Munhu A Nga Hanyi HI Xinkwa Ntsena—Ndlela Leyi Ndzi Poneke Ha Yona eTikampeni Ta Manazi

Hi Ku Vula Ka Joseph Hisiger

Ndzi vutise mukhotsiwa-kulorhi ndzi ku: “U hlaya yini?” Hiloko a ku: “Bibele.” Nakambe u te, “Ndzi nga ku nyika yona loko wo ndzi nyika xinkwa xa wena lexi u xi phakaka siku ni siku ku ringana vhiki hinkwaro.”

NDZI velekiwe hi March 1, 1914, endhawini ya Moselle, leyi hi nkarhi wolowo a yi ri xiphemu xa tiko ra Jarimani. Endzhaku ka loko Nyimpi yo Sungula ya Misava yi herile hi 1918, ndhawu ya Moselle yi tlhele yi va ehansi ka tiko ra Furwa. Hi 1940, yi tlhele yi tekiwa hi tiko ra Jarimani. Kutani loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi hela hi 1945, yi tlhele yi tekiwa hi tiko ra Furwa. Nkarhi wun’wana ni wun’wana lowu ndhawu leyi a yi va xiphemu xa matiko lawa mambirhi, a ndzi va muaka-tiko wa matiko wolawo, kutani ndzi dyondze Xifurwa ni Xijarimani.

Vatswari va mina a va ri Makhatoliki lama hisekaka. Vusiku byin’wana ni byin’wana loko hi nga si ya eku etleleni a hi nkhinsama hi khongela. Hi Tisonto ni hi tiholideyi, a hi ya ekerekeni. Ndzi sungule ku byi hisekela swinene vukhongeri bya mina naswona ndzi nghene titlilasi ta kereke ya Khatoliki.

Ku Hisekela Ntirho Wa Timbhoni Ta Yehovha

Hi 1935 vatswari va mina va endzeriwe hi Timbhoni timbirhi ta Yehovha. Ku buriwe hi ku nghenelela ka vukhongeri eka nyimpi yo sungula ya misava. Endzhaku ka kwalaho, ndzi lave ku tiva swo tala hi Bibele naswona hi 1936, ndzi kombele Bibele eka muprista. U vule leswaku ndzi fanele ndzi dyondzela vufundhisi leswaku ndzi kota ku yi twisisa. Hambiswiritano, leswi swi endle leswaku ndzi ya ndzi swi lava swinene ku va ni Bibele ni ku yi hlaya.

Hi January 1937, mutirhi-kulorhi, Albin Relewicz, loyi a a ri Mbhoni, u sungule ku ndzi byela leswi Bibele yi swi dyondzisaka. Ndzi n’wi vutise ndzi ku: “Xana u na yona Bibele?” A a ri na yona naswona endzhakunyana ka kwalaho, u ndzi kombe vito ra Xikwembu, leri nge Yehovha, eBibeleni ya Xijarimani leyi hundzuluxeriweke hi Elberfelder, leyi a ndzi nyikeke yona. Ndzi sungule ku yi hlaya hi ku hiseka ndzi tlhela ndzi sungula ku ya eminhlanganweni ya Timbhoni edorobeni ra Thionville leri nga ekusuhi ni laha a ndzi tshama kona.

Hi August 1937, ndzi fambe na Albin enhlengeletanweni ya matiko ya Timbhoni edorobeni ra Paris. Loko ndzi ri kwale ndzi sungule ku chumayela hi yindlu ni yindlu. Endzhakunyana ka sweswo, ndzi khuvuriwile naswona eku sunguleni ka 1939, ndzi sungule ku rhangisa ntirho wo chumayela evuton’wini bya mina. Ndzi averiwe ku ya tirha edorobeni ra Metz. Kutani hi July, ndzi kume xirhambo xa ku ya tirha erhavini ra Timbhoni ta Yehovha edorobeni ra Paris.

