LOKO u ri mutswari la nga ni n’wana loyi se a nga muntshwa, swi nga ha endleka leswaku wa yi twisisa ndlela leyi vatswari lava tshahiweke laha henhla va titwaka ha yona. Swi nga ha endleka leswaku eku sunguleni a swi olova ku vulavurisana ni n’wana wa wena. Kambe sweswi se swa tika swinene. Manana un’wana wa le Italy loyi a vuriwaka Angela u ri: “Loko n’wana wa mina a ha ri ntsongo a a tshamela ku ndzi vutisa swivutiso swo tala. Sweswi hi mina loyi a faneleke a sungula bulo. Loko ndzi nga ri sunguli bulo, ku nga hundza masiku hi nga burisani.”

Ku fana na Angela, kumbexana u kume leswaku n’wana wa wena loyi eku sunguleni a a rhandza ku vulavula se u cincile, u rhandza ku timiyelela. Swivutiso leswi u ringetaka ku n’wi vutisa swona leswaku u sungula bulo a nga ha swi hlamula hi ku kongoma naswona mahlamulelo ya kona ma nga ku heta matimba yo n’wi vutisa swivutiso swin’wana. U nga ha vutisa n’wana wa wena wa jaha u ku: “A ri ri njhani siku ra wena?” A nga hlamula a fundze nomu a ku: “A ri ri kahle.” U nga ha vutisa n’wana wa wena wa nhwanyana u ku: “Ku endleke yini namuntlha exikolweni?” A nga hlamula a ri karhi a khindlata makatla a ku: “A ku endlekanga nchumu.” Loko u ringeta ku sungula bulo hi ku n’wi vutisa swivutiso leswi engetelekeke, a nga ha miyela a nga ku hlamuli.

I ntiyiso leswaku vantshwa van’wana a va na xona xiphiqo xo bula ni vatswari va vona. Hambiswiritano, leswi va swi vulaka a hi swona leswi vatswari va vona va lavaka ku swi twa. Manana un’wana wa le Nigeria la vuriwaka Edna u ri: “Hakanyingi loko ndzi kombela n’wana wa mina wa nhwanyana leswaku a endla swo karhi, a a ndzi hlamula a ku, ‘Ndzi tshike.’” Tatana un’wana wa le Mexico la vuriwaka Ramón, u xiye leswaku n’wana wakwe wa jaha loyi a nga ni malembe ya 16 na yena u endla tano. U ri: “Hi holova siku rin’wana ni rin’wana. Nkarhi wihi na wihi loko ndzi n’wi rhuma leswaku a endla swo karhi, u sungula ku ndzi byela swivangelo leswi nga ta endla leswaku a nga swi koti ku endla leswi ndzi n’wi rhumaka swona.”

Vatswari va nga hlundzuka swinene loko va ringeta ku vulavurisana ni n’wana loyi a nga va hlamuliki loko va vulavula na yena. Bibele ya pfumela leswaku “makungu ma pfilunganyeka laha ku nga riki na ku kanerisana ka le xihundleni.” (Swivuriso 15:22) Anna, mutswari un’wana wa le Rhaxiya la kurisaka vana a ri yexe u ri: “Loko ndzi nga swi tivi leswi n’wana wa mina wa jaha a swi ehleketaka, ndzi nyangatseka swinene lerova ndzi lava ku n’wi holovela.” Ha yini vana va nga ha vulavurisani ni vatswari va vona loko se va ri vantshwa, laha ku vulavurisana ku sungulaka ku va ka nkoka exikarhi ka vona?

Ku vulavurisana a swi vuli ku vulavula ntsena. Yesu u vule leswaku “nomu . . . wu vulavula hi ku tala ka  mbilu.” (Luka 6:45) Kutani ku vulavurisana ku endla leswaku hi va tiva kahle vanhu van’wana naswona ku paluxa leswi hina hi nga swona. Vana swi nga va tikela ku vulavula hi swilo leswi nga etimbilwini ta vona hikuva loko va ri emalembeni ya vuntshwa va cinca hi xitshuketa, va sungula ku nga ha vulavuli ngopfu naswona va va ni tingana hambiloko eku sunguleni a va rhandza ku vulavula ngopfu. Vakambisisi va vula leswaku vantshwa hi ntolovelo va ehleketa leswaku un’wana ni un’wana u va veke tihlo ku vona leswi va swi endlaka ni leswi va swi vulaka, onge hiloko va ri exitejini eholweni ya mintlangu va ri karhi va voningiwa hi rivoni. Kutani leswi va nga laviki ku dyisiwa mbitsi hi mhaka ya leswaku va vekiwe tihlo, va nga ha ti tshamela va ri voxe leswaku vatswari va nga swi voni leswi va swi endlaka.

