Xana A Wu Swi Tiva?

Xana vuvabyi bya nhlokonho lebyi ku vulavuriwaka ha byona eBibeleni bya fana ni lebyi nga kona namuntlha?

Vito leri madokodela ma ri tirhisaka leri nge “nhlokonho” hilaha ri tirhisiwaka hakona namuntlha, ri vula vuvabyi lebyi khomaka vanhu lebyi vangiwaka hi xitsongwatsongwana. Xitsongwatsongwana lexi (Mycobacterium leprae) xi tshuburiwe ro sungula hi Dok. G. A. Hansen hi 1873. Vakambisisi va kume leswaku xitsongwatsongwana lexi xi nga kota ku hanya eka marhimila lama humeke eka munhu ku ringana masiku ya kaye. Va tlhele va kuma leswaku vanhu lava tshamaka ni vanhu lava khomiweke hi vuvabyi bya nhlokonho va nga tluleriwa ha byona hi ku olova ngopfu-ngopfu hi swiambalo leswi nga ni xitsongwatsongwana lexi. Hi ku ya hi Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo, hi 2007 ku vikiwe leswaku ku ni vanhu lava tlulaka 220 000 lava ha ku khomiwaka hi nhlokonho.

A swi kanakanisi leswaku vuvabyi bya nhlokonho a byi va cinisa gija vanhu va le Vuxa Xikarhi hi nkarhi wa ku tsariwa ka Bibele, naswona Nawu wa Muxe a wu lava leswaku munhu loyi a nga ni vuvabyi byolebyo a tshama a ri yexe. (Levhitika 13:4, 5) Hambiswiritano, rito ra Xiheveru leri nge tsa·raʹath leri hundzuluxeriweke ri va “nhlokonho” a ri tirhisiwi ntsena ku kombetela eka vanhu lava khomiweke hi byona. Nakambe ri tlhela ri tirhisiwa ku vula vuvabyi lebyi a byi kumeka eka swiambalo ni le tindlwini. Muxaka lowu wa vuvabyi bya nhlokonho a byi humelela eka tinguvu ta voya kumbe ta ntsembyana kumbe eka nchumu wun’wana ni wun’wana lowu endliweke hi dzovo. Minkarhi yin’wana a byi suka loko tinguvu teto ti hlantswiwa, kambe loko ku tama ku humelela “vuvabyi bya rihlaza ra xitshopana kumbe byo tshwuka,” nguvu kumbe dzovo rolero a ri fanele ri hisiwa. (Levhitika 13:47-52) Etindlwini, vuvabyi lebyi a byi vonaka hi ku endla “mimbhovo ya rihlaza ra xitshopana kumbe yo tshwuka” ekhumbini. Maribye ni daka leswi a swi ri ni vuvabyi lebyi a swi fanele swi susiwa kutani swi cukumetiwa laha ku nga tshamiki vanhu. Loko vuvabyi byebyo bya nhlokonho byi tlhela byi humelela, yindlu a yi fanele yi mbundzumuxiwa kutani maribye ni daka swi cukumetiwa. (Levhitika 14:33-45) Van’wana va ringanyeta leswaku nhlokonho leyi a yi humelela eka swiambalo kumbe eka tiyindlu yi nga vula leswi namuntlha swi vuriwaka mfurho kumbe nkurhe. Hambiswiritano, leswi a hi tiyiseki ha swona.

Ha yini ku chumayela ka Pawulo aEfesa ku hlundzukise vafuri va silivhere?

Vafuri va silivhere va le Efesa a va kuma mali yo tala hileswi a va endla “tindhumbha ta silivhere ta Artemi,” ku nga xikwembukati xa ku hlota, xa ku tika ni xa ku veleka ni musirheleri wa vagandzeri va xona va le Efesa. (Mintirho 19:24) Vagandzeri va xifaniso lexi a va vula leswaku xi we “xi huma etilweni” naswona a xi vekiwe etempeleni ya Artemi ya le Efesa. (Mintirho 19:35) Tempele leyi a yi tekiwa yi ri yin’wana ya swihlamariso swa nkombo leswi endliweke hi vanhu va khale. Lembe na lembe mintshungu ya vagandzeri a yi khitikanela aEfesa hi n’hweti ya March/April leswaku yi ya hlanganyela eka minkhuvo yo xixima Artemi. Ku fika ka vapfhumba vo tala aEfesa a swi endla leswaku ku laviwa swingolongondzwana swa vukhongeri, leswi a swi tirhisiwa tanihi switsundzuxo, switshungulo kumbe swo endla ha swona magandzelo eka xikwembukati lexi kumbe swilo leswi a swi ta tirhisiwa eka vugandzeri byolebyo hi mindyangu yoleyo loko se yi tlhelele ekaya. Matsalwa ya khale ya le Efesa ma vulavula hi ku endliwa ka swifaniso swa Artemi swa nsuku ni swa silivhere naswona matsalwa man’wana a ma vulavula hi ku kongoma hi nhlangano lowu vafuri va silivhere a va ti simekele wona.

Pawulo u dyondzise leswaku swifaniso leswi “endliweke hi mavoko a hi swikwembu.” (Mintirho 19:26) Xisweswo vafuri va silivhere va xiye leswaku leswi a swi ta wisa bindzu ra vona leri a ri va nghenisela mali yo tala, kutani va kucetele ntshungu leswaku wu lwisana ni ntirho wa Pawulo wo chumayela. Demetriyo, un’wana wa vafuri va silivhere, u phofule mhaka leyi a yi n’wi chavisa a ku: “Khombo ri kona ku nga ri ntsena ra leswaku ntirho lowu wa hina wu ta heleriwa hi ndhuma kambe ni ra leswaku tempele ya xikwembu-kati lexikulu Artemi yi ta langutiwa yi nga ri nchumu hambi ku ri vukulukumba bya xona lebyi muganga hinkwawo wa Asiya ni misava leyi akiweke yi byi gandzelaka byi le kusuhi ni ku herisiwa.”—Mintirho 19:27.