1, 2. Hi wihi nsirhelelo lowu mbewu ya wansati a yi wu lava naswona ha yini?

VUPROFETA byo sungula lebyi tsariweke eBibeleni i bya nkoka swinene eku hetisekeni ka xikongomelo xa Yehovha. Loko Xikwembu xa ntiyiso xi endla xitshembiso xa le Edeni, xi te: “Ndzi ta veka vulala exikarhi ka wena [Sathana] ni wansati ni le xikarhi ka mbewu ya wena ni mbewu ya yena.” Vulala byebyo a byi ta kula ku fikela kwihi? Yehovha u te: “[Mbewu ya wansati] yi ta . . . pfotlosa nhloko [ya Sathana] kutani [yena] u ta yi luma xirhendze.” (Gen. 3:15) Vulala exikarhi ka nyoka ni wansati a byi ta va byikulu swinene lerova Sathana a a ta ringeta ku tirhisa matimba yakwe hinkwawo leswaku a lovisa mbewu ya wansati.

² A swi hlamarisi leswi mupisalema a khongeleke eka Xikwembu malunghana ni vanhu va xona lava hlawuriweke a ku: “Waswivo, valala va wena va ni hasahasa; ni lava va ku vengaka swinene va tlakuse nhloko ya vona. Va lukela vanhu va wena mano exihundleni; va boha xikhiri va bohela vanhu va wena lava tumbeleke. Va te: ‘Tanani hi ta va herisa va nga ha vi tiko.’” (Ps. 83:2-4) Ndyangu lowu mbewu ya wansati a yi ta huma eka wona a wu fanele wu sirheleriwa leswaku wu nga herisiwi ni ku thyakisiwa. Leswaku sweswo swi hetiseka, Yehovha u endle mintwanano leyi engetelekeke leyi a yi ta endla leswaku xikongomelo xa yena xi hetiseka.

3, 4. (a) Ntwanano wa Nawu wu sungule rini ku tirha naswona i yini leswi tiko ra Israyele ri pfumeleke leswaku ri ta swi endla? (b) Ntwanano wa Nawu a wu endleriwe ku sirhelela yini?

³ Loko vatukulu va Abrahama, Isaka na Yakobe va ri karhi va andza va va timiliyoni, Yehovha u va endle tiko ra khale ra Israyele. Hi ku tirhisa Muxe, Yehovha u endle ntwanano wo hlawuleka ni tiko ra Israyele a ri nyika Nawu naswona ri pfumerile leswaku ri ta wu yingisa. Bibele yi ri: “[Muxe] a teka buku ya ntwanano a yi hlayela etindleveni ta vanhu. Kutani va ku: ‘Hinkwaswo leswi Yehovha a swi vuleke hi tiyimiserile ku swi endla ni ku yingisa.’ Hikwalaho Muxe a teka ngati [ya tinkunzi leti ku endliweke switlhavelo ha tona] a n’wan’wasela vanhu hi yona, a ku: ‘Leyi i ngati ya ntwanano lowu Yehovha a wu endleke na n’wina malunghana ni marito lawa hinkwawo.’”—Eks. 24:3-8.

⁴ Ntwanano wa Nawu wu sungule ku tirha eNtshaveni ya Sinayi hi 1513 B.C.E. Hikwalaho ka ntwanano wolowo, tiko ra khale ra Israyele ri hlawuriwile leswaku ri va tiko ra Xikwembu. Hi nkarhi wolowo Yehovha u ve ‘Muavanyisi wa rona, Munyiki wa nawu wa rona ni Hosi ya rona.’ (Esa. 33:22) Matimu ya Vaisrayele ma khome rungula ra vuyelo lebyi vaka kona loko milawu ya Xikwembu yo lulama yi yingiseriwa kumbe yi honisiwa. Leswi Nawu a wu yirisa ku tekana ni vahedeni ni ku hlanganyela evugandzerini bya mavunwa, a wu endleriwe ku sirhelela mbewu ya Abrahama leswaku yi nga thyakisiwi.—Eks. 20:4-6; 34:12-16.

5. (a) Ntwanano wa Nawu wu pfulele tiko ra Israyele lunghelo rihi? (b) Ha yini Xikwembu xi fularhele tiko ra Israyele?

