“U Nga Tshiki Ku Chumayela Hi Yindlu Ni Yindlu”

Hi Ku Vula Ka Jacob Neufeld

“Ku nga khathariseki leswaku ku endleka yini, u nga tshiki ku chumayela hi yindlu ni yindlu.” Ndzi fambe tikhilomitara ta ntlhanu ndzi ya emugangeni wun’wana lowu nga ekusuhi ndzi ri karhi ndzi anakanyisisa hi marito wolawo. Loko ndzi fika, a ndzi chava ku nghena emutini wo sungula leswaku ndzi chumayela. Endzhaku ko endla matshalatshala lamakulu, ndzi ye enhoveni ndzi ya khongela eka Xikwembu hi mbilu hinkwayo leswaku xi ndzi nyika xivindzi xo chumayela. Eku heteleleni ndzi tlhelele emutini wo sungula kutani ndzi chumayela.

I YINI leswi endleke leswaku ndzi ya emugangeni wolowo lowu nga ekwandzasini ra le tikweni ra Paraguay laha a ndzi ringeta ku chumayela ndzi ri ndzexe? I nge ndzi mi chumbutela mhaka leyi ku sukela eku sunguleni. Ndzi velekiwe hi November 1923 emugangeni wa le Ukraine lowu vuriwaka Kronstalʹ, eka koloni ya swirho swa ntlawa wa Maprotestente leswi vuriwaka Ma-mennonite ya le Jarimani. Eku heleni ka va-1700, Ma-mennonite ma rhurhele etikweni ra Ukraine ma huma hi le Jarimani naswona ma nyikiwe malunghelo yo tala, ku katsa ni ntshunxeko wo tipfulela tikereke (kambe a ma nga pfumeleriwi ku hundzula vanhu van’wana), ku tifuma emigangeni ya wona ni mpfumelelo wa ku nga yi evusocheni.

Loko tiko ra Ukraine ri sungule ku fumiwa hi Mfumo wa Vukhomunisi, malunghelo wolawo hinkwawo ma tekiwile. Eku heleni ka va-1920, mapurasi lamakulu ya Ma-mennonite ma ve ehansi ka mfumo. Vanhu a va nga nyikiwi swakudya loko va nga lavi ku tirhisana ni mfumo naswona loko va tiomisa tinhloko a va xanisiwa. Hi va-1930, vavanuna vo tala a va tekiwa hi KGB (Soviet State Security Committee [Komiti ya Vuhlayiseki bya Mfumo wa Soviet]), ngopfu-ngopfu nivusiku kukondza ku sala vavanuna va nga ri vangani emigangeni yo tala. Tatana u tekiwe hi ndlela yoleyo hi 1938, loko ndzi ri ni malembe ya 14, naswona a ndza ha tlhelanga ndzi n’wi vona kumbe ku twa hi ta yena. Endzhaku ka malembe mambirhi, buti wa mina na yena u tekiwile.

Hi 1941, masocha ya Hitler ma nghene etikweni ra Ukraine kutani ma sungula ku ri lawula. Eka hina sweswo a swi vula leswaku se hi ntshunxekile eka mfumo wa Vukhomunisi. Hambiswiritano, mindyangu ya nhungu leyi nga Vayuda leyi a yi tshama emugangeni wa ka hina swi lo na swi pfuketana yi nyamalala. Swiendlakalo leswi hinkwaswo swi ndzi siye ndzi ri ni swivutiso swo tala. Ha yini ku endleke swilo leswi?

Ku Tshembeka Swi Ndzi Ponisile

Hi 1943 masocha ya le Jarimani ma humile etikweni, ma teka mindyangu yo tala leyi nga Majarimani—ku katsa ni swirho swa ndyangu wa ka hina leswi a swi sele—leswaku yi ya pfuneta enyimpini. Hi nkarhi wolowo, se a ndzi lerisiwe ku va xirho xa SS ya le Jarimani (Schutzstaffel, maphorisa  yo hlawuleka ya Hitler) naswona ndzi rhumeriwe etikweni ra Romania. Nchumu lowu nga nyawuriki lowu humeleleke hi nkarhi wolowo wu ndzi pfune swinene evuton’wini.

Murhangeri wa ntlawa wa hina a a lava ku ndzi ringa ku vona loko ndzi tshembekile. U ndzi rhume ku yisa yunifomo yakwe endhawini leyi ku hlantswiwaka kona swiambalo. Ndzi kume mali endzeni ka xikhwama xin’wana leyi a a yi nghenise hi vomu. Loko ndzi n’wi tlherisela yona, u vule leswaku a a nga siyanga nchumu eswikhwameni swa yunifomo. Ndzi phikelerile ndzi vula leswaku ndzi yi kume exikhwameni xa yunifomo yakwe. Endzhakunyana ka sweswo, u ndzi endle mupfuni wakwe naswona ndzi ve matsalana, ndzi avela maphorisa mintirho yo rindza ni ku langutela nkwama wa mali ya ntlawa wa hina.