Ku Langutana Ni Nhlomulo Hi Nkarhi Wa Nyimpi

Ndzi tirhe nkarhinyana erhavini hikuva hi August 1939, mfumo wu ndzi lerise leswaku ndzi ya joyina vuthu ra masocha ya Furwa. Leswi ndzi aleke ku ya enyimpini hileswi ripfalo ra mina a ri nga ndzi pfumeleli, ndzi khotsiwile. Hi n’hweti ya May loko ndzi ri ekhotsweni, tiko ra Jarimani ri hlasele tiko ra Furwa  hi xitshuketa. Hi June, tiko ra Furwa ri hluriwile naswona ndzi tlhele ndzi va muaka-tiko wa Jarimani. Kutani hi July 1940 loko ndzi ntshunxiwile ekhotsweni, ndzi ye ndzi ya tshama ni vatswari va mina.

Leswi a hi ri ehansi ka mfumo wa Manazi, a hi hlangana exihundleni leswaku hi dyondza Bibele. Xihondzo xo Rindza a hi xi kuma eka Maryse Anasiak, Mukreste wa xisati loyi a nga ni xivindzi loyi a ndzi hlangana na yena exitolo lexi ku bakiwaka swilo eka xona lexi n’wini wa xona ku nga Mbhoni. Ku fikela hi 1941, ndzi kote ku pona maxangu lawa Timbhoni ta le Jarimani a ti langutana na wona.

Kutani siku rin’wana ndzi endzeriwe hi phorisa ra Gestapo. Endzhaku ka loko phorisa leri ri swi veke erivaleni leswaku Timbhoni ti yirisiwile, ri ndzi vutise loko ndzi swi lava ku ya emahlweni ndzi va Mbhoni. Loko ndzi hlamula ndzi ku, “Ina,” ri ndzi byele leswaku ndzi ri landzela. Manana u titivarile hikwalaho ko chuha. Loko phorisa rolero ra Gestapo ri vona leswaku u titivarile, ri ndzi byele leswaku ndzi sala ndzi n’wi khathalela.

Efemeni leyi a ndzi tirha eka yona, a ndzi nga n’wi xeweti mininjhere ndzi ku, “Heil Hitler!” Ndzi tlhele ndzi ala ku va xirho xa vandla ra Manazi. Kutani hi siku leri landzeleke, ndzi khomiwe hi phorisa ra Gestapo. Loko ri ri karhi ri ndzi konanisa, ndzi ale ku boxa mavito ya Timbhoni letin’wana. Kutani ri ndzi be hi xikhomo xa xibamu hiloko ndzi titivala. Hi September 11, 1942, Huvo yo Hlawuleka (Sondergericht) ya le Metz yi ndzi gweve ku tshama ekhotsweni malembe manharhu “hikwalaho ka swihehlo swa leswaku ndzi hangalasa rungula ra mavunwa ra Nhlengeletano ya Timbhoni ta Yehovha ni Swichudeni swa Bibele.”

Endzhaku ka mavhiki mambirhi, ndzi susiwe ekhotsweni ra le Metz ndzi yisiwa emakhotsweni yo hambana-hambana kukondza ndzi yisiwa ekampeni ya Zweibrücken laha swivochwa swa kona a swi tirhisiwa ntirho wo tika. Kwalaho a ndzi tirha ni ntlawa wo lunghisa xiporo. A hi cinca swiporo swo tika, hi swi bohelela ehansi hi mabawuti kutani hi tlhela hi veketela maribye exiporweni. Swakudya leswi a hi nyikiwa swona a ku ri bikiri ra kofi ni xinkwa lexi nga endlaka kwalomu ka 75 wa tigiramu nimixo kasi ninhlikanhi ni nimadyambu a hi nyikiwa nkambana wa sopo. Kutani ndzi rhurhiseriwe ekhotsweni rin’wana leri nga edorobeni ra le kusuhi, laha ndzi tirheke exitolo lexi endlaka ni ku lunghisa swilo swa dzovo. Endzhaku ka tin’hweti to hlayanyana, ndzi tlheriseriwe eZweibrücken, laha hi nkarhi wolowo ndzi fikeke ndzi tirha emasin’wini.