⁵ Nakambe ntwanano wa Nawu wu tlhele wu endla leswaku ku vekiwa vaprista, lava a va yimela ntlawa wun’wana wa vaprista lava a va ta tirhela vanhu enkarhini lowu taka, hi ndlela yo antswa. (Hev. 7:11; 10:1) Entiyisweni, hi ku tirhisa ntwanano wolowo, tiko ra Israyele a ri ta va ni lunghelo ro hlawuleka ro va “mfumo wa vaprista,” ntsena loko ri yingisa milawu ya Yehovha. (Hlaya Eksoda 19:5, 6.) Hambiswiritano, tiko ra Israyele ri tsandzekile ku kuma lunghelo rero. Ematshan’weni ya leswaku ri amukela Mesiya, xirho xa nkoka xa mbewu ya Abrahama, ri n’wi fularherile. Hikwalaho, Xikwembu xi fularhele tiko rero.

6. A xi ri xihi xikongomelo xa Nawu?

⁶ Leswi tiko ra Israyele ri tsandzekeke ku tshama ri tshembekile eka Yehovha ni ku va vaprista va mfumo, a swi vuli swona leswaku Nawu a wu nga ha ta xi hetisisa xikongomelo xa wona. Xikongomelo xa Nawu wolowo a ku ri ku sirhelela mbewu ni ku pfuna vanhu leswaku va kota ku tiva Mesiya. Nawu wolowo a wu ta hetiseka loko Kreste a tile emisaveni niloko vanhu va n’wi tivile. Bibele yi ri: “Kreste hi yena makumu ya Nawu.” (Rhom. 10:4) Kambe ku tlakuka xivutiso lexi nge: I vamani lava a va ta va ni lunghelo ro va vaprista va mfumo? Yehovha Xikwembu u endle ntwanano wun’wana leswaku a vumba tiko lerintshwa.

7. I yini leswi Yehovha a swi profeteke malunghana ni ntwanano lowuntshwa hi ku tirhisa Yeremiya?

⁷ Loko ka ha sele malembe yo tala leswaku ntwanano wa Nawu wu herisiwa, Yehovha u profete hi ku tirhisa muprofeta Yeremiya leswaku U ta endla “ntwanano lowuntshwa” ni tiko ra Israyele. (Hlaya Yeremiya 31:31-33.) Ntwanano wolowo a wu ta va wu hambanile ni ntwanano wa Nawu hikuva a wu ta endla leswaku vanhu va kota ku rivaleriwa swidyoho handle ko endla magandzelo hi swiharhi. Xana a swi ta kotekisa ku yini sweswo?

8, 9. (a) I yini leswi ngati ya Yesu leyi halatiweke yi swi hetisisaka? (b) Hi rihi lunghelo leri pfulekeleke vanhu lava nga eka ntwanano lowuntshwa? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.)

⁸ Endzhaku ka madzana ya malembe, Yesu u tlhele a vulavula hi wona loko a simeka Xilalelo xa Hosi hi Nisani 14, 33 C.E. Loko a vulavula hi xinwelo xa vhinyo, u byele vaapostola vakwe vo tshembeka va 11 a ku: “Xinwelo lexi xi vula ntwanano lowuntshwa hikwalaho ka ngati ya mina, leyi nga ta halateriwa n’wina.” (Luka 22:20) Hi ku ya hi rungula ra Matewu, loko Yesu a vulavula hi vhinyo u te: “Leswi swi vula ‘ngati ya ntwanano’ ya mina, leyi nga ta halateriwa vo tala leswaku va rivaleriwa swidyoho.”—Mat. 26:27, 28.

⁹ Ngati ya Yesu leyi halatiweke yi endla leswaku ntwanano lowuntshwa wu tirha. Ngati yoleyo yi nyikeriwe kan’we, yi tlhela yi endla leswaku swi koteka leswaku vanhu va rivaleriwa swidyoho nkarhi hinkwawo. Yesu a nga katseki eka ntwanano lowuntshwa. Leswi a nga riki na xidyoho, a nga lavi ku rivaleriwa swidyoho. Kambe Xikwembu xi nga tirhisa nkoka wa ngati ya Yesu leyi halatiweke leswaku ku vuyeriwa vatukulu va Adamu. A xi ta tlhela xi amukela vanhu vo karhi lava tinyiketeleke leswaku va va “vana” va xona hi ku va tota hi moya lowo kwetsima. (Hlaya Varhoma 8:14-17.) Leswi Xikwembu xi va tekaka tanihi lava nga riki na xidyoho, hi ndlela yo karhi a va ta va va fana na Yesu, N’wana wa xona loyi a nga riki na xidyoho. Vatotiwa lava va ta va “vadyandzhaka-kulobye na Kreste” naswona va ta va ni lunghelo ra ku va “mfumo wa vaprista.” Lunghelo leri a ri ta va ri kumiwe hi tiko ra Israyele ehansi ka Nawu. Malunghana ni “vadyandzhaka-kulobye na Kreste,” muapostola Petro u te: “Mi ‘rixaka leri hlawuriweke, vaprista va vuhosi, tiko ro kwetsima, tiko leri nga nhundzu yo hlawuleka, leswaku mi byi twarisa hinkwako-nkwako vunene’ bya loyi a mi vitaneke mi huma emunyameni mi nghena eku vonakaleni kakwe loku hlamarisaka.” (1 Pet. 2:9) Swi le rivaleni leswaku ntwanano lowuntshwa i wa nkoka! Wu endla leswaku vadyondzisiwa va Yesu va kota ku va swirho leswin’wana swa mbewu ya Abrahama.