Siku rin’wana nivusiku, masocha ya le Rhaxiya ma khome masocha hinkwawo ya ntlawa wa hina handle ka mina; a ndzi sele egoveleni ndzi hetisa ntirho wun’wana wa murhangeri. Hi mina ntsena la nga khomiwangiki, naswona swi ve tano hileswi ndzi tivonakariseke ndzi tshembekile xisweswo ndzi nyikiwa ntirho wolowo wo hlawuleka. Loko a swi nga vanga tano, na mina a ndzi ta va ndzi khomiwile.

Xisweswo hi 1944, ndzi pfumeleriwe ku ya wisa ekaya kukondza va ndzi vitana. Ndzi tlhelele ekaya ndzi ya vona Manana. Loko ndza ha rindzele ku vitaniwa, ndzi dyondze ku aka naswona ntirho wolowo wu ndzi pfune swinene eka malembe lama landzeleke. Hi April 1945 masocha ya le Amerika ma sungule ku lawula xidorobana lexi a hi tshama eka xona lexi nga ekusuhi ni doroba lerikulu ra Magdeburg. Nyimpi yi hele ximfumo en’hwetini leyi landzeleke. Hi ponile. A swi tikomba onge hi ta va ni vumundzuku lebyinene.

Siku rin’wana hi June, hi twe mutirhela-mfumo wa le dorobeni a tivisa xitiviso lexi nge, “Masocha ya le Amerika ma fambe tolo nivusiku kutani masocha ya le Rhaxiya ma ta fika namuntlha hi awara ya khume-n’we.” Hi tsemeke nhlana hikuva hi xiye leswaku hi ta tlhela hi lawuriwa hi mfumo wa Makhomunisi. Hi ku hatlisa mina ni muzala wa mina hi sungule ku hlela ku baleka. Loko ximumu xi ri xikarhi, se a hi nghene endhawini leyi lawuriwaka hi Maamerika. Kutani hi November, hi kote ku tlhela hi nghena endhawini leyi lawuriwaka hi Rhaxiya naswona hi ngungumerise mindyangu ya ka hina leswaku yi tsemakanya ndzilakano hambileswi a swi nonon’hwa naswona swi ri ni khombo.

“Rhiya Ndleve Kutani U Fananisa”

Hi tshame etikweni leri hi nkarhi wolowo a ri vuriwa Jarimani Vupela-dyambu. Hi ku famba ka nkarhi, ndzi sungule ku rhandza ku hlaya Bibele. Hi Tisonto a ndzi ya enhoveni leswaku ndzi ya hlaya Bibele kambe leswi a ndzi swi hlaya a swi vonaka swi nga tolovelekanga eka mina naswona swi humelele khale swinene. Naswona a ndzi nghena titlilasi ta kereke leswaku ndzi lunghekela ku khuvuriwa ndzi va Mu-mennonite. Ndzi hlamale ngopfu loko ndzi kuma marito lawa ebukwini leyi a ndzi yi hlaya etlilasini: “Tatana i Xikwembu, N’wana i Xikwembu naswona Moya lowo Kwetsima i Xikwembu,” kutani ku landzela xivutiso lexi nge: “Xana ku ni Swikwembu swinharhu?” Ehansi ka xona a ku tsariwe nhlamulo leyi nge: “E-e, leswi hinkwaswo i nchumu wun’we.” Ndzi vutise mufundhisi leswaku sweswo swi endlekisa ku yini. U ndzi hlamule a ku, “Jaha, munhu a nga fanelanga a ehleketisisa swinene hi timhaka leti; van’wana va sungule ku penga hileswi va ehleketisiseke swinene hileswi.” Hi nkarhi wolowo, ndzi tibyele leswaku a ndza ha swi lavi ku khuvuriwa.

Endzhakunyana ka masiku ma nga ri mangani, ndzi twe munhu un’wana a ri karhi a vulavula na muzala. Leswi a ndzi lava ku tiva leswaku va vulavula hi yini, ndzi sungule ku vulavula na vona ni ku n’wi vutisa swivutiso swo hlayanyana. Hi nkarhi wolowo a ndzi nga swi tivi leswaku wanuna loyi a ku ri Erich Nikolaizig, un’wana wa lava poneke ekampeni ya nxaniso ya le Wewelsburg. U ndzi vutisile loko ndzi swi lava ku twisisa Bibele. Loko ndzi n’wi byele leswaku a ndzi swi lava, u ndzi tiyisekise leswaku hinkwaswo leswi a a ta ndzi dyondzisa swona a a ta ndzi komba swona eBibeleni ya mina.

