Xana Vukhongeri Hinkwabyo Byi Gandzela Xikwembu Xin’we?

“Ndzi ni vukhongeri bya mina naswona a ndzi tiyimiselanga ku byi cinca. Ku tlula kwalaho, a hi swa nkoka leswaku u wa vukhongeri byihi, hikuva hinkwabyo byi gandzela Xikwembu xin’we.”

XANA u tshame u twa munhu a vula marito wolawo? Vanhu vo tala va vula leswaku vukhongeri hinkwabyo byi nga ku pfuna leswaku u tiva Xikwembu swin’we ni xikongomelo xa vutomi. Hilaha ku fanaka, vanhu vo tala va pfumela leswaku vukhongeri byin’wana ni byin’wana byi ni swilo leswinene ni leswo biha nileswaku ku hava vukhongeri lebyi nga vulaka leswaku hi byona ntsena bya ntiyiso kumbe hi byona ntsena lebyi amukelekaka eka Xikwembu.

Namuntlha, mavonelo wolawo ma tolovelekile eka vanhu lava vulaka leswaku vukhongeri hinkwabyo bya amukeleka eka Xikwembu swin’we ni tidyondzo ta byona. Entiyisweni, vanhu lava nga pfumelelaniki na sweswo hakanyingi va langutiwa va ri lava nga laviki ku twa mavonelo ya van’wana kumbe lava nga ni xihlawuhlawu. Xana wena u ri yini hi mhaka leyi? Xana u ehleketa leswaku vukhongeri hinkwabyo byi gandzela Xikwembu xin’we? Xana swi ni mhaka leswaku u wa vukhongeri byihi?

Xana Byi Dyondzisa Tidyondzo Leti Fanaka?

Buku yin’wana yi vula leswaku namuntlha ku ni vukhongeri bya 9 900 emisaveni hinkwayo naswona byin’wana bya byona byi ni swirho swa timiliyoni ematikweni yo tala. Ku ringanyetiwa leswaku vanhu va kwalomu ka tiphesente ta 70 emisaveni hinkwayo i swirho swa vukhongeri bya ntlhanu lebyikulu, ku nga Vubudha, Vukreste, Vuhindu, Vumoslem ni Vuyuda. Loko ku ri leswaku vukhongeri hinkwabyo bya amukeleka eka Xikwembu, swi vula leswaku vukhongeri lebyi bya ntlhanu tidyondzo ta byona to tala ta fana ni ndlela leyi byi xi hlamuselaka ha yona Xikwembu ni xikongomelo xa xona. Xana leswi swi vula yini?

 Hans Küng loyi a nga mufundhisi wa kereke ya Rhoma Khatoliki u vula leswaku vukhongeri lebyi lebyikulu bya pfumelelana eka tidyondzo leti khumbaka ndlela leyi vanhu va faneleke va hanyisana ha yona. Hi xikombiso, vukhongeri byo tala byi dyondzisa leswaku munhu a nga fanelanga a dlaya, a hemba, a yiva, a hlanganyela timhaka ta masangu ni maxaka ya yena naswona byi dyondzisa vana leswaku va xixima vatswari va vona nileswaku vatswari va rhandza vana va vona. Hambiswiritano, eka timhaka tin’wana ngopfu-ngopfu leti khumbaka Xikwembu, vukhongeri lebyi a byi pfumelelani nikatsongo.

Hi xikombiso, Mahindu ma pfumela eka swikwembu swo tala kasi Mabudha a ma pfumeli eka Xikwembu. Mamoslem ma dyondzisa leswaku ku ni Xikwembu xin’we ntsena. Naswona tikereke to tala leti vulaka leswaku i ta Vukreste, ti pfumela eka Xikwembu kambe ti vula leswaku Xikwembu i Vunharhu-un’we. Hambi ku ri tikereke toleto ti ni tidyondzo to tala leti nga faniki. Makhatoliki ma gandzela Mariya mana wa Yesu kambe Maprotestente a ma swi endli sweswo. Makhatoliki a ma pfumeli leswaku vavasati va sivela mbeleko kambe Maprotestente yo tala ma swi endla sweswo. Naswona Maprotestente man’wana ma vula leswaku ku tekana ka vanhu va rimbewu leri fanaka swi hoxile kasi man’wana ma vula leswaku swa amukeleka.