10. Ntwanano lowuntshwa wu sungule rini ku tirha naswona ha yini wu nga sungulanga ku tirha hi nkarhi lowu ku vulavuriweke ha wona?

¹⁰ Ntwanano lowuntshwa wu sungule rini ku tirha? A wu sungulanga ku tirha loko Yesu a vulavule ha wona hi vusiku byakwe byo hetelela laha misaveni. Leswaku wu sungula ku tirha, ngati ya Yesu a yi fanele yi halatiwa naswona nkoka wa yona a wu fanele wu nyikeriwa eka Yehovha etilweni. Ku tlula kwalaho, moya lowo kwetsima a wu fanele wu chululeriwa eka lava nga ta va “vadyandzhaka-kulobye na Kreste.” Hikwalaho, ntwanano lowuntshwa wu sungule ku tirha hi Pentekosta ya 33 C.E. loko vadyondzisiwa va Yesu vo tshembeka va totiwa hi moya lowo kwetsima.

11. Ntwanano lowuntshwa wu endle leswaku Vayuda ni Vamatiko va va xiphemu xa Israyele wa moya hi ndlela yihi, naswona i vangani lava nga ta va eka ntwanano lowuntshwa?

¹¹ Hambileswi ntwanano wa Nawu wu “hundzeriweke hi nkarhi” loko Yehovha a vule hi ku tirhisa Yeremiya leswaku U ta endla ntwanano lowuntshwa ni tiko ra Israyele, entiyisweni wu ye emahlweni wu tirha kukondza ntwanano  lowuntshwa wu sungula ku tirha. (Hev. 8:13) Loko sweswo swi endleka, Xikwembu a xi ta va languta hi ndlela leyi fanaka Vayuda ni vapfumeri lava nga yimbangiki lava nga Vamatiko, tanihi leswi “ku yimba ka [vona ku nga] ka le mbilwini hi tlhelo ra moya, hayi hi nawu lowu tsariweke.” (Rhom. 2:29) Hi ku endla ntwanano lowuntshwa na vona, Xikwembu a xi ta nghenisa milawu ya xona “emianakanyweni ya vona, naswona [a xi] ta yi tsala etimbilwini ta vona.” (Hev. 8:10) Nhlayo ya lava nga eka ntwanano lowuntshwa a yi ta va 144 000, ku nga vanhu lava vumbaka tiko lerintshwa—“Israyele wa Xikwembu,” ku nga Israyele wa moya.—Gal. 6:16; Nhlav. 14:1, 4.

12. Hi kwihi ku yelana loku nga kona exikarhi ka ntwanano wa Nawu ni ntwanano lowuntshwa?

¹² Ntwanano wa Nawu wu yelana njhani ni ntwanano lowuntshwa? Ntwanano wa Nawu a wu khumba Yehovha na Israyele wa nyama; ntwanano lowuntshwa wu khumba Yehovha na Israyele wa moya. Muxe a a ri muhlanganisi wa ntwanano wa Nawu; Yesu i Muhlanganisi wa ntwanano lowuntshwa. Ntwanano wa Nawu wu sungule ku tirha hikwalaho ka ngati ya swiharhi; ntwanano lowuntshwa wu sungule ku tirha hikwalaho ka ngati ya Yesu leyi halatiweke. Ehansi ka ntwanano wa Nawu, Muxe a a ri murhangeri wa tiko ra Israyele; kasi Murhangeri wa lava nga ehansi ka ntwanano lowuntshwa i Yesu—Nhloko ya vandlha.—Efe. 1:22.

13, 14. (a) Ntwanano lowuntshwa wu fambisana njhani ni Mfumo? (b) I yini leswi lavekaka leswaku Israyele wa moya a ta fuma na Kreste etilweni?

¹³ Ntwanano lowuntshwa wu fambisana ni Mfumo hileswi wu vumbaka tiko ro kwetsima leri nga ni lunghelo ro va tihosi tlhelo vaprista eMfun’weni wolowo wa le tilweni. Tiko rolero i swirho leswin’wana swa mbewu ya Abrahama. (Gal. 3:29) Xisweswo, ntwanano lowuntshwa wu tiyisekisa leswaku ntwanano wa Abrahama wu ta hetiseka.

