Ku Kurisa Vana eMisaveni Leyi Tilawulaka

XANA u tshame u vona n’wana a ri karhi a kombela mutswari leswaku a n’wi xavela thoyi yo karhi leyi a nga swi laviki ku n’wi xavela yona? Kumbe xana u tshame u vona n’wana loyi a lavaka ku ya eku tlangeni kasi mutswari u te eka yena, “U nga fambi”? U nga swi xiya leswaku eka swiyimo swo fana ni leswi, vatswari va lava ku endla leswi nga ta vuyerisa n’wana. Nilokoswiritano, hakanyingi mutswari u pfumelela n’wana ku endla leswi a swi lavaka kumbe ku n’wi nyika leswi a swi lavaka. Leswi n’wana a phikelelaka a kombela, mutswari a nga ha hetelela a pfumerile.

Vatswari vo tala va tikomba va tshemba leswaku ku kurisa vana hi ndlela leyinene swi vula ku va nyika xin’wana ni xin’wana lexi va xi lavaka. Hi xikombiso, eUnited States ku endliwe nkambisiso eka vana lava ringanaka 750 lava nga ni malembe ya 12 ku ya eka ya 17. Loko va vutisiwe leswaku va endla yini loko vatswari va vona va ala ku va endlela nchumu wo karhi, vana va kwalomu ka 60 wa tiphesente va vule leswaku va kombela hi ku phikelela. Vana lava endlaka 55 wa tiphesente va kume leswaku loko va endla tano hakanyingi vatswari va vona va hetelela va pfumerile. Vatswari va nga ha ehleketa leswaku ku debyisa voko hi ndlela yoleyo swi kombisa leswaku va rhandza vana va vona, kambe xana swi tano hakunene?

Xiya xivuriso xa vutlhari xa le Bibeleni lexi nge: “Loko munhu a lema nandza wakwe ku sukela evuntshweni, evuton’wini byakwe lebyi landzelaka u ta va la nga nkhensiki.” (Swivuriso 29:21) I ntiyiso leswaku n’wana a hi nandza. Kambe, xana a wu pfumeli leswaku nsinya lowu wa nawu wa tirha ni le mhakeni ya ku kurisa vana? Ku lema vana, u va nyika xin’wana ni xin’wana lexi va xi lavaka, swi nga ha va endla va va lava nga “nkhensiki” ni lava koxaka swinene loko se va kurile.

Ku hambana ni sweswo, Bibele yi tsundzuka vatswari yi ku: “Letela mufana hi ndlela leyi nga yakwe.” (Swivuriso 22:6) Vatswari lava tlhariheke va yingisa xileriso lexi hi ku vekela vana va vona milawu leyi twisisekaka, leyi nga cinca-cinciki ni leyi kombisaka ku anakanyela va tlhela va tiyisekisa leswaku milawu yoleyo ya landzeriwa. Va swi twisisa leswaku ku rhandza n’wana a swi vuli ku debyisa voko; naswona a va va nyiki swilo leswi va swi lavaka hileswi va swi rilelaka, va kombelaka hi ku phikelela kumbe va hlundzukaka loko va nga nyikiwi. Ematshan’weni ya sweswo, va fambisana ni marito ya vutlhari lama vuriweke hi Yesu: “Kambe ntsena Ina wa n’wina a a ve Ina, E-e wa n’wina a va E-e.” (Matewu 5:37) Kambe, i yini leswi katsekaka eku leteleni ka vana? Xiya xikombiso lexi pfunaka swinene.

