwa wa vona. Hi xikombiso, loko va lerisiwa ku tlangela Paseka lembe na lembe, va byeriwe leswi: “Loko vana va n’wina va ku eka n’wina, ‘Vutirheli lebyi byi vula yini eka n’wina?’ kutani mi ta ku, ‘I xitlhavelo  xa paseka ya Yehovha, loyi a nga hundza ehenhla ka tindlu ta vana va Israyele aEgipta loko a tisa khombo eka Vaegipta, kambe a kutsula tindlu ta hina.’” (Eks. 12:26, 27) Vatswari volavo va fanele va va hlamuserile vana va vona leswaku loko Muxe a ya ro sungula eka Faro hosi ya le Egipta leswaku a ya kombela mpfumelelo wa leswaku Vaisrayele va ya gandzela Yehovha emananga, Faro u te: “I mani Yehovha leswaku ndzi yingisa rito rakwe ndzi tshika Israyele a famba?” (Eks. 5:2) Swi nga ha endleka va tlhele va va hlamusela leswaku endzhaku ka loko makhombo ya khume ma hlasele tiko rolero ni le ndzhaku ka loko Vaisrayele va kutsuriwile eka vuthu ra le Egipta eLwandle ro Tshwuka, nhlamulo ya xivutiso xa Faro yi ve erivaleni eka vanhu hinkwavo. Yehovha a a ri wa Matimba Hinkwawo naswona wa ha ri yena. Nakambe, tiko ra Israyele ri swi vonile leswaku Yehovha i Xikwembu xa ntiyiso ni Muhetisisi wa switshembiso swa yena.

⁶ A swi kanakanisi leswaku Vaisrayele lava a va ri tlangela lunghelo ra ku vitaniwa hi vito ra Yehovha va byele vana va vona hi swilo leswi swo hlamarisa va tlhela va byela vanhu vambe lava veke mahlonga emindyangwini ya vona. Xin’wana xa nkoka hileswaku Vaisrayele a va lerisiwe ku dyondzisa vana va vona ku yingisa milawu ya Xikwembu ya ku kwetsima. Yehovha u te: “Mi fanele mi tikombisa mi ri lava kwetsimaka, hikuva mina Yehovha Xikwembu xa n’wina ndza kwetsima.” (Lev. 19:2; Det. 6:6, 7) Lexi i xikombiso lexinene eka vatswari lava nga Vakreste namuntlha, hikuva na vona va fanele va dyondzisa vana va vona tindlela to kwetsima, xisweswo va va pfuna ku yisa ku dzuneka eka vito ra Xikwembu leri kwetsimaka!—Hlaya Swivuriso 1:8; Vaefesa 6:4.

7. (a) Loko Vaisrayele va tshembeka eka Yehovha, a ku va ni vuyelo byihi eka matiko lama va rhendzeleke? (b) Hi byihi vutihlamuleri lebyi vanhu hinkwavo lava vitaniwaka hi vito ra Xikwembu va nga na byona?

⁷ Hikwalaho, loko Vaisrayele va tshembeka a va nyikela vumbhoni lebyinene evitweni ra Xikwembu. A va byeriwe leswi: “Vanhu hinkwavo va misava va fanele va swi vona leswaku vito ra Yehovha ri vitaniwile ehenhla ka wena, hakunene va ta ku chava.” (Det. 28:10) Hambiswiritano, khombo ra kona nkarhi wo tala ematin’wini ya vona a va nga tshembeki. Nkarhi na nkarhi a va tlhelela evugandzerini bya swikwembu leswi endliweke hi vanhu. Ku tlula kwalaho, ku fana ni swikwembu swa Vakanana leswi a va swi gandzela, va ve ni tihanyi, va endla magandzelo hi vana va vona va tlhela va khoma swisiwana hi ndlela yo biha. Leyi i dyondzo ya nkoka eka hina leswaku minkarhi hinkwayo hi tikarhatela ku va lava kwetsimaka hi tekelela Lowo Kwetsima Ngopfu, loyi hi vitaniwaka hi vito rakwe.

