Ku Basa—Ha Yini Swi Ri Swa Nkoka?

Se ku hundze magidi ya malembe vanhu va ri karhi va hlaseriwa hi makhombo ni mintungu. Vanhu van’wana va ehleketa leswaku sweswo i xikombiso xa leswaku Xikwembu xi va hlundzukerile naswona xi xupula vadyohi. Ndzavisiso lowu dzikeke lowu endliweke ku ringana malembe-xidzana yo tala wu paluxe leswaku switsotswana leswi hi hanyaka na swona hi swona leswi hakanyingi swi vangelaka vanhu mavabyi.

Vaendli va ndzavisiso wa swa vutshunguri va tshubule leswaku makondlo, mahele, tinhongana ni tinsuna, hinkwaswo ka swona swi nga hundzisela mavabyi eka vanhu. Va tlhele va kuma leswaku hakanyingi vanhu va tluletana mavabyi hileswi va tsandzekaka ku tshama va basile. Swi tikomba onge ku va vanhu va tshama va basile swi nga endla leswaku va hlayisa vutomi bya vona kumbe va lahlekeriwa ha byona.

I ntiyiso leswaku milawu ya mbhasiso ya hambana hi ku ya hi mikhuva ni swiyimo swa vanhu. Etindhawini leti mati ma kalaka kumbe laha ku nga riki ni fambiselo lerinene ra nkululo, swa tika swinene ku sivela mavabyi leswaku ma nga tluleli vanhu van’wana. Hambiswiritano, Xikwembu xi nyike Vaisrayele va khale swileriso swa mbhasiso hi nkarhi lowu a va ri eku fambeni le mananga—ku nga ndhawu leyi swiyimo swa kona a swi tika swinene leswaku vanhu va nga va ni mikhuva leyinene ya ku sivela mavabyi leswaku ma nga tluleli van’wana!

Ha yini ku basa ku ri nchumu wa nkoka eka Xikwembu? Hi tihi tindlela letinene ni leti pfunaka ta leswaku vanhu va tshama va basile? Hi swihi swilo leswi wena ni ndyangu wa ka n’wina mi nga swi endlaka leswaku mi nga tshameli ku vabya?

XIKOLO se xi humile naswona xifanyetana lexi vuriwaka Max, * lexi tshamaka etikweni ra Cameroon xi vuya ekaya. Xi khomiwe hi ndlala ni torha naswona xi nghena endlwini ya ka vona ya xiyimo xa le hansi, xi angarha mbyana ya xona leyi se a ku ri khale yi xi rindzile, xi tlhandleka nkwama wa tibuku ehenhla ka tafula ro dyela eka rona, xi tshama ehansi kutani xi rindza swakudya swa xona hi mahlo-ngati.

Mana wa Max, loyi a nga ekhixini, u twe Max loko a nghena kutani a n’wi tisela puleti leyi nga ni rhayisi yo hisa ni tinyawa. Kambe xikandza xa Mana wakwe xa visingana loko a vona nkwama wa tibuku ehenhla ka tafula leri baseke. U languta jaha rakwe kutani a ku, “Maaaax!” N’wana wakwe u nambe a susa nkwama wa tibuku etafuleni ivi a humela  ehandle a ya hlamba mavoko. U hatle a vuya leswaku a ta dya swakudya leswi se a ku ri khale a swi yimerile. U vulavulele ehansi a ku: “Ndzi rivalele Manana, a ndzi rivele.”

Manana la khathalaka a nga pfuna swinene leswaku swirho swa ndyangu swi va ni rihanyo lerinene ni ku tshama swi basile, kambe u lava leswaku swi khomisana na yena. Hilaha mhaka ya Max yi kombisaka hakona, ku laveka ndzetelo lowu tekaka nkarhi wo leha hikuva mbhasiso wu lava matshalatshala lamakulu naswona vana va lava ku tsundzuxiwa nkarhi na nkarhi.

Mana wa Max u xiya leswaku swakudya swi nga thyakisiwa hi tindlela to tala. Kutani u hlamba mavoko hi vukheta loko a nga si khoma swakudya a tlhela a swi funengeta leswaku swi nga phatsamiwi hi tinhongana. Leswi minkarhi hinkwayo a funengetaka swakudya a tlhela a hlayisa muti wu basile wu tlhela wu hleleka, a va na wona makondlo ni mahele endlwini.