¹⁴ Ka ha ri ni ntwanano wun’wana lowu khumbaka Mfumo lowu faneleke wu simekiwa. Ntwanano lowuntshwa wu endle leswaku ku va ni Israyele wa moya naswona wu endla leswaku swirho swa wona swi va “vadyandzhaka-kulobye na Kreste.” Hambiswiritano, a ku fanele ku endliwa ntwanano leswaku va ta fuma na Yesu eMfun’weni wakwe va ri tihosi tlhelo vaprista etilweni.

15. Hi wihi ntwanano lowu Yesu a wu endleke ni vaapostola vakwe vo tshembeka?

¹⁵ Endzhaku ka loko Yesu a simeke Xilalelo xa Hosi, u endle ntwanano ni vadyondzisiwa vakwe vo tshembeka, lowu vuriwaka ntwanano wa Mfumo. (Hlaya Luka 22:28-30.) Ku hambana ni mintwanano leyin’wana, leyi Yehovha a katsekaka eka yona, lowu i ntwanano lowu nga kona exikarhi ka Yesu ni valandzeri vakwe lava totiweke. Loko Yesu a ku “hilaha Tata wa mina a endleke hakona ntwanano . . . swin’we na mina,” swi nga ha endleka leswaku a a kombetela eka ntwanano lowu Yehovha a wu endleke na yena leswaku a va “muprista hi masiku hi ku ya hi mukhuva wa Melkisedeke.”—Hev. 5:5, 6.

16. Ntwanano wa Mfumo wu endla leswaku Vakreste lava totiweke va kota ku endla yini?

¹⁶ Vaapostola vo tshembeka va 11 va ‘khomelele swin’we na Yesu emiringweni ya yena.’ Ntwanano wa Mfumo wu va tiyisekise leswaku va ta va na yena etilweni naswona va ta tshama eswiluvelweni va fuma tanihi tihosi tlhelo vaprista. Hambiswiritano, lava 11 a ku nga ri vona ntsena lava a va ta va ni lunghelo rero. Yesu la kwetsimisiweke u humelele eka muapostola Yohane exivonweni kutani a ku: “Loyi a hlulaka ndzi ta n’wi pfumelela ku tshamisa na mina exiluvelweni xa mina, tanihi leswi na mina ndzi hluleke kutani ndzi tshamisa ni Tata wa mina exiluvelweni xa yena.” (Nhlav. 3:21) Hikwalaho, ntwanano wa Mfumo wu endliwa ni Vakreste  lava totiweke va 144 000. (Nhlav. 5:9, 10; 7:4) Lowu i ntwanano lowu endlaka leswaku va kota ku fuma na Yesu etilweni. Leswi swi fana ni mutekiwa loyi a hlawuriweke leswaku a tekiwa hi hosi kutani a fuma na yona. Entiyisweni, Matsalwa ma vula leswaku Vakreste lava totiweke i “mutekiwa” wa Kreste, “nhwana la tengeke” loyi a tshembisiweke vukati hi Kreste.—Nhlav. 19:7, 8; 21:9; 2 Kor. 11:2.

17, 18. (a) Hlamusela hi ku komisa mintwanano ya tsevu leyi fambisanaka ni Mfumo leyi hi buleke ha yona. (b) Ha yini hi fanele hi va ni ripfumelo leri tiyeke eka Mfumo wa Xikwembu?

¹⁷ Mintwanano hinkwayo leyi hi yi kambisiseke eka swihloko leswimbirhi yi ni timhaka to tala ta nkoka leti khumbaka Mfumo. (Vona chati leyi nge, “Ndlela Leyi Xikwembu Xi Nga Ta Xi Hetisisa Ha Yona Xikongomelo Xa Xona” exihlokweni lexi hundzeke.) Mhaka leyi yi kandziyisa leswaku lunghiselelo ra Mfumo ri sekeriwe ri tiya eka mintwanano. Xisweswo, ha khorwiseka hi ku helela leswaku Xikwembu xi ta tirhisa Mfumo wa Mesiya leswaku xi hetisisa xikongomelo xa xona xo sungula hi misava ni hi vanhu.—Nhlav. 11:15.

¹⁸ A swi kanakanisi leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntsena wu nga ta tlhantlha swiphiqo swa vanhu. Ha tiyiseka hakunene leswaku Mfumo wa Xikwembu wu ta tisela vanhu hinkwavo mikateko leyi nga ta tshama hilaha ku nga heriki. Onge hi nga chumayela ntiyiso wolowo hi ku hiseka eka van’wana!—Mat. 24:14.