Xana swa twala ku vula leswaku vukhongeri byo tano lebyi dyondzisaka tidyondzo to hambana-hambana byi gandzela Xikwembu lexi xin’we? A swi twali nikatsongo. Entiyisweni sweswo swi nga endla leswaku vanhu va nga tivi leswaku Xikwembu i mani nileswaku i yini leswi xi swi languteleke eka lava xi gandzelaka.

Xana Vukhongeri Byi Kondletela Vun’we Kumbe Byi Vanga Ku Avana?

Loko vukhongeri hinkwabyo a byi gandzela Xikwembu xin’we, a swi kanakanisi leswaku a byi ta ringeta ku endla leswaku vanhu hinkwavo va hanyisana hi ku rhula. Xana bya swi kota ku endla sweswo? Matimu ma kombisa leswaku vukhongeri byi endla leswaku ku va ni ku avana ni ku kwetlembetana ematshan’weni yo endla leswaku ku va ni vun’we. A hi kambisiseni swikombiso leswi landzelaka.

Ku sukela hi lembe-xidzana ra vu-11 ku ya eka ra vu-13, matiko lama tivulaka Vakreste a ma tshamela ku lwa Tinyimpi ta Nkutsulo ni matiko ya Mamoslem. Hi lembe-xidzana ra vu-17 eYuropa, ku ve ni nyimpi leyi tekeke malembe ya 30 exikarhi Makhatoliki ni Maprotestente. Endzhaku ka loko tiko ra India, Pakistan ni ra Bangladesh ma kume ntshunxeko eka tiko ra Great Britain hi 1947, Mahindu ni Mamoslem ma sungule ku lwa. Eka malembe lama ha ku hundzaka, Makhatoliki ni Maprotestente va hete malembe va ri karhi va lwa etikweni ra Northern Ireland. Nisweswi le matikweni ya le Vuxa Xikarhi Vayuda a va okelani ndzilo ni Mamoslem. Kambe xikombiso lexikulu eka hinkwaswo i Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, leyi eka yona swirho swa vukhongeri hinkwabyo bya ntlhanu lebyikulu swi rhumeriweke enyimpini lerova hambi ku ri swirho swa vukhongeri lebyi fanaka exikarhi ka matiko lama lwaka swi lwe hi xiswona.

Swi lo dlaa, erivaleni. Vukhongeri lebyi nga kona laha misaveni a byi ku tisanga ku rhula kumbe vun’we naswona a byi gandzeli Xikwembu xin’we. Hi hala tlhelo, byi hambanisa vanhu naswona byi endla leswaku Xikwembu xi nga tiviwi nileswaku vanhu va nga tivi ndlela leyi va faneleke va xi gandzela ha yona. Kutani un’wana ni un’wana loyi a lavaka ku gandzela Xikwembu u fanele a yi hlawula hi vukheta ndlela leyi a lavaka ku xi gandzela ha yona. Sweswo swi khutaziwa hi  buku ya khale leyi tirhisiwaka hi vukhongeri, ku nga Bibele.

Hlawula Loyi U Nga Ta N’wi Gandzela

Bibele yi swi veka erivaleni leswaku loko munhu a lava ku tiva vukhongeri lebyi amukelekaka eka Xikwembu, u fanele a anakanyisisa swinene hi mhaka leyi a tlhela a hlawula hi vutlhari. Yoxuwa, loyi a a ri nandza wa Yehovha Xikwembu, u byele tiko ra khale ra Israyele a ku: “Hlawulani namuntlha loyi mi nga ta n’wi tirhela, kumbe swikwembu leswi vatata wa n’wina va swi tirheleke ehase ka Nambu kumbe swikwembu swa Vaamori etikweni ra vona leri mi tshamaka eka rona. Kambe loko ku ri mina ni vandyangu wa mina, hi ta tirhela Yehovha.” Endzhaku ka malembe yo karhi, muprofeta Eliya u khutaze vanhu leswaku va hlawula loko a ku: “Xana mi ta va ni mianakanyo yimbirhi ku fikela rini? Loko Yehovha a ri Xikwembu xa ntiyiso, n’wi landzeleni; kambe loko ku ri Bali [xikwembu xa Vakanana], landzelani yena.”—Yoxuwa 24:15, 16; 1 Tihosi 18:21.