Xivangelo-nkulu lexi endlaka leswaku Mana wa Max a endla swilo sweswo hinkwaswo hileswi a lavaka ku tsakisa Xikwembu. U ri: “Bibele yi vula leswaku vanhu va Xikwembu va fanele va kwetsima hikuva Xikwembu xa kwetsima.” (1 Petro 1:16) U tlhele a ku: “Ku kwetsima swi fambisana ni ku basa. Kutani ndzi lava leswaku yindlu ya mina ni swirho swa ndyangu wa mina swi tshama swi basile. Ndzi kota ku endla tano hileswi ndyangu hinkwawo wu ndzi pfunaka.”

Ntirhisano I Wa Nkoka eNdyangwini

Hilaha Mana wa Max a vuleke hakona, mbhasiso i nchumu lowu swirho hinkwaswo swa ndyangu swi faneleke swi khomisana eka wona. Nkarhi na nkarhi swirho swa mindyangu yin’wana swa vulavurisana hi swilaveko swa swona ni mindzulamiso leyi swi nga yi endlaka endzeni ni le handle ka yindlu. Nakambe leswi swi pfuna ndyangu hinkwawo leswaku wu va ni vun’we ni ku tsundzuxa xirho xin’wana ni xin’wana ndlela leyi xi nga hoxaka xandla ha yona eka vuhlayiseki bya swirho hinkwaswo. Hi xikombiso, Manana a nga ha hlamusela vana lava se va kuleke leswaku ha yini va fanele va hlamba mavoko loko va huma exihambukelweni, loko va khome mali niloko va nga si dya. Kutani vona va nga pfuna vana lavatsongo leswaku va endla tano.

Swirho hinkwaswo swa ndyangu swi nga avelana mintirho yo hambana-hambana ya le kaya. Ndyangu wu nga ha tivekela pakani ya leswaku yindlu yi basisiwa vhiki na vhiki ni ku veka siku rin’we kumbe mambirhi hi lembe leswaku yindlu hinkwayo yi basisiwa hi ku helela. Naswona yi nga basisiwa njhani ehandle? Loko Stewart L. Udall, mutivi wa ku hlayisa swilo swa ntumbuluko, a vulavula hi tiko  ra Amerika u te: “Hi hanya etikweni leri vuxongi bya rona byi helaka, leri nga ha riki na tindhawu leti nga akiwangiki, leri ndhawu ya rona yi onhiwaka hi ku angarhela siku na siku hikwalaho ka ku thyakisiwa ni ku onhiwa ka misava.”

Xana ndhawu leyi u tshamaka eka yona yi fana ni leyi ku vulavuriweke ha yona laha henhla? Khale ka khaleni emadorobeni man’wana ya le matikweni ya le Afrika Xikarhi, a ku ri ni wanuna loyi a a ba xingelengele eswitarateni leswaku vanhu va yingisela leswi a a lava ku swi vula naswona ninamuntlha swa ha ri tano. Wa huwelela a tsundzuxa vanhu leswaku va basisa doroba, va susa thyaka eka migerho, va tshena mirhi, va tsuvulela mfava naswona va rholela thyaka va ya ri cukumeta.

Fambiselo ra ku lahliwa ka thyaka i xiphiqo xa misava hinkwayo naswona matiko man’wana a ma swi tivi leswaku ma ta xi tlhantlha njhani xiphiqo lexi. Vamasipala van’wana va salela endzhaku eku rhwaleni ka thyaka, kutani ri fumbana eswitarateni. Vaaki va kwalaho va nga ha komberiwa leswaku va ya pfuna. Leswi Vakreste va nga vaaka-tiko lavanene, hi vona vo sungula ku ya pfuna ni ku yingisa milawu ya Khezari handle ko vilela. (Varhoma 13:3, 5-7) Vakreste va ntiyiso va tsakela ku endla leswi engetelekeke leswaku va ya pfuna eku basiseni. Va swi rhandza ku tshama endhawini leyi baseke naswona va endla ntirho lowu hi ku tirhandzela, a va lavi leswaku nkarhi na nkarhi va tsundzuxiwa hi wanuna luya wa xingelengele. Va swi tiva leswaku ku basa swi kombisa leswaku munhu u leteriwe kahle naswona u ni vutihlamuleri. Mikhuva leyi yi sungula endyangwini. Ku hlayisa swilo swi basile ekaya swi nga endla leswaku swirho swa ndyangu swi va ni rihanyo lerinene ni ku endla leswaku muganga wa swona wu languteka kahle.

