1, 2. I yini leswi Xikwembu xi nga swi endla eminkarhini ya ku tsariwa ka Bibele naswona hi swihi leswi van’wana lava vabyaka va nga tivutisaka swona namuntlha?

LOKO u tshame u vabya swinene, u nga ha va u tivutise u ku, ‘Xana ndzi ta hola?’ Kumbexana xirho xa ndyangu kumbe munghana wa wena wa vabya naswona wa tivutisa loko a ta hola. I swa ntumbuluko ku va hi lava ku va ni rihanyo lerinene ni leswaku swi va tano ni le ka vanhu lava hi va rhandzaka. EBibeleni, hi hlaya hi vanhu lava a va lava ku tiva loko va ta hola. Hi xikombiso, Hosi Ahaziya, n’wana wa Akabu na Yezabele, a a tivutisa loko a ta hola hileswi a a vavisekile. Naswona endzhaku, Hosi Beni-hadadi wa le Siriya a a vabya naswona u vutisile loko a ta hola.—2 Tihosi 1:2; 8:7, 8.

² Bibele yi tlhela yi hi byela leswaku enkarhini lowu hundzeke, minkarhi yin’wana Yehovha u horise vanhu hi singita hambi ku ri ku tirhisa vaprofeta va yena leswaku va pfuxa lava feke. (1 Tihosi 17:17-24; 2 Tihosi 4:17-20, 32-35) Namuntlha, vanhu van’wana lava vabyaka va nga ha tivutisa loko Xikwembu xi ta endla leswi fanaka leswaku xi va pfuna va hola.

3-5. I yini leswi Yehovha na Yesu va nga swi endlaka, naswona hi swihi swivutiso leswi hi nga ta bula hi swona?

 ³ Yehovha u ni matimba yo lawula rihanyo ra vanhu. U xupule van’wana hi mavabyi, ku katsa na Faro wa le minkarhini ya Abrahama na Meriyamu sesi wa Muxe. (Genesa 12:17; Tinhlayo 12:9, 10; 2 Samuwele 24:15) Naswona u xupule Vaisrayele hi ‘mavabyi kumbe makhombo’ loko va nga tshembeki eka yena. (Deteronoma 28:58-61) Minkarhi yin’wana, Yehovha u sirhelele vanhu va yena eka mavabyi. (Eksoda 23:25; Deteronoma 7:15) U horise ni van’wana va vona. Hi xikombiso, u horise Yobo loyi a a vabya swinene naswona a a vona swi antswa leswaku a fa.—Yobo 2:7; 3:11-13; 42:10, 16.

⁴ Ha tiyiseka leswaku Yehovha u na wona matimba yo horisa lava vabyaka. Yesu na yena wa swi kota ku horisa lava vabyaka. Loko a ha ri laha misaveni, u horise lava a va ri ni mavabyi yo fana ni nhlokonho kumbe switshetshela. U pfule mahlo ya lava nga voniki ni ku hanyisa lava lamaleke. (Hlaya Matewu 4:23, 24; Yohane 9:1-7) Masingita lawa ma endla leswaku hi swi langutela hi mahlongati swilo leswinene leswi Yesu a nga ta swi endla emisaveni leyintshwa. Hi nkarhi wolowo, “ku hava munhu la tshamaka kona la nga ta ku: ‘Ndza vabya.’”—Esaya 33:24.

⁵ Kambe loko hi vabya swinene, xana hi fanele hi langutela leswaku Yehovha na Yesu va hi horisa hi singita sweswi? Naswona hi fanele hi anakanya hi yini loko hi hlawula vutshunguri?

6. Xana Bibele yi ri yini hi masingita lawa Vakreste vo sungula va ma endleke?

⁶ Hi minkarhi ya vaapostola, Yehovha u tote Vakreste hi moya lowo kwetsima ni ku nyika van’wana va vona matimba yo endla masingita. (Mintirho 3:2-7; 9:36-42) Hi xikombiso, a va swi kota ku hanyisa vanhu ni ku vulavula hi tindzimi tin’wana. (1 Vakorinto 12:4-11) Kambe hi ku famba ka nkarhi masingita lawa ma herile, hilaha Bibele yi vuleke hakona. (1 Vakorinto 13:8) Kutani, namuntlha a hi fanelanga hi langutela leswaku Xikwembu xi hi horisa hi singita kumbe xi horisa lava hi va rhandzaka.