Nchumu wun’wana lowu nga sivelaka vatswari ku vulavurisana ni vana va vona lava se va nga vantshwa hileswi va lavaka ntshunxeko. Mhaka yoleyo u nge yi balekeli—loko n’wana a kula u ta lava ku tihambanisa ni vatswari vakwe a tiyimela. Kambe sweswo a swi vuli swona leswaku n’wana wa wena loyi se a nga muntshwa u lunghekele ku huma muti. U wu lava swinene nseketelo wa wena ku tlula rini na rini. Kambe mhaka ya ku lava ntshunxeko yi sungula ka ha sele malembe yo tala a nga si va munhu lonkulu. Nchumu wun’wana lowu kombisaka leswaku vantshwa va kula, hileswi vo tala va vona va rhandzaka ku ti ehleketela swilo swa vona exihundleni va nga si swi byela van’wana.

I ntiyiso leswaku vantshwa a va ti tumbeteli nchumu tintangha ta vona—wolowo i nchumu lowu manana un’wana wa le Mexico la vuriwaka Jessica a wu xiyeke. U ri: “Nkarhi na nkarhi loko n’wana wa mina wa nhwanyana a ri ni swiphiqo a a ta eka mina a ta ndzi byela swona. Sweswi u ya eka tintangha takwe.” Loko n’wana wa wena a endla tano, u nga gimeti hileswaku u ku lahlile wena mutswari. Kambe ematshan’weni ya sweswo, vakambisisi va vula leswaku vantshwa va teka ndzayo ya vatswari va vona yi ri ya nkoka swinene ku tlula ya vanghana va vona, hambileswi va nga va byeliki vatswari va vona sweswo. Kutani u nga swi endlisa ku yini leswaku wena ni vana va wena mi kota ku vulavurisana nkarhi hinkwawo?

Ehleketa u ri karhi u chayela egondzweni ro leha leri nga lo thwii! Eka tikhilomitara to tala leti u ti fambeke u lo xi jikisa katsongo ntsena xidirayivhelo xa wena. Hiloko hi xitshuketa gondzo ri jika. Leswaku movha wa wena wu nga humi egondzweni, u boheka ku wu jikisa laha gondzo ri jikaka kona. Swi tano ni loko n’wana wa wena a va muntshwa. Kumbexana ndlela leyi a wu vulavula ha yona ni n’wana wa wena a wu yi cincanga ngopfu ku ringana malembe yo tala. Kambe leswi vutomi bya n’wana wa wena byi cincaka swinene, na wena u fanele u fambisana na byona hi ku cinca tindlela leti a wu vulavurisana na yena ha tona. Tivutise swivutiso leswi landzelaka.

‘Loko n’wana wa mina a lava ku vulavula na mina, xana ndza tinyika nkarhi wo vulavula na yena?’ Bibele yi ri: “Rito leri vuriweke hi nkarhi wa kona ri fana ni maapula ya nsuku exibyeni xa silivhere.” (Swivuriso 25:11) Hilaha ndzimana leyi yi swi vekaka erivaleni hakona, nchumu wa nkoka hakanyingi i ku endla swilo hi nkarhi wa kona. Hi xikombiso: Murimi a nga sunguli ku tshovela loko nkarhi wa ntshovelo wu nga si fika naswona a nga wu tshiki wu hundza ku ri kona a sungulaka ku tshovela. U ta endla hinkwaswo leswi a nga swi kotaka leswaku a tshovela hi nkarhi wa kona. N’wana wa wena a nga ha va ni nkarhi wo karhi lowu a tiyimiseleke ku vulavula ha wona. Wu tirhise kahle nkarhi wolowo. Frances, manana la kurisaka n’wana a ri yexe wa le Australia u ri: “Minkarhi yo tala n’wana wa mina wa nhwanyana a a ta ekamareni ra mina nivusiku leswaku hi ta bula, minkarhi yin’wana a tshama ku ringana awara. A swi ndzi tikela ku tshama hi bula hikuva a ndzi swi rhandzi ku xuxa, kambe masiku wolawo nivusiku, a hi vulavula hi swilo hinkwaswo.”