Ku Va Hi Tshama Hi Basile Swi Dzunisa Xikwembu Lexi Hi Xi Gandzelaka

Ku tshama hi basile emirini hi tlhela hi ambala hi ndlela leyi xiximekaka i xiphemu xa vugandzeri bya hina naswona hakanyingi leswi swi endla leswaku vanhu va swi xiya leswaku hi hambanile ni vanhu van’wana. Majaha ni vanhwanyana va kwalomu ka 15 va nghene ekhefini yin’wana loko va vuya hi le ntsombanweni wa Timbhoni ta Yehovha edorobeni ra Toulouse le Furwa. Vatekani van’wana lava dyuhaleke lava a va tshame etafuleni leri nga ekusuhi ni ra vona a va ehleketa leswaku va ta vulavulela ehenhla va va tinga. Hambiswiritano, va tsakisiwe hi ndlela leyinene leyi vantshwa lava lava ambaleke kahle va tikhomeke ha yona ni bulo ra vona ro tsakisa. Loko vantshwa lava se va lava ku famba, vatekani lava va va bumabumerile hileswi va tikhomeke kahle kutani va byela un’wana wa majaha lawa leswaku ndlela leyi va tikhomeke ha yona a yi tolovelekanga.

Vanhu lava endzelaka tihofisi, tindhawu to gandlisa ni to tshama eka tona emarhavini ya Timbhoni ta Yehovha, hakanyingi va tsakisiwa hi ndlela leyi tindhawu toleto ti baseke ha yona. Ku languteriwe leswaku vatirhi va ku tirhandzela lava tshamaka kwalaho va ambala swiambalo leswi baseke va tlhela va hlamba nkarhi na nkarhi. Vanhu a va fanelanga va tshika ku hlamba va ehleketa leswaku va ta tirhisa swinun’hwerisi swa miri. Loko vatirhi lava va ku tirhandzela va chumayela vaakelani va vona nimadyambu kumbe hi mahelo-vhiki, ku basa ka vona ku tlhela ku kombisa leswaku mahungu lawa va ma chumayela hi lamanene.

“Vanani Vatekeleri Va Xikwembu”

Vakreste va khutaziwa ku va “vatekeleri va Xikwembu.” (Vaefesa 5:1) Muprofeta Esaya u tsale hi ta xivono lexi eka xona tintsumi ti vulaka leswi hi Muvumbi, “Wa kwetsima, wa kwetsima, wa kwetsima.” (Esaya 6:3) Nhlamuselo leyi yi kandziyisa ku tenga ni ku basa ka Xikwembu loku tlakukeke swinene. Leswi Xikwembu xi tengeke xi tlhela xi basa, xi langutele leswaku malandza ya xona hinkwawo ma kwetsima ma tlhela ma basa. Xi ma byele leswi: “Mi fanele mi kwetsima, hikuva mina ndza kwetsima.”—1 Petro 1:16.

Bibele yi khutaza Vakreste leswaku va ambala “swiambalo leswi langutekaka.” (1 Timotiya 2:9) A swi hlamarisi leswi ebukwini ya Nhlavutelo “nguvu ya ntsembyana wa risima, yo vangama, leyi baseke” ku vuriwaka leswaku yi yimela swiendlo swo lulama swa lava Xikwembu xi va tekaka va ri vakwetsimi. (Nhlavutelo 19:8) Kasi eMatsalweni swidyoho hakanyingi swi fanekiseriwa hi xivati kumbe thyaka.—Swivuriso 15:26; Esaya 1:16; Yakobo 1:27.

