Xana Misava Ya Hina Yi Ta Kala Yi Lovisiwa?

XANA u tshame u tivutisa leswaku ku ta humelela yini hi misava ya hina enkarhini lowu taka? Hikwalaho ka leswi vanhu va swi vonaka swi humelela eka pulanete ya hina yo saseka, vo tala va pfumela leswaku misava ya hina yi ta hetelela yi onhiwile.

I ntiyiso leswaku namuntlha vanhu va karhi va onha misava ni swilo swa yona swa nkoka hi ku herisa makhwati, ku thyakisa mati ni moya lowu hi wu hefemulaka. Nakambe vativi van’wana va sayense va vula leswaku misava ni swilo hinkwaswo leswi hanyaka eka yona swi nga ha lovisiwa hi swilo swo tanihi maribye kumbe tinsimbi letikulu leti humaka empfhukeni leti welaka laha misaveni, tinyeleti leti bulukaka kumbe ku hela ka hayidirojeni ya dyambu leyi endlaka leswaku ri kota ku hi kufumeta.

Vativi va sayense va vula leswaku misava hakatsongo-tsongo, kumbexana endzhaku ka magidi-gidi ya malembe, yi ta heleriwa hi swilo leswi endlaka leswaku vanhu va kota ku hanya eka yona. Buku yin’wana yi hlamusela leswaku sweswo i “ku onhaka loku nga taka ku nga lunghiseki.”—Encyclopædia Britannica.

Lexi tsakisaka, Bibele yi hi tiyisekisa leswaku Yehovha Xikwembu a nge pfumeleli leswaku misava ya hina yi lovisiwa kumbe yi nga ha vi na vaaki. Leswi a nga Muvumbi u ni “matimba lamakulu” lama nga pimekiki, kutani a nga swi kota ku endla leswaku vuako hinkwabyo byi tshama hilaha ku nga heriki. (Esaya 40:26) Xisweswo u nga ma tshemba marito lawa: “[Yehovha] u simeke misava etindhawini leti a ti endleleke tona; a yi nge tsekatsekisiwi hilaha ku nga riki na makumu, kumbe hi masiku.” “N’wi dzuniseni, n’wina dyambu ni n’weti. N’wi dzuniseni, n’wina tinyeleti hinkwato ta ku vonakala. . . . Hikuva yena u lerisile, kutani swi tumbuluxiwa. Naswona u swi veka leswaku swi va kona hi masiku.”—Pisalema 104:5; 148:3-6.

Xikongomelo Xa Xikwembu Hi Misava

A ku nga ri xikongomelo xa Xikwembu nikatsongo leswaku misava yi onhiwa ni ku thyakisiwa hilaha swi endlekaka hakona namuntlha. Ematshan’weni ya sweswo, Xikwembu xi vumbe wanuna ni wansati wo sungula, Adamu na Evha, kutani xi va veka entangeni wo saseka. I ntiyiso leswaku ntanga wolowo lowu a wu ri Paradeyisi a wu nga ta swi kota ku tshama  wu sasekile ha woxe. Xikwembu xi va nyike ntirho wa ku wu “rima ni ku wu khathalela.” (Genesa 2:8, 9, 15) Hakunene ntirho lowu Xikwembu xi wu nyikeke vatswari va hina lava eku sunguleni a va hetisekile a wu tsakisa naswona a wu enerisa!

Kambe xikongomelo xa Xikwembu hi misava a ku nga ri ku khathalela ntanga wolowo ntsena. A xi lava leswaku misava hinkwayo yi hundzuriwa paradeyisi. Hi yona mhaka leyi Xikwembu xi nyikeke Adamu na Evha xileriso lexi: “Tswalanani mi andza, mi tata misava, mi yi fuma, mi fuma tinhlampfi ta lwandle ni swivumbiwa leswi hahaka swa matilo ni swivumbiwa hinkwaswo leswi famba-fambaka ehenhla ka misava.”—Genesa 1:28.

Lexi vavisaka, xikongomelo xa Xikwembu xi kavanyetiwe hi ntsumi yin’wana leyi tikukumuxaka leyi tivekeke tanihi Sathana. U navele ku gandzeriwa hi Adamu na Evha. Sathana u tirhise nyoka tanihi muvulavuleri wakwe leswaku a va yenga va xandzukela vulawuri bya Xikwembu. (Genesa 3:1-6; Nhlavutelo 12:9) A swi kanakanisi leswaku ku nga tlangeli ka vona loku vangiweke hi vutianakanyi swi fanele swi twise Muvumbi wa vona ku vava! Kambe ku xandzuka ka vona a ku xi cincanga nikatsongo xikongomelo xa Yehovha Xikwembu hi misava. U te: “Rito ra mina leri humaka enon’wini wa mina . . . a ri nge tlheleli eka mina ri nga ri na vuyelo, kambe kunene ri ta endla leswi ndzi swi tsakelaka, naswona ri ta humelela hakunene eka leswi ndzi ri rhumeleke swona.”—Esaya 55:11.