Ku Nga Hanyi Hi Xinkwa Ntsena

Xivochwa-kulorhi lexi a ndzi tshama na xona exitokisini a ku ri jaha leri humaka etikweni ra  Netherlands. Leswi ndzi dyondzekenyana ririmi ra rona, ndzi kote ku ri byela hi vukhongeri bya mina. Hikwalaho ka leswi ri dyondzeke milawu ya Xikwembu ri tlhela ri sungula ku hanya ha yona, ri kale ri ndzi kombela leswaku ndzi ri khuvula enambyeni. Loko ri huma ematini, ri ndzi vukarhile kutani ri ku, “Joseph, ndzi makwenu wa wena eripfumelweni!” Mina na rona hi hambanisiwe loko ndzi tlheriseriwa entirhweni wo lunghisa swiporo.

Hi nkarhi wolowo xivochwa lexi a ndzi tshama na xona exitokisini a xi ri Mujarimani. Vusiku byin’wana xi sungule ku hlaya xibukwana xin’wana lexi a ku ri Bibele! Hi wona nkarhi lowu xi ndzi tshembiseke ku ndzi nyika Bibele loko mina ndzi ta xi nyika xinkwa xa mina lexi a ndzi xi phaka siku ni siku ku ringana vhiki hinkwaro. Ndzi pfumerile. Hambileswi ku xi nyika xinkwa xa vhiki hinkwaro a ku ri ku titsona nchumu lowukulu swinene, a ndzi tisolanga hi leswi ndzi xi nyikeke xinkwa xexo. Ndzi sungule ku twisisa nhlamuselo ya marito ya Yesu lama nge: “Munhu a nga fanelanga a hanya hi xinkwa ntsena, kambe u fanele ku hanya ni hi rito rin’wana ni rin’wana leri humaka enon’wini wa Yehovha.”—Matewu 4:4.

Leswi se a ndzi ri ni Bibele, ntlhontlho lowu a ndzi langutane na wona a ku ri ku tshama ndzi yi tumbetile. Ku hambana ni swivochwa swin’wana, Timbhoni a ti nga pfumeleriwi ku va ni Bibele. Kutani a ndzi yi hlaya exihundleni nivusiku ndzi tifunengete hi nkumba. Ninhlikanhi a ndzi famba-famba na yona ndzi yi hoxe endzeni ka hembe ya mina. A ndzi nga yi siyi exitokisini hikuva varindzi a va sala va secha loko ndzi nga ri kona.

Siku rin’wana loko hi hlengeletiwile leswaku hi ya entirhweni, ndzi xiye leswaku ndzi rivale Bibele ya mina. Vusiku byebyo ndzi nambe ndzi ku milenge yimbirhi ndzi tlhelela exitokisini xa mina kambe ndzi kume Bibele yi mile milenge. Endzhaku ko khongela eka Xikwembu, ndzi ye eka murindzi ndzi ya n’wi hlamusela leswaku un’wana u teke buku ya mina naswona ndza yi lava. A a nga swi tekeli enhlokweni leswi a ndzi n’wi byela swona, xisweswo ndzi tlhele ndzi yi kuma Bibele ya mina. Ndzi nkhense Yehovha hi mbilu ya mina hinkwayo!

Siku rin’wana ndzi byeriwe leswaku ndzi ya laha a ku hlamberiwa kona. Loko ndzi ri karhi ndzi hluvula swiambalo swa mina leswi thyakeke, hi vutlhari ndzi tshike Bibele ya mina yi wela ehansi. Leswi murindzi a a nga langutanga, ndzi yi chovhe hi nenge yi ya ekusuhi ni xikamarani xo hlambela eka xona. Kwalaho ndzi yi tumbete etlhelo loko ndzi ri karhi ndzi hlamba. Loko ndzi huma exikamaranini xexo, ndzi tlhele ndzi yi chovha hi nenge yi ya nghena ehansi ka swiambalo leswi baseke.

Swiendlakalo Leswi Khutazaka Ni Leswi Hetaka Matimba eKampeni

Mixo wun’wana hi 1943 loko swivochwa swi hlengeletiwile erivaleni ra kampa, ndzi vone Albin! Na yena a a khomiwile. U ndzi langutile kutani a veka voko rakwe embilwini yakwe tanihi xikombiso xa leswaku na yena wa ha ri makwerhu eripfumelweni. Kutani u ndzi kombe hi mavoko leswaku a a ta ndzi tsalela papila. Siku leri landzeleke loko a hundza, u wisele xiphephana ehansi. Kambe murindzi u xi vonile kutani havumbirhi bya hina hi pfaleriwe eswitokisini ku ringana mavhiki mambirhi laha un’wana ni un’wana wa hina a a tshama a ri yexe. A hi nyikiwa xinkwa xo kurha ni mati ntsena naswona a hi etlela ehenhla ka pulanga hi ri hava minkumba.