“Ku Fana Ni Miseve eVokweni”

Bibele yi fanisa vuxaka bya mutswari ni n’wana hi ndlela leyi kandziyisaka leswaku i swa nkoka ku  va n’wana a kongomisiwa hi mutswari. Pisalema 127:4, 5 yi ri: “Ku fana ni miseve evokweni ra wanuna wa matimba, va tano vana va vuntshwa. Wa tsaka munhu la tiyeke emirini la tateke nkotloto wakwe wa miseve hi vona.” Kutani vana va fanisiwa ni miseve kasi mutswari u fanisiwa ni nhenha ya matimba. Tanihi leswi mucopi a swi tivaka leswaku nseve wakwe a wu nge tlhavi laha a wu kongomiseke kona hi xiwelo, vatswari lava nga ni rirhandzu va swi xiya leswaku ku kurisa vana swi lava matshalatshala lamakulu. Va lava leswaku vana va vona va fikelela “pakani,” ku nga ku va ni vutihlamuleri loko se va kurile, va hanya vutomi lebyi enerisaka va tsakile. Va lava leswaku vana va vona va endla swiboho leswinene, va va lava tlhariheke naswona va papalata ku ti vangela swiphiqo swi nga fanelanga naswona va fikelela tipakani letinene. Kambe vatswari a va fanelanga va khondla mavoko loko va lava leswaku vana va vona swi va fambela kahle.

I yini leswi lavekaka leswaku nseve wu kota ku tlhava laha wu kongomisiweke kona? Wu fanele wu va wu lunghiseleriwe kahle, wu sirheleriwe khwatsi naswona wu copiwa hi matimba wu ya laha wu kongomisiwaka kona. Hilaha ku fanaka, vana va fanele va lunghiseleriwa, va sirheleriwa ni ku kongomisiwa leswaku swi ta va fambela kahle loko se va kurile. A hi kambisiseni tindlela tinharhu ta ku kurisa vana ha yin’we-yin’we.

Ku Lunghiselela Miseve Hi Vukheta

Miseve leyi a yi tirhisiwa hi vacopi va le minkarhini ya Bibele a yi lunghisiwe hi vukheta lebyikulu. Mphiselo lowu kumbexana a wu endliwe hi nhonga yo vevuka, a wu fanele wu vatliwa hi voko naswona wu ololoka wu ku thwii, hilaha swi nga kotekaka hakona. Emasungulweni ya nseve a ku fanele ku tontswa. Kasi emakumu ya wona a ku boheleriwa tinsiva leswaku loko wu ri emoyeni wu nga jiki kambe wu ya laha wu kongomisiweke kona.

Vatswari va lava leswaku vana va vona va fana ni miseve yoleyo leyi ololokeke yi ku thwii, leyi nga hambukiki. Hikwalaho, loko vatswari volavo va tlharihile, va nge swi honisi swihoxo leswikulu swa vana va vona kambe va ta va pfuna hi rirhandzu leswaku va swi lulamisa. N’wana un’wana ni un’wana u lava ku tshinyiwa swinene hikuva “vuphukuphuku byi tsimbiwe embilwini ya mufana.” (Swivuriso 22:15) Xisweswo, Bibele yi khutaza vatswari ku tshinya vana va vona. (Vaefesa 6:4) Hakunene ku tshinya n’wana i swa nkoka swinene leswaku ku lulamisiwa miehleketo ni vumunhu byakwe.

Kutani a swi hlamarisi leswi Swivuriso 13:24 yi nge: “Loyi a nga tirhisiki nkhavi u venga n’wana wakwe, kambe loyi a n’wi rhandzaka wa n’wi lava leswaku a n’wi laya.” Hi ku ya hi mongo wa tsalwa leri, nkhavi wu yimela ndlela yin’wana ni yin’wana yo tshinya n’wana. Loko mutswari a laya n’wana, u lava ku lulamisa swihoxo leswi loko swo tshikiwa swi dzika embilwini ya n’wana swi nga endlaka leswaku loko se a kurile swi n’wi fambela ximatsi. Kahle-kahle loko u nga n’wi tshinyi n’wana wa wena swi kombisa leswaku wa n’wi venga; kasi ku n’wi tshinya swi kombisa leswaku wa n’wi rhandza.