Hikwalaho ka sweswo, Yehovha u pfumelele ku xandzuka ka Sathana leswaku ku hambeta ku va kona ku fikela namuntlha. Ku ta fikela namuntlha, vanhu va ringete tihulumendhe to tala ta vona vini leswaku va tifuma hilaha Sathana a va susumeteleke hakona, kambe vuyelo bya kona byi kombise leswaku vanhu swi va fambela ximatsi loko va nga fumiwi hi Xikwembu. *—Yeremiya 10:23.

Hambiswiritano, eka malembe ya magidi lama hundzeke, Xikwembu xi katekise vanhu vo karhi lava lulameke. Nakambe eBibeleni Xikwembu xi tsale rungula leri vulavulaka hi vuyelo lebyi vaka kona loko vanhu va yingisa milawu ya xona ni loko va yi fularhela. Ku engetela kwalaho, Yehovha u endle swilo swo hlamarisa leswaku hi ta vuyeriwa enkarhini lowu taka. Hikwalaho ka rirhandzu leri Yehovha a nga na rona, u hi rhumele Muponisi, ku nga Yesu Kreste N’wana wakwe la rhandzekaka, leswaku a hi dyondzisa ndlela leyinene leyi hi faneleke hi hanya ha yona ni ku nyikela hi vutomi byakwe hikwalaho ka hina. (Yohane 3:16) Leswi Yesu a a nga faneriwanga hi ku fa, Xikwembu xi tirhise rifu rakwe tanihi ndlela leyinene yo tlhela xi xava leswi Adamu na Evha va swi lahleke, ku nga ntshembo wa ku hanya hilaha ku nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi. * Hikwalaho Yehovha Xikwembu u simeke mfumo wa le tilweni leswaku a fuma vanhu hinkwavo naswona u veke N’wana wakwe, Yesu Kreste la pfuxiweke, leswaku a va Hosi ya Mfumo wolowo. Lunghiselelo leri leri hlamarisaka ri ta endla leswaku xikongomelo xa Xikwembu hi misava xi hetiseka.—Matewu 6:9, 10.

Xisweswo u nga swi tshemba hi ku helela switshembiso leswi leswi tsakisaka leswi tsariweke eBibeleni: “Lava endlaka swo biha va ta herisiwa, kambe lava tshembaka Yehovha hi vona lava nga ta dya ndzhaka ya misava. Lavo lulama va ta dya ndzhaka ya misava, va ta tshama eka yona hi masiku.” “‘Waswivo! Ntsonga wa Xikwembu wu le vanhwini, xi ta tshama na vona, naswona vona va ta va vanhu va xona. Xikwembu hi xiviri xi ta va na vona. Kutani xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona. Swilo swo sungula swi hundzile.’ Kutani Loyi a tshameke exiluvelweni a ku: ‘Waswivo, ndzi endla swilo hinkwaswo swi va leswintshwa.’”—Pisalema 37:9, 29; Nhlavutelo 21:3-5.

Bibele A Yi Tikaneti

Kambe van’wana va nga ha tivutisa, ‘Xana tindzimana ta Bibele leti tshahiweke laha henhla ti fambisana njhani ni tindzimana tin’wana leti swi vonakaka onge ti vulavula hi ku herisiwa ka misava?’ A hi kambisiseni swikombiso swin’wana. Nkambisiso wolowo wu ta swi veka erivaleni leswaku Bibele a yi tikaneti.

Khale swinene loko vativi va sayense va nga si yi lemuka mhaka ya “ku onhaka loku nga taka ku nga lunghiseki” ka swilo hinkwaswo leswi  tumbuluxiweke, mupisalema wa le Bibeleni u tsarile: “[Yehovha] u veke masungulo ya misava khale swinene, ni matilo i ntirho wa mavoko ya wena. Ma ta lova, kambe wena u ta tshama u ri kona; ma ta hlakala hinkwawo ku fana ni nguvu. U ta ma siva ku fana ni swiambalo, ma ta tshama nkarhi lowu wu ma ringaneke. Kambe wena u tshama u ri tano, naswona malembe ya wena a ma nge heli.”—Pisalema 102:25-27.

Loko mupisalema a tsala marito lawa a a nga kaneti xikongomelo xa Xikwembu hi misava xa hilaha ku nga heriki. Ematshan’weni ya sweswo, a a kombisa ku hambana exikarhi ka Xikwembu lexi nga riki na makumu ni swilo leswi lovaka leswi xi swi vumbeke. Handle ka matimba ya Xikwembu lama tshamelaka ku swi pfuxeta hilaha ku nga heriki, vuako hinkwabyo—dyambu swin’we ni tipulanete leti ri rhendzeleke leswi hi titshegeke ha swona leswaku hi kuma ku vonakala ni gezi ni leswaku misava yi nga tsekatseki loko yi rhendzeleka ehandle ka dyambu—a swi ta onhaka ngopfu kukondza swi nga ha vi kona hi ku helela. Hikokwalaho, loko a swo tshikiwa swi tikhathalela hi swoxe, misava ya hina a yi ta “hlakala” kumbe swi nga ha vi kona hi ku helela.