7. Pisalema 41:3 yi hi chavelela njhani?

⁷ Kambe loko u vabya, Yehovha u ta ku chavelela ni ku ku seketela, hilaha a endleke hakona eka malandza ya yena ya khale. Hosi Davhida u tsale a ku: “Wa tsaka un’wana ni un’wana la ehleketelaka xisiwana; Hi siku ra khombo Yehovha u ta n’wi ponisa. Yehovha u ta n’wi rindza, a n’wi londzovota a hanya.” (Pisalema 41:1, 2) Entiyisweni, Davhida a a nga vuli swona leswaku vanhu lavanene lava a va hanya hi nkarhi wolowo lava a va swi khoma kahle swisiwana a va nga ta fa. Yehovha a a ta va pfuna njhani vanhu volavo vo lulama? Davhida wa hlamusela: “Yehovha u ta n’wi seketela ehenhla ka mubedo wa vuvabyi;  kunene sangu ra yena u ta ri cinca hi nkarhi wa ku vabya.” (Pisalema 41:3) Yehovha u swi tiva kahle leswi karhataka malandza ya yena naswona a nge ma rivali. U ta ma nyika xivindzi ni vutlhari. Nakambe Yehovha u endle miri wa munhu leswaku wu swi kota ku titshungula.

8. Hi ku ya hi Pisalema 41:4, Davhida u kombele leswaku Yehovha a endla yini loko a vabya swinene?

⁸ Eka Pisalema 41, Davhida u tlhela a hi byela hi nkarhi lowu a a vabya swinene naswona a a tsanile ni ku tlhela a tshikileleka. Swi tikomba onge hi nkarhi wolowo, n’wana wa yena Absalomu a a ringeta ku wutla vuhosi. Davhida a a vabya swinene lerova a a nga ta swi kota ku sivela Absalomu. A a swi tiva leswaku ndyangu wa yena wu ni swiphiqo hikwalaho ka xidyoho xa yena na Bati-xeba. (2 Samuwele 12:7-14) Kutani u endle yini? U khongele a ku: “Oho Yehovha, ndzi kombe tintswalo. Hanyisa moya-xiviri wa mina, hikuva ndzi ku dyoherile.” (Pisalema 41:4) Davhida a a swi tiva leswaku Yehovha u n’wi rivalerile naswona u titshege hi yena leswaku a n’wi pfuna hi nkarhi lowu a vabya. Kambe xana Davhida a a langutele leswaku Yehovha a n’wi horisa hi singita?

9. (a) Yehovha u endle yini eka Hosi Hezekiya? (b) Davhida a a langutele yini eka Yehovha?

⁹ I ntiyiso leswaku minkarhi yin’wana Xikwembu xi hlawule ku horisa vanhu. Hi xikombiso, loko Hosi Hezekiya a vabyela ku fa, Yehovha u n’wi horisile. Hezekiya u hanye malembe lama engetelekeke ya 15. (2 Tihosi 20:1-6) Kambe Davhida a a nga langutelanga leswaku a hola hi singita. Ematshan’weni ya sweswo, a a langutele leswaku Xikwembu xi n’wi pfuna hilaha a xi ta n’wi pfuna ha kona “un’wana ni un’wana la ehleketelaka xisiwana.” Davhida a a ri ni vuxaka lebyinene na Yehovha, hikwalaho u kombele Yehovha leswaku a n’wi chavelela ni ku n’wi khathalela loko a vabya. U tlhele a kombela leswaku a hola. Na hina hi nga kombela Yehovha leswaku a hi pfuna hilaha ku fanaka.—Pisalema 103:3.

10. Ku endleke yini eka Trofimo na Epafrodito naswona leswi swi hi dyondzisa yini?

¹⁰ Eminkarhini ya vaapostola, a hi Vakreste hinkwavo lava horisiweke hi masingita, hambileswi muapostola Pawulo ni van’wana a va swi kota ku horisa lava vabyaka. (Hlaya Mintirho 14:8-10.) Muapostola Pawulo u horise tata wa Publiyo loyi a a hisa miri naswona a ri ni vuvabyi lebyi vangiwaka hi switsongwatsongwana. Pawulo a “khongela, a n’wi tlhandleka mavoko kutani a n’wi horisa.” (Mintirho 28:8) Kambe, Pawulo a nga horisanga un’wana ni un’wana loyi a a n’wi tiva. Un’wana wa vanghana va yena, Trofimo, a a famba na Pawulo eka maendzo ya vurhumiwa. (Mintirho 20:3-5, 22; 21:29) Loko Trofimo a vabya, Pawulo a nga n’wi horisanga. Hikokwalaho, Trofimo u boheke ku tshika ku famba na Pawulo kutani a tshama eMileta leswaku a ta hola. (2 Timotiya 4:20) Epafrodito, un’wana wa vanghana va Pawulo u vabyile naswona a ku sale katsongo a fa. Kambe Bibele a yi vuli leswaku Pawulo u n’wi horisile.—Vafilipiya 2:25-27, 30.