Namuntlha vanhu va timiliyoni va boheka ku tshama etindhawini leti swi tikaka swinene ku tshama u basile enyameni, emahanyelweni ni le timhakeni leti khumbaka vugandzeri bya Yehovha. Ntlhantlho wo hetelela wa xiphiqo lexi wu ta fika loko Xikwembu xi ta “endla swilo hinkwaswo swi va leswintshwa.” (Nhlavutelo 21:5) Loko xitshembiso xolexo xi hetiseka, ku thyaka ka mixaka hinkwayo ku ta nyamalala hilaha ku nga heriki.

[Nhlamuselo ya le hansi]

 [Bokisi leri nga eka tluka 10]

Xikwembu Xi Lava Leswaku Hi Basa

Hi nkarhi lowu Vaisrayele a va ri eriendzweni ra vona ra le mananga, va lerisiwe leswaku va va ni vuxiyaxiya swinene loko va celela thyaka ra munhu. (Deteronoma 23:12-14) Lowu ku fanele ku ve ntirho wo tika swinene loko u ehleketa ndlela leyi nxaxa a wu ri wukulu ha yona, kambe a swi kanakanisi leswaku sweswo swi va pfune leswaku va nga tluletani mavabyi yo fana ni mukhuhlwana ni kholera.

Vanhu a va lerisiwe ku hlantswa kumbe ku cukumeta nchumu wun’wana ni wun’wana lowu khumbeke ntsumbu. Hambileswi Vaisrayele va nga ha vaka va nga swi twisisanga leswaku ha yini a va fanele va endla tano, kambe leswi swi va pfune leswaku va nga tluleriwi hi mavabyi.—Levhitika 11:32-38.

Vaprista a va fanele va hlamba mavoko ni milenge va nga si sungula ku endla mintirho ya le tabernakeleni. Hambileswi ku tata xihlambelo xa koporo hi mati yo hlamba ha wona a ku nga ri matlangwana, kambe a swi boha leswaku va hlamba.—Eksoda 30:17-21.

[Bokisi leri nga eka tluka 11]

Switsundzuxo Leswi Humaka Eka Dokodela

Mati i ya nkoka swinene evuton’wini, kambe mati lama thyakeke ma nga vangela vanhu mavabyi ni rifu. Dok. J. Mbangue Lobe, murhangeri wa ndzawulo ya vutshunguri ehlalukweni ra Douala, eCameroon, u nyikele swiringanyeto swin’wana eka mbulavurisano wun’wana.

“Loko u nga tiyiseki leswaku mati ya wena ma basile, u fanele u ma virisa.” Kambe u tsundzuxe a ku: “Swa pfuna ku tirhisa tikhemikhali leti cheriwaka ematini leswaku ti dlaya switsongwatsongwana kambe ti nga ha va ni khombo loko ti nga tirhisiwi hi ndlela ya kona. Minkarhi hinkwayo hlamba mavoko hi xisibi loko u nga si dya ni loko u huma exihambukelweni. Xisibi xa xigema a xi durhi ngopfu, kutani ni swisiwana swi nga swi kota ku xi xava. Tshamela ku hlantswa swiambalo swa wena hi mati yo hisa loko u ri ni mavabyi ya nhlonge.”

Dokodela loyi u tlhele a ku: “Swirho hinkwaswo swa ndyangu swi fanele swi basisa endzeni ni le handle ka yindlu. Swihambukelo hi swona leswi hakanyingi swi tshikiwanga swi nga basisiwi, xisweswo swi va xisaka xa mahele ni tinhongana.” Loko a vulavula hi ndzavisiso wun’wana wa nkoka lowu khumbaka vana, u lemukise a ku: “Mi tivonela ku hlamba eswinkobyanini leswi nga emugangeni wa n’wina. Swi tele switsongwatsongwana leswi nga ni khombo. U fanele u hlamba miri ni meno loko u ya eku etleleni naswona u fanele u etlela ehansi ka rikoka leri sirhelelaka eka tinsuna.” Xikongomelo-nkulu xa switsundzuxo leswi i ku endla malunghiselelo yo tshama u basile, u ma tirhisa kutani u papalata khombo.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Ku hlantswa swiambalo swa wena swi ku pfuna leswaku u nga vi ni mavabyi ya nhlonge

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Vakreste va tikarhatela ku basisa switandi swa vona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Manana la khathalaka a nga pfuna swinene leswaku ndyangu wakwe wu tshama wu basile