Mutswari la rhandzaka n’wana wa yena u tlhela a n’wi pfuna ku twisisa leswaku ha yini a n’wi vekela milawu. Xisweswo, ku tshinya n’wana a swi katsi ku n’wi vekela milawu ni ku n’wi xupula ntsena, kambe xa nkoka swinene i ku n’wi pfuna leswaku a twisisa milawu yoleyo. Bibele yi ri: “N’wana la twisisaka u hlayisa nawu.”—Swivuriso 28:7.

Tinsiva leti mucopi a ti boheleleke eka miseve yakwe ti endla leswaku loko a yi copa yi ya laha a yi kongomisaka kona yi nga hambuki. Hilaha ku fanaka, tidyondzo ta Bibele leti humaka eka Musunguri wa ndyangu ti nga dzika etimbilwini ta vana hambiloko se va hume miti, xisweswo ti va pfuna evuton’wini bya vona hinkwabyo. (Vaefesa 3:14, 15) Kambe, xana vatswari va nga tiyiseka njhani leswaku hakunene tidyondzo teto ti “boheleriwe” eka vana va vona?

Xiya ndzayo leyi Xikwembu xi yi nyikeke vatswari lava nga Vaisrayele eminkarhini ya Muxe: “Marito lawa ndzi ku lerisaka wona namuntlha ma fanele ma va embilwini ya wena; u fanele u ma dyondzisa n’wana wa wena hi ku phindha-phindha.” (Deteronoma 6:6, 7) Kutani vatswari va fanele va endla swilo swimbirhi. Xo sungula, vona hi voxe va fanele va dyondza Rito ra Xikwembu kutani va tirhisa leswi va swi dyondzeke eka rona evuton’wini bya vona, kahle-kahle va fanele va rhandza milawu ya xona. (Pisalema 119:97) Xisweswo, va nga swi kota ku endla leswi vuriwaka hi xiyenge xa vumbirhi xa tsalwa leri, ku nga ‘ku dyondzisa vana va vona milawu ya Xikwembu hi ku phindha-phindha.’ Sweswo swi vula ku kombisa vana va vona ndlela leyi milawu yoleyo yi nga ya nkoka ha yona hi ku va dyondzisa yona hi ndlela leyi humelelaka ni hi ku yi phindha-phindha nkarhi na nkarhi.

I ntiyiso leswaku swa ha pfuna ninamuntlha ku dyondzisa vana misinya ya milawu ya Bibele ni ku va tshinya hi ndlela ya rirhandzu leswaku ku lulamisiwa  swihoxo leswikulu. Leti i tindlela ta nkoka to lunghiselela “miseve” yoleyo ya risima, ku nga vana, leswaku va nga hambuki loko va ri karhi va kula.

Ku Sirhelela Miseve

A hi tlheleleni eka xifaniso lexi tsariweke eka Pisalema 127:4, 5. Tsundzuka leswaku mucopi u ‘tate nkotloto wakwe’ hi miseve yakwe. Loko miseve se yi lunghiseleriwile yi fanele yi sirheleriwa. Kutani mucopi u yi rhwala hi nkotloto, laha yi nga ta ka yi nga onhaki kumbe yi tshoveka hi ku olova. Lexi tsakisaka, vuprofeta byin’wana bya Bibele byi vulavula hi Mesiya tanihi nseve lowu lotiweke lowu Tata wakwe a wu ‘tumbeteke enkotlotweni wakwe.’ (Esaya 49:2) Hakunene Yehovha Xikwembu, Tatana la nga ni rirhandzu lerikulu, u sirhelele Yesu, N’wana wakwe la rhandzekaka, eka makhombo hinkwawo kukondza ku fika nkarhi lowu vekiweke wa leswaku Mesiya a dlayiwa hilaha a swi profetiwe hakona. Niloko se a dlayiwile, Xikwembu xi sirhelele N’wana wa xona leswaku a nga feli makumu, hikuva xi n’wi pfuxile eku feni kutani a tlhandlukela etilweni leswaku a hanya hilaha ku nga heriki.