Endzhaku ka loko Erich a ndzi endzele minkarhi yo hlayanyana, u ndzi rhambe ku ya entsombanweni wa Timbhoni ta Yehovha, lowu ndzi ehleketaka leswaku a wu ri wo sungula ku khomiwa endzhaku ka loko nyimpi yi herile. Ntsombano lowu wu ndzi tsakise swinene naswona ndzi tsale tindzimana hinkwato leti swivulavuri a swi ti hlaya ni leti a swi ti vulavulela kunene handle ko ti hlaya. Hi ku hatlisa ndzi xiye leswaku leswi a ndzi swi dyondza eBibeleni a swi ndzi byarhisa vutihlamuleri byin’wana, kutani ndzi endle xiboho xo tshika ku dyondza na Erich. Nakambe a swi ndzi tikela ku twisisa leswaku  ku ni vukhongeri byin’we ntsena bya ntiyiso. Loko Erich a xiye leswaku a ndzi tiyimisele ku tlhelela ekerekeni ya mina yo sungula, u ndzi nyike xitsundzuxo lexi, “Rhiya ndleve kutani u fananisa.”

Ndzi endzele mufundhisi wa kereke ya mina kambirhi ntsena naswona endzhaku ka sweswo ndzi xiye leswaku a va nga swi tivi leswi a va swi vula naswona a va nga dyondzisi ntiyiso nikatsongo. Ndzi tsalele vafundhisi vo hlayanyana kutani ndzi va vutisa swivutiso leswi fambisanaka ni Bibele. Un’wana wa vona u ndzi hlamule a ku, “A wu fanelanga u dyondza Bibele tanihi leswi u nga ngheniki kereke ya lava velekiweke ra vumbirhi.”

Ntombhi leyi a ndzi rhandzana na yona yi ndzi sindzise ku endla xiboho xo tika. A yi nghena kereke ya Ma-mennonite ya lava velekiweke ra vumbirhi. Leswi a yi sindzisiwa hi ndyangu wa ka vona lowu a wu venga Timbhoni ta Yehovha, yi ndzi byele leswaku loko ndzi nga tshiki vukhongeri bya mina lebyintshwa, a yi ta ndzi tshika. Hi nkarhi wolowo se a ndzi wu tiva ntiyiso lerova a ndzi swi tiva leswaku ndzi fanele ndzi endla nchumu wun’we ntsena—ndzi yi tshikile ntombhi leyi.

Hi ku hatlisa Erich u tlhele a ndzi endzela. U vule leswaku ku hleriwe leswaku ku khuvuriwa vanhu eka vhiki leri landzelaka hiloko a ndzi vutisa loko na mina ndzi swi tsakela ku khuvuriwa. Se a ndzi tibyerile leswaku Timbhoni ta Yehovha hi tona ti dyondzisaka ntiyiso, kutani a ndzi lava ku tirhela Yehovha Xikwembu. Xisweswo ndzi xi amukerile xirhambo xakwe naswona hi May 1948 ndzi khuvuriwe ebavhini lerikulu ro hlambela eka rona.

Endzhakunyana ka loko ndzi khuvuriwile, ndyangu wa ka hina wu endle xiboho xo rhurhela etikweni ra Paraguay le Amerika Dzonga, kutani Manana u ndzi kombele leswaku ndzi famba na vona. A ndzi nga swi lavi ku famba hikuva a ndza ha lava ku dyondza Bibele ni ku kuma ndzetelo lowu engetelekeke. Siku rin’wana loko ndzi ye erhavini ra Timbhoni ta Yehovha edorobeni ra Wiesbaden, ndzi hlangane na August Peters. U ndzi tsundzuxe leswaku ndzi ni  vutihlamuleri byo khathalela ndyangu wa ka hina. Nakambe u ndzi komberile a ku: “Ku nga khathariseki leswaku ku endleka yini, u nga tshiki ku chumayela hi yindlu ni yindlu. Loko wo tshika, u ta fana ni swirho swa kereke yihi na yihi leswi tivulaka Vakreste.” Ku fikela ninamuntlha, ndza swi xiya leswaku xitsundzuxo xexo i xa nkoka ni leswaku ku ni xilaveko xa ku chumayela “hi yindlu ni yindlu.”—Mintirho 20:20, 21.