Matsalwa lawa swin’we ni man’wana ya le Bibeleni ma swi veka erivaleni leswaku lava a va lava ku tirhela Xikwembu xa ntiyiso, a va fanele va hlawula hi vukheta. Swa ha ri tano ni namuntlha. Na hina hi fanele hi hlawula hi vutlhari loko hi lava ku gandzela ni ku tirhela Xikwembu xa ntiyiso. Kambe, i yini lexi nga hi pfunaka leswaku hi hlawula kahle loko swi ta emhakeni ya vukhongeri? Xana hi nga va vona njhani vagandzeri va ntiyiso?

Vagandzeri Va Ntiyiso Va Voniwa Hi Mintirho Ya Vona

Loko Yesu Kreste a vulavula hi vagandzeri va ntiyiso ni va mavunwa, u byele valandzeri vakwe a ku: “A swi endleki leswaku vanhu va kha madiriva emitweni kumbe makuwa eswigatlwini, a hi swona ke? Hi ku fanana murhi wun’wana ni wun’wana lowunene wu humesa mbhandzu lowunene, kambe murhi wun’wana ni wun’wana wo bola wu humesa mbhandzu lowu nga pfuniki nchumu; murhi lowunene a wu nge tswali mbhandzu lowu nga pfuniki nchumu, hambi ku ri murhi wo bola a wu nge humesi mbhandzu lowunene. . . . Kutani, kahle-kahle vanhu volavo mi ta va vona hi mihandzu ya vona.” Hikokwalaho, vagandzeri va ntiyiso va ta voniwa hi mihandzu ya vona kumbe hi mintirho ya vona. Hi yihi mintirho ya kona?—Matewu 7:16-20.

Xo sungula, vukhongeri bya ntiyiso byi endla leswaku swirho swa byona swi rhandzana. Yesu u byele vadyondzisiwa va yena a ku: “Ndzi mi nyika xileriso lexintshwa, leswaku mi rhandzana; tanihi leswi ndzi mi rhandzeke, rhandzanani na n’wina. Hinkwavo va ta tiva leswaku mi vadyondzisiwa va mina, loko mi rhandzana.” Valandzeri va Kreste va ntiyiso va fanele va rhandzana swinene lerova vanhu van’wana va kota ku swi vona leswaku i vagandzeri va ntiyiso.—Yohane 13:34, 35.

Hikwalaho ka sweswo swi ta va swi nga twali ku va Vakreste va ntiyiso va lwa ni Vakreste-kulobye enyimpini. Xana swirho swa tikereke a swi yi enyimpini? Eka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, Timbhoni  ta Yehovha hi tona ntsena leti nga ala ku seketela nyimpi yoleyo hi tindlela tihi na tihi ku nga khathariseki vuyelo lebyi a byi ta va kona. Dok. Hanns Lilje, khale ka bixopo wa Kereke ya Protestente ya le dorobeni ra Hannover, le Jarimani, u tsale leswi hi Timbhoni: “Ti ni mfanelo yo vula leswaku hi tona ntsena leti nga hlanganyelangiki enyimpini hi nkarhi wa Mfumo wa Manazi.” Hi nkarhi wa nyimpi yoleyo, Timbhoni ta le matikweni yo tala ti hlawule ku xanisiwa ematshan’weni yo seketela nyimpi.