8. Yehovha u byele Esaya leswaku a endla yini, naswona Esaya u angule njhani?

⁸ Yehovha u profete ndlela yo hlamarisa leyi a a ta ri kutsula ha yona tiko ra Israyele evuhlongeni. (Esa. 43:19) Eka tindzima to sungula ta tsevu ta buku ya Esaya ku vulavuriwa ngopfu hi swilemukiso malunghana ni khombo ro karhi leri a ri ta wela muti wa Yerusalema ni miti leyi wu rhendzeleke. Yehovha, loyi a kotaka ku vona timbilu hi ku helela, u byele Esaya leswaku a ya emahlweni a twarisa xilemukiso lexi, hambiloko vanhu va nga hundzuki. Esaya u tsemeke nhlana naswona a a lava ku tiva leswaku tiko ra Xikwembu a ri ta tshama ri nga hundzuki ku fikela rini. Xikwembu xi n’wi hlamule njhani? Xi te: “Ku fikela loko miti yi wa yi va marhumbi, yi nga vi na vaaki, ni tindlu ti nga vi na munhu wa la misaveni, ni misava yi onheteriwa.”—Hlaya Esaya 6:8-11.

9. (a) Vuprofeta bya Esaya malunghana ni muti wa Yerusalema byi hetiseke rini? (b) Hi xihi xitsundzuxo lexi hi faneleke hi xi yingisa namuntlha?

⁹ Esaya u kume xiavelo lexi hi lembe ro hetelela ra ku fuma ka Hosi Uzhiya, kumbe kwalomu ka 778 B.C.E. U ye emahlweni ni ntirho wa yena wo profeta ku ringana malembe ya kwalomu ka 46 ku fikela endzhaku ka 732 B.C.E., hi nkarhi wa ku fuma ka Hosi Hezekiya. A ka ha sale malembe ya 125 leswaku muti wa Yerusalema wu lovisiwa hi 607 B.C.E. Hikwalaho, vanhu va Xikwembu va tsundzuxiwile ku ringana malembe yo tala malunghana ni leswi a swi ta endleka eka tiko ra  vona enkarhini lowu taka. Ninamuntlha, Yehovha u tirhise vanhu va yena leswaku va tsundzuxa van’wana hi leswi nga ta endleka enkarhini lowu taka. Ku ringana malembe ya 135, ku sukela eka nkandziyiso wa xona wo sungula, Xihondzo xo Rindza xi byele vahlayi va xona leswaku ku nga ri khale vulawuri byo homboloka bya Sathana byi ta hela kutani byi siviwa hi Mfumo wa Gidi ra Malembe wa Yesu Kreste.—Nhlav. 20:1-3, 6.

10, 11. I ku hetiseka ka vuprofeta byihi bya Esaya loku Vaisrayele lava a va ri eBabilona va ku voneke?

¹⁰ Vayuda vo tala lava yingisaka lava tinyiketeke eka Vababilona va ponile loko ku lovisiwa Yerusalema naswona va yisiwe evuhlongeni eBabilona. (Yer. 27:11, 12) Endzhaku ka malembe ya 70, vanhu va Xikwembu va vone ku hetiseka ka vuprofeta byin’wana lebyi hlamarisaka: “Yehovha Mukutsuri wa n’wina, Mukwetsimi wa Israyele u te: ‘Hikwalaho ka n’wina ndzi ta rhumela eBabilona, ndzi endla leswaku ku wisiwa swigogo swa makhotso.’”—Esa. 43:14.