‘Xana ndza swi kota ku twisisa leswi a ringetaka ku ndzi byela swona hi marito lawa a ma vulaka?’ Yobo 12:11 yi ri: “Xana ndleve hi yoxe a yi ma ringeti marito hilaha malaka ma nantswaka swakudya hakona?” Kutani sweswi u fanele u ‘ringeta’ leswi n’wana wa wena a swi vulaka ku tlula rini na rini. Hakanyingi vantshwa va vulavula hi swilo onge hiloko minkarhi hinkwayo swi ri ntiyiso. Hi xikombiso, n’wana wa wena a nga ha ku, “Minkarhi hinkwayo u ndzi khoma ku fana ni n’wana!” kumbe “A wu ndzi yingiseli nikatsongo!” Ematshan’weni yo n’wi holovela u lava ku tiva leswaku sweswo swi humelele rini, xiya leswaku n’wana wa wena a nga va a nga vuli hi ku kongoma leswaku “minkarhi hinkwayo” u n’wi khoma ku fana ni n’wana kumbe a wu n’wi yingiseli “nikatsongo.” Hi xikombiso, marito lama nge “Minkarhi hinkwayo u  ndzi khoma ku fana ni n’wana!” ma nga ha vula leswaku, “Ndzi ehleketa leswaku a wu ndzi tshembi,” kasi lama nge “A wu ndzi yingiseli nikatsongo,” ma nga ha vula leswaku “Ndzi lava ku ku byela ndlela leyi ndzi titwaka ha yona hakunene.” Kutani tikarhatele ku ringeta ku twisisa leswi n’wana wa wena a ringetaka ku ku byela swona hi marito lawa a ma vulaka.

‘Xana hi mina loyi handle ko swi xiya ndzi endlaka leswaku n’wana wa mina a miyela hileswi ndzi n’wi sindzisaka ku vulavula?’ Bibele yi ri: “Mbewu ya mbhandzu wa ku lulama, yi byaleriwa lava endlaka ku rhula ehansi ka swiyimo swa ku rhula.” (Yakobo 3:18) Kondletela “swiyimo swa ku rhula” hi marito lawa u ma vulaka ni hi ndlela leyi u endlaka swilo ha yona leswaku n’wana wa wena a titwa a ntshunxekile ku vulavula. Tsundzuka leswaku u museketeri wa n’wana wa wena. Kutani loko mi vulavula hi mhaka yo karhi, ringeta ku nga vulavuli onge u le ku n’wi tengiseni ku fana ni gqweta leri tiyimiseleke ku konanisa mbhoni yo karhi leswaku vanhu va nga byi tshembi vumbhoni lebyi yi byi nyikelaka. Tatana un’wana wa le Korea la vuriwaka Ahn u ri: “Mutswari wo tlhariha a nga ma vuli marito yo fana ni lawa, ‘U ta kula rini?’ kumbe, ‘I kangani ndzi ku byela nchumu lowu fanaka?’ Endzhaku ko endla swihoxo swo tala emhakeni leyi, ndzi xiye leswaku vana va mina va majaha a va nga nyangatsiwi ntsena hi ndlela leyi a ndzi vulavula na vona ha yona kambe ni hi leswi a ndzi swi vula.”

Swa koteka ku vulavula ni vana lava nga vantshwa. Antswisa ndlela leyi u vulavulaka ni vana va wena ha yona hi ku ya hi swilaveko swa vona. Vulavula ni vatswari van’wana lava a va swi kota ku vulavurisana ni vana va vona. (Swivuriso 11:14) Loko u vulavula ni n’wana wa wena, “hatlisa emhakeni yo twa, [u] nonoka emhakeni yo vulavula, [u] nonoka emhakeni ya vukarhi.” (Yakobo 1:19) Xa nkoka swinene, u nga tshiki ku endla hinkwaswo leswi u nga swi kotaka leswaku u kurisa vana va wena lava nga vantshwa “hi ku tshinya ni nkongomiso wa mianakanyo wa Yehovha.”—Vaefesa 6:4.