Hilaha ku fanaka, vatswari lavanene va tikarhatela ku sirhelela vana va vona eka makhombo ya misava leyi leyi nga riki na mahanyelo. Vatswari va nga ha alela vana va vona ku endla swilo swo karhi leswi nga va vekaka ekhombyeni swi nga fanelanga. Hi xikombiso, vatswari lava tlhariheke va wu tekela enhlokweni nsinya lowu wa nawu lowu nge: “Vunakulobye byo biha byi onha mikhuva leyi pfunaka.” (1 Vakorinto 15:33) Ku sirhelela vana leswaku va nga vi ni vunakulobye ni vanhu lava nga yi xiximiki milawu ya mahanyelo ya le Bibeleni swi nga ha pfuna vana leswaku va nga endli swihoxo swo tala leswi nga va vavisaka evuton’wini bya vona kumbe hambi ku ri ku va vangela rifu.

A hi minkarhi hinkwayo vana va tlangelaka ndlela leyi vatswari va vona va va sirhelelaka ha yona. Entiyisweni, minkarhi yin’wana vana va nga ha hlundzuka loko va sirheleriwa, hikuva hakanyingi loko vatswari va va sirhelela va nga ha boheka ku va alela ku endla swilo swo karhi. Mutsari un’wana la xiximiwaka wa tibuku leti vulavulaka hi ku kurisa vana u vule leswi: “Hambileswi vana va nga swi kombisiki minkarhi hinkwayo leswaku va lava ku sirheleriwa naswona va nga va nkhensiki vatswari va vona hi nkarhi wolowo, va swi lava leswaku vatswari va vona va va sirhelela ni ku va pfuna ku va kongomisa loko se va kurile. Hi nga endla sweswo hi ku va vatswari lava byi tekelaka enhlokweni vulawuri bya vona ni ku vekela vana swipimelo eka mahanyelo ya vona.”

 Hakunene ku sirhelela vana va n’wina eka swilo swin’wana ni swin’wana leswi nga va tsonaka ntsako ni leswi nga va endlaka va nga amukeleki eka Xikwembu i ndlela ya nkoka swinene yo kombisa leswaku ma va rhandza. Loko va ri karhi va kula, va nga ha swi twisisa leswaku ha yini mi va vekele milawu, kutani va ta tlangela nkhathalelo wa n’wina.

Ku Kongomisa Nseve

Xiya leswaku Pisalema 127:4, 5 yi fanisa mutswari ni “wanuna wa matimba.” Xana leswi swi vula leswaku i tatana ntsena loyi a nga kotaka ku kurisa vana hi ndlela leyinene? Nikatsongo. Entiyisweni, nsinya wa nawu wa xifaniso lexi wu tirha eka vatatana ni le ka vamanana swin’we ni le ka vatswari lava nga voxe. (Swivuriso 1:8) Xiga lexi nge “wanuna wa matimba” xi kombisa leswaku a ku laveka matimba leswaku munhu a kota ku copa nseve hi vurha. Eminkarhini ya Bibele, minkarhi yin’wana mavurha a ma namarhetiwa koporo, naswona ku vuriwa leswaku socha a ri ‘kunga vurha,’ kumbexana ri tshega vurha hi nenge wa rona leswaku ri ta kota ku byi gwimba. (Yeremiya 50:14, 29) Swi le rivaleni leswaku ku gwimba vurha byolebyo leswaku byi copa miseve yoleyo yi ya laha yi kongomisiwaka kona a swi koxa matimba naswona a swi lava matshalatshala!