11, 12. Hi tiva yini hi Luka naswona swi nga endleka a n’wi pfune njhani Pawulo?

¹¹ Luka a a ri dokodela naswona a a famba na Pawulo. (Mintirho 16:10-12; 20:5, 6; Vakolosa 4:14) Swi nga endleka a n’wi pfunile Pawulo ni van’wana loko va  vabya emaendzweni ya vona ya vurhumiwa. (Vagalatiya 4:13) Hilaha Yesu a nga vula hakona, “lava va vabyaka” va lava dokodela.—Luka 5:31.

¹² Luka a a nga ri munhu loyi a a rhandza ku nyika switsundzuxo swa rihanyo. A a dyondzele vudokodela. Bibele a yi hi byeli leswaku u byi dyondzele kwihi kumbe rini. Kambe yi hi byela leswaku Pawulo u byele Vakolosa leswaku Luka wa va rungula. Swi nga endleka leswaku Luka u dyondzele vudokodela exikolweni xa swa vutshunguri eLawodikiya, ku nga ximutana lexi nga ekusuhi na Kolosa. Nakambe, loko Luka a tsala Evhangeli ya yena ni buku ya Mintirho, u tirhise marito yo karhi ya swa vutshunguri. Leswi a a ri dokodela, u katse marungula ya swiendlakalo swo tala swa loko Yesu a hanyisa vanhu.

13. Hi fanele hi tsundzuka yini hi nga si nyika kumbe ku amukela switsundzuxo swa rihanyo?

¹³ Namuntlha, a nga kona makwerhu loyi a nga hi horisaka hi singita. Kambe leswi va lavaka ku hi pfuna, van’wana va nga hi nyika switsundzuxo hambiloko hi nga va vutisanga. I ntiyiso leswaku switsundzuxo swin’wana swa pfuna. Hi xikombiso, Pawulo u ringanyete leswaku Timotiya a nwa vhinyo. Timotiya a a karhatiwa hi khwiri, kumbexana hi leswi a a nwe mati lama thyakeke. * (Vona hlamuselo ya le hansi.) (Hlaya 1 Timotiya 5:23.) Kambe hi fanele hi tivonela. Makwerhu wo karhi a nga ha ringeta ku hi sindzisa leswaku hi nwa murhi wo karhi kumbe hi dya swakudya swo karhi kumbe hi nga swi dyi. A nga ha vula leswaku swi pfune un’wana endyangwini wa yena loyi a a khomiwe hi mavabyi lama fanaka. Kambe sweswo a swi vuli swona leswaku swi ta hi horisa. Hi fanele hi tsundzuka leswaku hambiloko vanhu vo tala va tirhisa murhi wo karhi, wu nga ha hi vabyisa swinene.—Hlaya Swivuriso 27:12.

14, 15. (a) I vanhu va njhani lava hi faneleke hi va ni vuxiyaxiya eka vona? (b) Hi nga dyondza yini eka Swivuriso 14:15?

¹⁴ Hinkwerhu hi lava ku va ni rihanyo lerinene leswaku hi ta tiphina hi vutomi ni ku tirhela Yehovha hi matimba. Kambe a hi hetisekanga, hikwalaho a hi nge ma balekeli mavabyi man’wana. Loko hi vabya, ku ni vutshunguri byo hambanahambana naswona hi ni mfanelo yo hlawula vutshunguri lebyi hi byi lavaka. Khombo ra kona, vanhu van’wana ni tikhampani tin’wana ti vula leswaku ti kume murhi lowu nga ta hi horisa. Va endla sweswo hikuva va lava mali yo tala. Va nga ha vula leswaku vanhu vo tala va yi tirhisile ivi va hola. Naswona loko hi vabya, hi nga ha lava ku ringeta xin’wana ni xin’wana lexi nga hi pfunaka leswaku hi hola ni ku hanya nkarhi wo leha. Kambe a hi fanelanga  hi rivala xitsundzuxo lexi nga eRitweni ra Xikwembu: “Un’wana ni un’wana la nga riki na ntokoto u pfumela rito rin’wana ni rin’wana, kambe lowo tlhariha u xiyisisa magoza yakwe.”—Swivuriso 14:15.