Endzhaku ka sweswo, ndzi yisiwe ekhotsweni ra le Siegburg, laha ndzi fikeke ndzi tirha hi tinsimbhi. Ntirho wa kona a wu ku siya u lo le, naswona a hi nyikiwa swakudya switsongo. Nivusiku a ndzi lorha switshongo—makhekhe ni mihandzu—kambe loko ndzi pfuka xivambalana a xi buba ni minkolo yi omile. A  ndzi tika tikhilogiramu leti nga ehansi ka 50. Hambiswiritano, siku ni siku a ndzi hlaya Bibele ya mina leyitsongo naswona ndzi twisise leswaku ndzi hanyela yini.

Ku Kuma Ntshunxeko Eku Heteleleni!

Mixo wun’wana hi April 1945, varindzi va lo na swi pfuketana va baleka, va siya tinyangwa ta khotso ti pfuriwile. A ndzi ntshunxekile! Kambe ndzi boheke ku rhanga hi ku ya heta nkarhi wo karhi exibedlhele leswaku ndzi hlakarhela. Eku heleni ka May, ndzi tlhelele ekaya. Vatswari va mina a va ehleketa leswaku se ndzi file. Loko Manana a ndzi vona u ririle hikwalaho ka ntsako. Lexi vavisaka, vatswari va mina va file endzhakunyana ka loko ndzi vuyile.

Ndzi tlhele ndzi sungula ku ya eminhlanganweni eVandlheni ra Thionville. Hakunene a swi tsakisa ku tlhela ndzi vona Vakreste-kulorhi! A swi tsakisa ku twa ndlela leyi va tshameke va tshembekile ha yona ku nga khathariseki miringo yo tala leyi va langutaneke na yona. Munghana wa mina lonkulu Albin u fele edorobeni ra Regensburg le Jarimani. Endzhakunyana, ndzi twe leswaku muzala wa mina Jean Hisiger u ve Mbhoni ya Yehovha naswona u dlayiwile hileswi a aleke ku ya evusocheni. Jean Queyroi loyi ndzi tirheke na yena erhavini ra le dorobeni ra Paris, u pfaleriwe ekampeni ya le Jarimani ku ringana malembe ya ntlhanu. *

Hi ku hatlisa ndzi tlhelele edorobeni ra Metz leswaku ndzi ya chumayela kona. Hi nkarhi wolowo, a ndzi tala ku hlangana ni ndyangu wa ka Minzani. Tina, n’wana wa vona wa nhwanyana, u khuvuriwe hi November 2, 1946. A a hiseka entirhweni wo chumayela naswona a a sasekile. Hi tekanile hi December 13, 1947. Hi September 1967, Tina u rhangise ntirho wo chumayela evuton’wini byakwe naswona u hambete a endla tano kukondza a fa hi June 2003, loko a ri ni malembe ya 98. Ndzi n’wi kumbuka swinene Tina.

Namuntlha, leswi ndzi nga ni malembe yo tlula 90, ndzi xiya leswaku Rito ra Xikwembu ri ndzi nyike matimba yo kota ku hlula miringo. Minkarhi yin’wana xivambalana a xi buba kambe minkarhi hinkwayo mianakanyo ni mbilu ya mina a swi tshama swi xurhile hi swakudya leswi humaka eRitweni ra Xikwembu. Naswona Yehovha u ndzi tiyisile. “Rito [rakwe] ri ndzi londzovote ndzi hanya.”—Pisalema 119:50.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Munghana wa mina lonkulu Albin Relewicz

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Maryse Anasiak

[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]

Bibele leyi ndzi yi kumeke hi ku nyikela xinkwa lexi a ndzi xi phaka siku ni siku ku ringana vhiki hinkwaro

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Hi 1946, loko ndzi ri ni ntombhi leyi ndzi yi vuteke, Tina

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Jean Queyroi ni nsati wakwe Titica