Hi yihi mintirho yin’wana leyi Yesu a vuleke leswaku vadyondzisiwa va ntiyiso a va ta tiviwa ha yona? Eka Xikhongelo xa Hosi, Yesu u te: “Tata wa hina la nge matilweni, vito ra wena a ri kwetsimisiwe. Mfumo wa wena a wu te. Ku rhandza ka wena a ku endleke emisaveni, hilaha ku endlekaka hakona etilweni.” Yesu u rhange a vulavula hi ku kwetsimisiwa ka vito ra Xikwembu, ku nga Yehovha. U vule leswaku hi ku tirhisa Mfumo wa Xikwembu, ku rhandza ka Yehovha ku fanele ku endliwa laha misaveni. Hi byihi vukhongeri lebyi chumayelaka hi vito ra Xikwembu ku nga Yehovha ni lebyi vulaka leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntsena lowu nga ta tisela vanhu ku rhula laha misaveni? Timbhoni ta Yehovha ti chumayela mahungu lamanene ya Mfumo ematikweni ya 236, ti tlhela ti fambisela vanhu tibuku hi tindzimi to tlula 470.—Matewu 6:9, 10.

Ku tlula kwalaho, Timbhoni ta Yehovha ti landzela xikombiso xa Yesu xa ku nga hlanganyeli etimhakeni ta tipolitiki ni ta ku himpfilitana ka vanhu. Loko Yesu a vulavula hi vadyondzisiwa va yena u te: “[A hi] xiphemu xa misava, tanihi leswi na mina ndzi nga riki xiphemu xa misava.” Ku tlula kwalaho, Timbhoni ti teka Bibele yi ri Rito ra Xikwembu naswona ta khorwiseka leswaku “Matsalwa hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu naswona ma pfuna ku dyondzisa, ku tshinya, ku lulamisa swilo, ku laya eku lulameni, leswaku munhu wa Xikwembu a faneleka hi ku helela, a hlomisiwa hi ku helela eka ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene.”—Yohane 17:14, 17; 2 Timotiya 3:16, 17.

Vukhongeri Bya Ntiyiso A Byi Fani Ni Lebyin’wana

Vagandzeri va ntiyiso va fanele va voniwa hi mihandzu leyi hinkwayo—rirhandzu leri nga riki na vukanganyisi, ku navela leswaku vito ra Xikwembu leri nge Yehovha ri kwetsimisiwa, ku chumayela hi Mfumo wa Xikwembu, ku tihambanisa ni misava ni ku tshemba Bibele. Mintirho yoleyo yi endla leswaku vagandzeri va ntiyiso va nga fani ni swirho swa vukhongeri lebyin’wana. Wansati un’wana loyi a nga tshama a bula ko hlayanyana ni Timbhoni ta Yehovha u te: “Ndzi tiva vukhongeri byo tala naswona hinkwabyo bya fana. Kambe n’wina a mi fani na byona nikatsongo.”

Kutani swi le rivaleni leswaku vukhongeri hinkwabyo a byi gandzeli Xikwembu xin’we. Kambe ku ni vukhongeri lebyi nga faniki ni lebyin’wana—ku nga Timbhoni ta Yehovha, leti sweswi ti tlulaka timiliyoni ta nkombo emisaveni hinkwayo. Leswi ti seketelaka Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele, ni ku hanya hi milawu ya rona ti endle leswi tinhlengeletano tin’wana ti nga swi kotiki ku swi endla, ku nga ku hlanganisa vanhu va matiko, tindzimi, mindhavuko ni tinxaka to hambana-hambana leswaku va gandzela Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, ku nga Yehovha. Ti nga swi tsakela ku ku pfuna leswaku u dyondza hi Xikwembu xa ntiyiso, u tiva leswi xi swi languteleke eka wena nileswaku u va ni ku rhula ni nsirhelelo lowu tisiwaka hi ku gandzela Xikwembu hi ndlela leyi xi yi amukelaka. Hakunene yoleyo i pakani leyi u faneleke u yi fikelela!

[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]

Mufundhisi wa kereke ya Orthodox a ri karhi a katekisa masocha lamantshwa ya le Ukraine hi 2004

[Xihlovo Xa Kona]

GENIA SAVILOV/AFP/Getty Images

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Kun’wana ni kun’wana Timbhoni ta Yehovha ti pfuna vanhu leswaku va dyondza hi Xikwembu ni hi Mfumo wa xona

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 12]

Page 12: Buddhist woman: © Yan Liao/Alamy; Hindu holy man: © imagebroker/Alamy; page 13: Man reading Koran: Mohamed Amin/Camerapix; Jewish man: Todd Bolen/Bible Places.com