¹¹ Hi ku pfumelelana ni vuprofeta byolebyo, siku rin’wana eku sunguleni ka October hi 539 B.C.E. ku ve ni xiendlakalo xin’wana lexi hlamariseke misava. Loko hosi ya Babilona ni vanhu va yona va xiyimo xa le henhla va ri karhi va nwa vhinyo hi swibya swo kwetsima leswi tekiweke etempeleni ya le Yerusalema naswona va ri karhi va dzunisa swikwembu swa vona leswi endliweke hi vanhu, mavuthu ya Vameda ni Vaperesiya ma hlule Babilona. Hi 538 kumbe hi 537 B.C.E., Korexe la hluleke Babilona, u lerise Vayuda leswaku va tlhelela ka rikwavo naswona va ya pfuxa tempele ya Xikwembu eYerusalema. Swilo leswi hinkwaswo swi profetiwe hi Esaya, ku katsa ni xitshembiso xa Yehovha xa leswaku u ta phamela vanhu va yena lava hundzukeke a tlhela a va sirhelela loko va tlhelela eYerusalema. Xikwembu xi va vitane “vanhu lava ndzi tivumbeleke vona, leswaku va rungula ku dzuneka ka mina.” (Esa. 43:21; 44:26-28) Loko vanhu lava a va ri evuhlongeni va tlhelele ka rikwavo naswona va pfuxe tempele ya Yehovha eYerusalema, va ve timbhoni emhakeni ya leswaku Yehovha, Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, minkarhi hinkwayo u hetisisa leswi a swi vuleke.

12, 13. (a) I vamani lava hlanganyeleke ni Vaisrayele eku vuyeteleni ka vugandzeri bya Yehovha? (b) I yini leswi languteriweke eka “tinyimpfu tin’wana” loko ti ri karhi ti seketela “Israyele wa Xikwembu,” naswona hi wihi ntshembo lowu ti nga na wona?

¹² Loko Vaisrayele va tlhelela ka rikwavo leswaku va ya pfuxa tempele, magidi ya vanhu vambe ma sungule ku gandzela Yehovha na vona. (Ezra 2:58, 64, 65; Est. 8:17) Namuntlha, “ntshungu lowukulu” wa “tinyimpfu tin’wana” ta Yesu wu va seketela hi ku tshembeka Vakreste lava totiweke, lava vumbaka “Israyele wa Xikwembu.” (Nhlav. 7:9, 10; Yoh. 10:16; Gal. 6:16) Ntshungu lowukulu na wona wu vitaniwa hi vito rero leri humaka eka Xikwembu ra Timbhoni ta Yehovha.

¹³ Hi nkarhi wa Mfumo wa Kreste wa Gidi ra Malembe, ntshungu lowukulu wu ta va ni lunghelo lerikulu ro hlamusela vanhu lava pfuxiweke leswaku a swi ri njhani ku va Mbhoni ya Yehovha  emasikwini yo hetelela ya mafambiselo lawa ya swilo. Kambe hi ta kota ku endla sweswo loko ntsena hi hanya hi ku pfumelelana ni vito ra hina sweswi naswona hi tikarhatela ku tshama hi kwetsima. Nakambe, ku nga khathariseki leswaku hi tikarhata ku fikela kwihi, siku ni siku hi fanele hi kombela ku rivaleriwa hikwalaho ka leswi hi tsandzekeke ku tshama hi ri karhi hi kwetsima, hi swi tsundzuka leswaku hi vadyohi ni leswaku i lunghelo lerikulu swinene ku pfumeleriwa ku vitaniwa hi vito leri kwetsimaka ra Xikwembu.—Hlaya 1 Yohane 1:8, 9.

14. Vito leri nge Yehovha ri vula yini?

¹⁴ Leswaku hi kurisa ku tlangela ka hina lunghelo ra ku vitaniwa hi vito ra Xikwembu, i swinene leswaku hi anakanyisisa hi leswi ri vulaka swona. Vito ra Xikwembu leri hi ntolovelo ri hundzuluxeriwaka ri va “Yehovha,” ri huma eka riendli ra Xiheveru leri nga hlamuselaka xiendlo naswona ri nga hundzuluxeriwa ri va “ku va kona.” Hikwalaho, swa twala leswi vito leri nge Yehovha ri vulaka leswaku “U Endla Leswaku Swi Va Kona.” Nhlamuselo leyi yi wu fanela kahle ntirho wa Yehovha wa ku va Mutumbuluxi wa vuako hinkwabyo ni swivumbiwa swo tlhariha ni wa ku va Muhetisisi wa xikongomelo xa yena. U ya emahlweni a endla leswaku ku rhandza ka yena ni xikongomelo xa yena swi hetiseka ku nga khathariseki leswi mukaneti wihi na wihi, wo tanihi Sathana a nga swi endlaka leswaku a ringeta ku sivela ku hetiseka ka ku rhandza ka Xikwembu.