“Muprofeta Wa Mavunwa” eParaguay

Endzhakunyana ka loko ndzi hlangane na August Peters, ndzi khandziye xikepe ni ndyangu wa ka hina hi ya eAmerika Dzonga. Hi hetelele hi tshama endhawini ya le Gran Chaco le Paraguay, leyi na yona a ku ri koloni ya Ma-mennonite. Endzhaku ka mavhiki mambirhi hi fikile kwalaho, ndzi teke riendzo leriya ro tika ndzi ya chumayela ndzi ri ndzexe emugangeni wun’wana lowu nga ekusuhi. Mahungu ya leswaku ku ni “muprofeta wa mavunwa” eka vahlapfa lavantshwa ma hangalasiwe hi ku hatlisa.

Hi nkarhi wolowo, ntirho wa mina wa ku aka wu sungule ku ndzi pfuna swinene. Ndyangu wun’wana ni wun’wana wa vahlapfa a wu lava ku akeriwa yindlu, naswona tiyindlu teto a ti akiwa hi switina swa misava naswona ti fuleriwa hi byanyi. Ku ringana tin’hweti ta tsevu leti landzeleke, a ndzi ri ni ntirho wo tala wo aka kutani ndzi kume tindlela to tala to chumayela hi xitshuketa. Vanhu a va rhurile, kambe hi ku hatlisa loko makhumbi ya yindlu se ma hetiwe ku akiwa, a va tsaka swinene leswaku se a ndzi ta famba.

Hi nkarhi wolowo, swikepe a swi tisa vahlapfa vo tala va Ma-mennonite lava humaka eJarimani. Eka vahlapfa volavo a ku ri ni ntombhi yin’wana leyi vuriwaka Katerina Schellenberg, loyi a dyondzeke katsongo ni Timbhoni ivi a swi xiya hi ku hatlisa leswaku ti dyondzisa ntiyiso. Hambileswi a a nga si khuvuriwa, u byele vanhu lava a va ri exikepeni leswaku i Mbhoni ya Yehovha. Hikwalaho ka sweswo, a nga pfumeleriwanga ku famba na vona va ya koloni ya Jarimani. Leswi a a siyiwe yexe edorobeni ra Asunción, leri nga ntsindza wa Paraguay, u kume ntirho wa le makhixini, a dyondza ririmi ra Xipaniya, a ya eminhlanganweni ya Timbhoni kutani a khuvuriwa. Hi October 1950, ntombhi yoleyo leyi nga ni xivindzi yi ve nsati wa mina. U ndzi seketele swinene a tlhela a ndzi pfuna eka swilo hinkwaswo leswi hi langutaneke na swona emalembeni yo tala.

Hi nkarhi wutsongo ndzi hlayise mali leyi ringaneke ku xava golonyi ni tihanci timbirhi naswona ndzi swi tirhise entirhweni wo chumayela, nkarhi hinkwawo ndzi tsundzuka xitsundzuxo xa Makwerhu Peters. Hi nkarhi wolowo, sesi wa mina loyi na yena a veke Mbhoni, u fambe na hina. Hakanyingi hinkwerhu a hi pfuka hi awara ya mune nimixo, hi famba tiawara ta mune, hi chumayela tiawara timbirhi kumbe tinharhu kutani hi tlhelela ekaya.

Ndzi hlaye etibukwini ta hina leswaku se ku nyikeriwa tinkulumo ta le rivaleni, kutani ndzi hlele ku yi nyikela. A ndzi nga si tshama ndzi ya eminhlanganweni ya vandlha eJarimani, xisweswo ndzi lo mbambela leswaku yi fanele yi nyikeriwa njhani kutani ndzi vulavule hi Mfumo wa Xikwembu. Vanhu va nhungu va tile enhlanganweni wolowo naswona sweswo swi va hlundzukise ngopfu vafundhisi va Kereke ya Ma-mennonite. Va hlele tsima ro ya teka tibuku hinkwato leti vulavulaka hi Bibele leti hi ti siyeleke vanhu, va va lerisa leswaku va nga ha hi xeweti.