¹⁵ Loko hi tlharihile, hi ta va ni vuxiyaxiya eka leswi hi swi tshembaka ngopfungopfu loko munhu loyi a hi nyikaka switsundzuxo a nga leteriwanga kahle. Hi fanele hi tivutisa leswi: ‘U vula leswaku swilo leswi swi pfune van’wana, kambe xana ndza tiyiseka leswaku hakunene swi va pfunile? Hambiloko swi va pfunile, ndzi swi tiva njhani leswaku swi ta ndzi pfuna? Xana ndzi fanele ndzi endla ndzavisiso ni ku vulavula ni un’wana loyi a leteriweke kahle leswaku a ndzi tshungula?’—Deteronoma 17:6.

16. Hi fanele hi anakanya hi yini loko hi endla xiboho malunghana ni rihanyo ra hina?

¹⁶ Loko hi ri karhi hi endla xiboho xa vutshunguri lebyi hi nga ta byi tirhisa, hi fanele hi va ni “mianakanyo yo hluteka” kumbe hi anakanyisisa kahle. (Tito 2:12) Leswi i swa nkoka swinene loko vutshunguri bya kona byi nga tolovelekanga. Xana munhu loyi a hi tshungulaka a nga hi hlamusela leswaku byi tirha njhani? Xana leswi a swi hlamuselaka a swi tolovelekanga? Xana madokodela yo tala ma pfumela leswaku vutshunguri bya kona bya tirha? (Swivuriso 22:29) Kumbexana  munhu un’wana u hi byela leswaku ku kumiwe vutshunguri lebyintshwa etikweni ra le kule naswona madokodela a ma se byi tiva. Kambe xana ku ni vumbhoni lebyi kombisaka leswaku byi kona vutshunguri byo tano? Van’wana va nga hi nyika vutshunguri lebyi nga tolovelekangiki kumbe lebyi nga ni mihivahivani. Sweswo swi nga va ni khombo swinene. Tsundzuka, Xikwembu xa hi lemukisa leswaku hi nga tirhisi vungoma.—Deteronoma 18:10-12; Esaya 1:13.

17. I ku navela kwihi loku tolovelekeke loku hi nga na kona?

¹⁷ Huvo leyi fumaka ya le minkarhini ya vaapostola yi rhumele papila eka vamakwerhu emavandlheni yi va byela swilo swin’wana leswi a va fanele va swi papalata. Emakumu ka papila, huvo leyi fumaka yi tsale yi ku: “Loko mi tihlayisa hi vukheta eka swilo leswi, mi ta fuwa. Vanani ni rihanyo lerinene!” (Mintirho 15:29) Hambileswi marito yo hetelela a ku ri ndlela yin’wana yo vula leswaku mi sala kahle, ma hi tsundzuxa leswaku i swa ntumbuluko ku lava ku va ni rihanyo lerinene.

18, 19. Hi nga langutela yini emisaveni leyintshwa?

¹⁸ Leswi hi nga hetisekangiki, a hi nge ma balekeli mavabyi man’wana. Naswona loko hi vabya, a hi langutelanga leswaku Yehovha a hi horisa hi singita. Kambe hi fanele hi byi langutela hi mahlongati vumundzuku laha Xikwembu xi nga ta ma herisela makumu mavabyi. Eka Nhlavutelo 22:1, 2, muapostola Yohane u vulavule hi “mati ya vutomi” ni “mirhi ya vutomi” leyi nga ta hanyisa vanhu hinkwavo. Leswi a swi kombeteli eka mirhi yo karhi leyi hi nga yi tirhisaka sweswi kumbe emisaveni leyintshwa leswaku hi ta hola. Kambe, swi kombetela eka swilo hinkwaswo leswi Yehovha na Yesu va nga ta swi endla leswaku hi hanya hilaha ku nga heriki.—Esaya 35:5, 6.

¹⁹ Hi yi langutele hi mahlongati minkarhi yoleyo yo tsakisa. Kambe sweswi, ha tiyiseka leswaku Yehovha wa hi rhandza hinkwerhu naswona wa yi twisisa ndlela leyi hi titwaka ha yona loko hi xaniseka. Ku fana na Davhida, ha tshemba leswaku loko hi vabya, Yehovha a nge hi fularheli. Minkarhi hinkwayo u ta va khathalela lava tshembekeke eka yena.—Pisalema 41:12.