Xana Va Yi Kumile Ngalava Ya Nowa?

MIKARHI yin’wana swihaxa-mahungu, swi vonaka swi vulavula hi ntsako lowukulu malunghana ni ku lavana ni ngalava ya Nowa. Swa twisiseka leswaku hikwalaho ka yini swi tsaka. Ku ta va nchumu lowu tsakisaka hakunene loko vayimburi vo kota ku kuma ngalava leyikulu leyi yi poniseke Nowa swin’we ni ndyangu wakwe eka Ndhambi leyi yi veke kona hi 2370-2369 B.C.E. Ku nga khathariseki matshalatshala yo tala lama endliweke, ku lavana ni ngalava ya Nowa swa ha ya emahlweni. Tanihi leswi ku nga ni swiendlakalo swo tala leswi ku ngo mbamberiwa kunene ni swilo swo tala leswi vuriwaka malunghana ni mhaka leyi, kahle-kahle ntiyiso wa kona hi wihi?

Bibele yi vula leswaku ngalava ya Nowa yi “[yime] ehenhla ka tintshava ta Ararati.” (Genesa 8:4) Ndhawu ya Ararati i ndhawu leyi hluvukeke ngopfu leyi sweswi yi vuriwaka Ntshava ya Ararati evuxeni bya tiko ra Turkey ekusuhi na ndzilakano wa Armenia na Iran.

Ku lava ngalava ya Nowa loku endliweke ko hlayanyana endhawini leyi, ku endle leswaku ku kumiwa nchumu wo karhi lowu kombisaka leswaku ngalava yi kumiwile kambe lowu ku nga riki na vumbhoni lebyi khomekaka bya mhaka yoleyo. Swifaniso leswi tekiweke hi lava va lavaka ngalava ya Nowa va ri eka xihaha-mpfhuka swi kombisa swipetlu swa pulanga leri totiweke xikontiri, swiviko leswi humaka eka lava vulaka leswaku va vone ngalava swi endle vanhu va lava ku vona vumbhoni lebyi khomekaka bya leswaku ngalava yi kumekile. Hambiswiritano, ku lava ngalava a ku nga ri matlangwana. Hikuva kun’wana laha hakanyingi ku tshembiwaka leswaku ngalava yi nga kumeka kona hi le henhla ka switsunga leswi nga kwalomu ka mpfhuka lowu tlulaka 4 500 wa timitara eNtshaveni ya Ararati. Ku engetela kwalaho, leswi ku nga ni nkwetlembetano wa tipolitiki endhawini yoleyo, valavisisi va le matikweni ya le handle hakanyingi a va nyikiwi maphepha ya le nawini yo va pfumelela ku ya entshaveni yoleyo.

Nilokoswiritano, vanhu vo tala lava navelaka ku kuma ngalava yoleyo, va na nkhinkhi wa ku lavana na yona etindhawini teto. Ku tshembiwa leswaku swiphemu swa ngalava swa ha fihlekile ehansi ka gamboko leyi tshamaka yi funengete Ntshava ya Ararati hi minkarhi yo tala ya lembe. Va vula leswaku hi malembe lama hisaka ngopfu swi nga endleka va yi vona.

Ntshembo wolowo wa leswaku ngalava yi ta kumeka wu andzisiwe hi swiviko swo hlayanyana. Josephus, n’wamatimu wa Muyuda wa lembe-xidzana ro sungula C.E., u vulavule hi van’wamatimu vo hlayanyana vo sungula lava vuleke leswaku ngalava a yi vonaka entshaveni ya Ararati. A ku vuriwa leswaku vanhu a va teka swipetlu swa ngalava leswi pendiweke hi xikontiri leswaku va swi tirhisa tanihi xitsundzuxo. Un’wana wa vavanuna lava Josephus a va tshaheke i Berossus, wa le Babilona loyi a a ri mutsari wa swiendlakalo hi lembe-xidzana ra vunharhu B.C.E.

Eka lembe-xidzana leri hundzeke, George Hagopian, wanuna wa le tikweni ra Armenia u te ni xiviko lexi tsakisaka. U vulavule hi nkarhi lowu yena loko a ha ri xifanyetana a fambeke ni malume wakwe va ya vona ngalava eku sunguleni ka malembe ya va-1900, naswona u vule leswaku u khandziye ngalava yoleyo. Hagopian u fe hi 1972 naswona leswi a swi vuleke swa ha tsakisa vanhu vo tala ni ku va hlamarisa.

Xana Ngalava Yoleyo I Xisekelo Xa Ripfumelo?

Xana xi kona xivangelo xo tshemba leswaku vavalangi va tshame va kuma ngalava kumbe va ha ta yi kuma enkarhini lowu taka? Swi nga endleka, kambe swi tikomba ku ri ni ku kanakana lokukulu malunghana ni leswaku ngalava yi ta kala yi kumeka. Lexi hi xi tivaka hi leswaku Bibele a yi vuli hi ku kongoma ndhawu leyi ngalava yi fikeke yi tshama eka yona loko ndhambi yi vohla. Yo vula ntsena leswaku yi fike yi tshama ehenhla ka “tintshava ta Ararati.”