Endzhaku ka sweswo, ndzi vitaniwe ku ya ehofisini leyi nga ntsindza wa vukongomisi bya koloni naswona ndzi konanisiwe tiawara to hlayanyana hi mukongomisi wa kona ni vafundhisi vambirhi lava a va endzile vo huma etikweni ra Canada. Eku heteleleni un’wana wa vona u te, “Wena jaha, u nga pfumela eka nchumu wun’wana ni wun’wana lowu u wu lavaka, kambe u fanele u hi tshembisa leswaku a wu nge vulavuli ni munhu ni un’we hi tidyondzo leti u ti pfumelaka.” Sweswo a ndzi nga ta swi endla nikatsongo. Kutani va ndzi byele leswaku ndzi fanele ndzi suka eka koloni yoleyo hikuva a va lavi “muprofeta wa mavunwa” exikarhi ka “vapfumeri vo tshembeka.” Loko ndzi ale ku famba, va ndzi byele leswaku a va ta ndzi hakelela xo famba ha xona mina ni ndyangu hinkwawo wa ka hina. Ndzi be hi nenge ehansi ndzi ala.

Hi ximumu xa 1953, ndzi ye entsombanweni edorobeni ra Asunción. Kwalaho ndzi vulavule na Nathan Knorr, loyi a a huma eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha le Brooklyn, exifundzheni  xa New York. U ringanyete leswaku ndzi rhurhela entsindza wa tiko leswaku ndzi ya tirha ni ntlawa lowutsongo wa varhumiwa lava averiweke kwalaho, ngopfu-ngopfu leswi ntirho wa hina wa ku chumayela eka koloni ya Ma-mennonite a wu nga tswali mihandzu yo tala.

Ku Rhangisa Mfumo Wa Xikwembu

Hi nkarhi wolowo a ku ri ni Timbhoni ta kwalomu ka 35 ntsena etikweni hinkwaro ra Paraguay. Ndzi vulavule ni nsati wa mina, hambileswi a a nga swi tsakeli ku rhurhela edorobeni lerikulu, kambe a a tiyimiserile ku tlhela a sungula ehansi. Hi 1954, mina na Katerina hi ti akele yindlu ya switina—hi ri vambirhi ntsena loko hi kuma nkarhi. A hi nga si tshama hi xwa eminhlanganweni naswona nkarhi hinkwayo a hi vulavula ni vanhu hi Bibele hi mahelo-vhiki.

Xin’wana xa swiavelo swa mina a ku ri ku famba ni mulanguteri wa xifundzha, la endzelaka mavandlha, leswaku ndzi va mutoloki wakwe loko a endzela tikoloni tin’wana ta vanhu va le Jarimani le Paraguay. Leswi a ndzi nga xi tivi ngopfu Xipaniya, ndzi ehleketa leswaku nkulumo yo sungula ya Xipaniya leyi ndzi yi tolokeke yi ya eka Xijarimani yi ve xiavelo xo tika swinene lexi ndzi tshameke ndzi xi endla.

Hi 1957 hi rhurhele eCanada hikwalaho ka rihanyo ra nsati wa mina. Kutani hi 1963, hi rhurhele eAmerika. Kun’wana ni kun’wana laha a hi tshama kona, minkarhi hinkwayo a hi ringeta ku rhangisa timhaka ta Mfumo evuton’wini bya hina. (Matewu 6:33) Ndzi n’wi nkhensa swinene Yehovha Xikwembu leswi a ndzi pfumeleleke ku dyondza ntiyiso lowu nga eRitweni rakwe, ku nga Bibele, loko ndza ha ri jaha. Dyondzo leyi ndzi yi kumeke yi ndzi pfune hi tindlela to tala evuton’wini bya mina hinkwabyo!

Hakunene a ku ri lunghelo lerikulu ku pfuna vanhu van’wana leswaku va dyondza ntiyiso lowu tsakisaka eBibeleni lowu ndzi chaveleleke swinene. Lexi ndzi tsakisaka swinene hileswi vana ni vatukulu va mina hinkwavo va vuyeriweke swinene eka ndzetelo lowu va wu kumeke eBibeleni ku sukela loko va ha ri vatsongo. Hinkwavo ka vona va yingisa xitsundzuxo xa Makwerhu Peters, loyi a ndzi byeleke marito lawa khale ka khaleni, “Ku nga khathariseki leswaku ku endleka yini, u nga tshiki ku chumayela hi yindlu ni yindlu.”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 22]

Lexi ndzi tsakisaka swinene i ku vona leswaku vana ni vatukulu va mina hinkwavo va vuyeriwile eka ndzetelo lowu va wu kumeke eBibeleni ku sukela evutsongwanini

[Swifaniso leswi nga eka tluka 20, 21]

Mina na Katerina emahlweninyana ko va hi tekana hi 1950

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Hi ri ni n’wana wa hina wo sungula endlwini ya hina le Paraguay hi 1952

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Ndzi ri ni ndyangu wa ka hina hinkwawo namuntlha

[Xihlovo Xa Kona]

Photo by Keith Trammel © 2000

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 19]

Photo by Keith Trammel © 2000