Hilaha ku fanaka, ku kurisa vana swi lava matshalatshala lamakulu. A va nge swi koti ku tikurisa hi voxe tanihi leswi ni nseve wu nga kotiki ku ticopa hi woxe. Lexi vavisaka, swi tikomba onge vatswari vo tala a va tikarhati ku endla matshalatshala lama lavekaka leswaku va kurisa vana hi ndlela leyinene. Va teka ndlela yo olova. Va pfumelela thelevhixini, xikolo ni vanghana va vana va vona leswaku swi va dyondzisa swilo leswinene ni leswo biha, mahanyelo ni timhaka ta rimbewu. Va pfumelela vana va vona leswaku va kuma xin’wana ni xin’wana lexi va xi lavaka. Naswona loko va vona swi va nonon’hwela ku alela vana va vona ku endla swo karhi, va vona swi antswa ku va pfumelela, hakanyingi va tiyimelela hi ku vula leswaku a va lavi ku twisa vana va vona ku vava. Ntiyiso wa mhaka hileswaku ku debyisa ka vona voko hi kona loku nga ta vangela vana va vona maxangu.

Ku kurisa vana a hi matlangwana. Ku endla ntirho wolowo hi mbilu hinkwayo hi ku kongomisiwa hi Rito ra Xikwembu swi lava matshalatshala lamakulu kambe vuyelo bya kona i bya risima swinene. Magazini wun’wana wu te: “Mindzavisiso . . .  yi kume leswaku vana lava kurisiweke hi vatswari lava va va rhandzaka, lava byi tekelaka enhlokweni vutihlamuleri bya vona bya ku va seketela ni ku va vekela swipimelo, va va swichudeni leswi pasaka kahle exikolweni, va kota ku hanyisana ni vanhu van’wana, va titshemba naswona va tshama va tsakile ku tlula vana lava kurisiweke hi vatswari lava debyisaka voko kumbe lava khomaka vana va vona hi voko ra nsimbi.”—Parents.

Ku va ni vuyelo byin’wana bya risima swinene. Eku sunguleni hi kambisise xiyenge xo sungula xa Swivuriso 22:6 leyi nge: “Letela mufana hi ndlela leyi nga yakwe.” Ndzimana leyi yi ya emahlweni yi vula marito lawa lama khutazaka: “Hambiloko a kurile a nge hambuki eka yona.” Xana xivuriso lexi lexi huhuteriweke xi tiyisekisa leswaku n’wana a nge hambuki nikatsongo? Doo! N’wana wa wena u ni ntshunxeko wa ku tihlawulela kutani loko a kurile u ta tihlawulela ndlela leyi a lavaka ku hanya ha yona. Kambe ndzimana leyi yi nyika vatswari xitiyisekiso lexi khutazaka. Hi xihi xitiyisekiso xa kona?

Loko u letela vana wa wena hi ku ya hi ndzayo leyi nga eBibeleni, u endla leswaku va kula ehansi ka swiyimo leswinene leswi nga tisaka vuyelo lebyi tsakisaka, ku nga ku va vona va kula va tsakile, va enerisekile naswona va ri ni vutihlamuleri. (Swivuriso 23:24) Hikwalaho, lunghiselela “miseve” yoleyo ya risima ku nga vana, u va sirhelela ni ku tikarhatela ku va kongomisa hilaha u nga kotaka hakona. A wu nge tisoli nikatsongo.

[Xifaniso eka tluka 13]

Xana vatswari va kombisa rirhandzu hi ku nyika vana va vona xin’wana ni xin’wana lexi va xi kombelaka?

[Xifaniso eka tluka 15]

Mutswari loyi a nga ni rirhandzu u hlamusela vana vakwe leswaku ha yini a va vekela milawu

[Xifaniso eka tluka 15]

Vatswari lavanene va sirhelela vana va vona eka makhombo ya misava leyi leyi nga riki na mahanyelo

[Xifaniso eka tluka 16]

Ku kurisa vana a hi matlangwana, kambe vuyelo bya kona i bya risima swinene