 Swi tolovelekile leswaku vavalangi va hlawula ku ya lava ngalava yoleyo emaninginingini ya ntshava leyi leheke endhawini yoleyo. Hambiswiritano, Matsalwa a ma vuli hi ku kongoma leswaku Xikwembu xi hlawule leswaku ngalava yi ya tshama emaninginingini ya Ntshava ya Ararati, leyi namuntlha yi titimelaka swinene ni leyi tlakukeke hi ntlhanu wa tikhilomitara. * Tsundzuka leswaku Nowa ni ndyangu wakwe va tshame tin’hweti to hlayanyana endzeni ka ngalava endzhaku ka loko yi yime ehenhla ka ntshava. (Genesa 8:4, 5) Nakambe swi tikomba onge a swi nga ta koteka leswaku Nowa ni ndyangu wakwe loko va hume engalaveni swin’we ni swiharhi leswi a va ri na swona va rhelela entshaveni kukota vanhu lava nga na vuswikoti byo khandziya tintshava. Swi nga endleka leswaku ndhawu leyi ngalava a yi tshame eka yona a yi nga tlakukanga hilaha vavalangi vo tala va namuntlha va ehleketaka hakona, kambe a yi lehile hilaha yi hlamuseriwaka hakona eka Genesa 8:4, 5. Naswona ku nga khathariseki laha ngalava a yi tshame kona exifundzheni xa Ararati, xana a yi ta va yi nga nyamalalanga khale, hikwalaho ko bola, kumbe swipetlu swa yona swi tekiwe hi vanhu lava lavaka swingolongondzwana?

Ku engetela kwalaho, ku na nchumu lowu kanakanisaka malunghana ni leswi vahaxi va mahungu va swi vulaka hi nkoka wa ku valanga ka vona malunghana ni vukhongeri. Muhleri un’wana wa ntlawa wa vavalangi u vule leswaku loko ko kumiwa ngalava “swi ta tiyisa ripfumelo ra vanhu va timiliyoni . . . naswona vo tala va ta va vapfumeri.” Eka nhlengeletano leyi veke kona ya vahaxi va mahungu hi 2004, muhleri loyi u tlhele a vula leswaku ku kumiwa ka ngalava “ku ta va xiendlakalo lexikulu hi mpfhuka Kreste a pfuxiwa eku feni.” Hi ku famba ka nkarhi ku navela ka yena ko ya lava ngalava a ka ha yanga emahlweni.

Xana ku kumiwa ka ngalava ya Nowa ku nga tiyisa ripfumelo ni ku endla leswaku vanhu va va ni ripfumelo? Bibele yi vula leswaku ripfumelo ra xiviri a ri titsheganga hi swilo leswi u nga swi vonaka kumbe ku swi khumba. (2 Vakorinto 5:7) Vanhu van’wana lava nga riki na ripfumelo va vula leswaku va nga va ni ripfumelo ntsena eka timhaka to karhi loko va vone nchumu wa kona lowu ku vulavuriwaka ha wona. Ntiyiso wa mhaka hi leswaku ku hava vumbhoni lebyi nga endlaka leswaku vanhu vo tano va va ni ripfumelo. Yesu u vule leswaku vanhu van’wana a va nge pfumeli ntiyiso lowu Bibele yi vulavulaka ha wona hambiloko vo vona munhu a pfuka eka lava feke!—Luka 16:31.

Hi hala tlhelo, ripfumelo ra xiviri a hi ku pfumela eka lexi u nga xi tiviki; kambe ri sekeriwe eka vumbhoni lebyi khomekaka. (Vaheveru 11:1) Xana byi kona vumbhoni lebyi khomekaka lebyi nga pfunaka vanhu lava nga ni ku twisisa leswaku va pfumela mhaka leyi Bibele yi vulavulaka ha yona malunghana ni Ndhambi? Hakunene byi kona. Yesu Kreste u swi veke erivaleni hi ku vula a ku: ‘Nowa u nghene engalaveni, kutani ndhambi yi fika.’ (Luka 17:26, 27) Lebyi i vumbhoni lebyi khomekaka hakunene. Ha yini?

Loko Yesu a nga si ta laha misaveni a a ri etilweni. (Yohane 8:58) U yi vonile ngalava loko yi ri karhi yi akiwa; a tlhela a vona ni Ndhambi. Kutani hi byihi vumbhoni lebyi u byi tshembeka? Xana i bya Yesu mbhoni leyi swi voneke hi mahlo Loyi a ti kombiseke a ri loyi a tshembekaka tlhelo N’wana wa Xikwembu? Kumbe u ta tshemba vumbhoni lebyi nga nyawuriki lebyi nga ha kumiwaka hi vavalangi bya swipetlu swo karhi swa mapulanga ehenhla ka ntshava leyi funengetiweke hi gamboko? Loko hi anakanyisisa hi vumbhoni lebyi humaka eka Yesu bya leswaku ngalava ya Nowa yi tshame yi va kona ana se swi hi tiyise ripfumelo.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 13]

Xana ku na vumbhoni lebyi khomekaka lebyi tiyisekisaka mhaka ya Ndhambi leyi ku vulavuriwaka ha yona eBibeleni?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 14]

Yesu Kreste u swi veke erivaleni hi ku vula a ku: ‘Nowa u nghene engalaveni, kutani ndhambi yi fika’