15. Hi nga dyondza yini hi vito ra Yehovha eka leswi a swi byeleke Muxe? (Vona bokisi leri nge “ Vito Leri Nga Ni Nhlamuselo Leyi Enteke.”)

¹⁵ Loko Yehovha a lerisa Muxe leswaku a rhangela vanhu va Yena va huma aEgipta, u paluxe swin’wana malunghana ni vumunhu bya yena hi ku tirhisa riendli leri yelanaka na rona leswaku a hlamusela vito ra yena, a kombetela eka yena n’wini. Bibele yi ri: “Xikwembu xi byela Muxe xi ku: ‘Ndzi Ta Tikombisa Ndzi Ri Lexi Ndzi Nga Ta Tikombisa Ndzi Ri Xona’ [kumbe, Ndzi Ta Va Lexi Ndzi Hlawulaka Ku Va Xona]. Kutani xi engeta xi ku: ‘U ta byela vana va Israyele u ku, “Ndzi Ta Tikombisa u ndzi rhume eka n’wina.”’” (Eks. 3:14) Hikwalaho Yehovha u ta va lexi a faneleke a va xona leswaku a hetisisa xikongomelo xa yena. Eka Vaisrayele lava tshameke va va mahlonga, u ve Mukutsuri, Musirheleri, Mukongomisi ni Munyiki wa swilo hinkwaswo leswi a va swi pfumala leswaku va kota ku hanya va tlhela va tiyisa ripfumelo ra vona.

16, 17. (a) Hi nga swi kombisa njhani leswaku ha ri tlangela lunghelo ra ku vitaniwa hi vito ra Xikwembu? (b) Hi ta tlhuvutsa yini exihlokweni lexi landzelaka?

¹⁶ Namuntlha, Yehovha u ya emahlweni a endla swilo hi ku pfumelelana ni nhlamuselo ya vito ra yena hi ku hi nyika leswi hi swi lavaka leswaku hi tiyisa ripfumelo ra hina ni leswi hi swi pfumalaka siku ni siku. Kambe, vito ra Xikwembu a ri vuli ntsena lexi xi hlawulaka ku va xona. Ri katsa leswi xi endlaka leswaku swi endleka malunghana ni ntirho wa Timbhoni ta xona eku hetisiseni ka xikongomelo xa xona. Ku anakanyisisa hi mhaka leyi swi ta hi susumetela ku xi yimela kahle. Kåre wa malembe ya 84, loyi a nga ni malembe ya 70 a ri Mbhoni leyi hisekaka le Norway u ri: “Ndzi swi teka ku ri lunghelo lerikulu ku tirhela Yehovha, Hosi leyi nga riki na makumu, ni ku va xiphemu xa vanhu lava vitaniwaka hi vito ra yena ro kwetsima. I lunghelo lerikulu minkarhi hinkwayo ku hlamusela van’wana ntiyiso wa le Bibeleni ni ku va vona va tsaka va tlhela va twisisa. Hi xikombiso, ndza tsaka swinene loko ndzi va dyondzisa ndlela leyi gandzelo ra nkutsulo ra Kreste ri tirhaka ha yona ni ndlela leyi va nga kumaka vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyintshwa yo rhula ni leyo lulama, hikwalaho ka rona.”

¹⁷ Etindhawini tin’wana swi tika swinene ku kuma vanhu lava navelaka ku dyondza hi Xikwembu. Nilokoswiritano, ku fana na Kåre, xana a wu tsaki swinene loko u kuma munhu la yingiselaka naswona u tlhela u kota ku n’wi dyondzisa hi vito ra Yehovha? Kambe swi nga koteka njhani leswaku hi va Timbhoni ta Yehovha hi tlhela hi va timbhoni ta Yesu? Xivutiso xolexo xi ta tlhuvutsiwa exihlokweni xa hina lexi landzelaka.