Ku ni tindzimana tin’wana eMatsalweni leti nga ha vonakaka onge ti kaneta xikongomelo lexi Xikwembu xi xi vuleke hi misava. Hi xikombiso, Bibele yi vula leswaku matilo ni misava swa ‘hundza.’ (Nhlavutelo 21:1) Hakunene marito lawa a ma xi kaneti xitshembiso xa Yesu lexi nge: “Va tsaka lava nga ni moya wo rhula, hikuva va ta dya ndzhaka ya misava.” (Matewu 5:5) Kutani, xana Bibele yi vula yini loko yi ku matilo ni misava swa ‘hundza’?

Hakanyingi Bibele yi tirhisa xiga lexi nge “misava” hi ndlela yo fanekisela, yi kombetela eka vanhu. Hi xikombiso, xiya ndzimana leyi landzelaka: “Misava hinkwayo yi hambeta yi vulavula ririmi rin’we ni ku va ni ntlawa wun’we wa marito.” (Genesa 11:1) Swi le rivaleni leswaku rito leri tirhisiweke laha leri nge “misava” ri kombetela eka vanhu lava a va hanya emisaveni. Xikombiso xin’wana i xa buku ya Pisalema 96:1 leyi hi ku ya hi Bibele yin’wana yi nge: “Misava hinkwayo a yi yimbelelele HOSI.” (King James Version) Swi le rivaleni leswaku eka ndzimana leyi swin’we ni le ka tindzimana tin’wana, rito leri nge “misava” ri fanekisela vanhu.—Pisalema 96:13.

Minkarhi yin’wana Bibele yi fanisa tihosi leti fumaka emisaveni ni matilo kumbe swilo swa le mpfhukeni. Hi xikombiso, vafumi lava tshikilelaka va le Babilona va hlamuseriwe tanihi lava fanaka ni tinyeleti hileswi va ti tlakuseke eka matiko lama va rhendzeleke. (Esaya 14:12-14) Hilaha swi profetiweke hakona, “matilo” lama fanekiselaka Vababilona kumbe vafumi, ni “misava” leyi fanekiselaka vaseketeri va vafumi volavo, swi lovisiwile hi 539 B.C.E. (Esaya 51:6) Leswi swi endle leswaku Vayuda lava hundzukeke va tlhelela eYerusalema, laha “matilo lamantshwa,” lama fanekiselaka vafumi lavantshwa, ma fumeke “misava leyintshwa” leyi fanekiselaka vanhu lava lulameke.—Esaya 65:17.

Marito ya le Bibeleni lama vulavulaka hi ku ‘hundza’ ka matilo ni misava, kahle-kahle ma kombetela eka ku herisiwa ka tihulumendhe ta vanhu leti hombolokeke leti nga kona namuntlha ni vaseketeri va tona lava nga xi chaviki Xikwembu. (2 Petro 3:7) Sweswo swi ta endla leswaku mfumo wa Xikwembu wa le tilweni wu katekisa vanhu lavantshwa lava lulameke, hikuva “ku ni matilo lamantshwa ni misava leyintshwa leswi hi swi rindzeleke hi ku ya hi xitshembiso xa yena [Yehovha], naswona ku ta va ni ku lulama eka swona.”—2 Petro 3:13.

Xisweswo, u nga xi tshemba xitshembiso xa Xikwembu xa leswaku misava leyi nga kaya ra hina yi ta tshama hilaha ku nga heriki. Ku tlula kwalaho, Bibele yi kombisa leswi u faneleke u swi endla leswaku u va kona enkarhini wolowo lowu tsakisaka, loko misava hinkwayo yi ta hundzuriwa paradeyisi. Yesu u te: “Leswi swi vula vutomi lebyi nga heriki, ku nghenisa ka vona vutivi ha wena, Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, ni loyi u n’wi rhumeke, Yesu Kreste.” (Yohane 17:3) Ha yini u nga tivekeli pakani yo kambisisa leswi Bibele yi swi dyondzisaka malunghana ni vumundzuku bya vanhu ni misava? Timbhoni ta Yehovha ta le ndhawini ya ka n’wina ti nga swi tsakela ku ku pfuna emhakeni leyi.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Nkomiso eka tluka 12]

Bibele yi tshembisa leswaku misava leyi nga kaya ra hina yi ta tshama hilaha ku nga heriki

[Mimfungho ya Vini va Swifaniso eka tluka 10]

Background globe: NASA/The Visible Earth (http://visibleearth.nasa.gov/); polar bear: © Bryan and Cherry Alexander Photography