Loko U Khunguvanyisiwile

VANHU vo tala va vula leswaku ku rihisela swa enerisa. Leswi swi vangiwa hi leswi hi ntumbuluko hi hlundzukaka loko hi khunguvanyisiwa kumbe hi twisiwe ku vava hi ndlela yo karhi. Tanihi leswi hi velekiweke hi ri ni vuswikoti byo hambanisa exikarhi ka leswinene ni leswo biha hi ta lava leswaku xiendlo xexo xo kala vululami xi lulamisiwa. Xana xi nga lulamisiwa hi ndlela yihi xiendlo xexo?

I ntiyiso munhu a nga khunguvanyisiwa hi tindlela to hambana-hambana, ku nga ha va ku makariwa, ku susumetiwa, ku hlundzukisiwa hi marito lama tlhavaka, ku vavisiwa, kumbe ku kanganyisiwa ni swin’wana. Xana u endla yini loko u khunguvanyisiwile? Vanhu vo tala namuntlha va vula leswaku. ‘Na mina ndzi ta rihisela!’

Exikolweni xin’wana xa sekondari le United States swichudeni swi hehle vadyondzisi va swona hi mavunwa ya leswaku va swi khoma hi ndlela yo biha, hi xikongomelo xo kuma ndlela leyi swi nga ti rihiselaka ha yona eka vadyondzisi lava va swi tshinyeke. Brenda Mitchell, murhangeri wa Nhlangano wa Vadyondzisi eNew Orleans u te: “Loko mudyondzisi o kala a hehliwa u onhiwa vito.” Hambiloko se va swi vonile leswaku swihehlo sweswo a hi ntiyiso, vito ra yena ri va ri onhakile.

Emintirhweni ya andza nhlayo ya vatirhi lava va tirihiselaka eka vathori va vona hi ku onha kumbe ku susa rungula ro karhi leri nga ra nkoka eka tikhompyuta ta khampani hikwalaho ka leswi va khunguvanyisiweke. Kasi van’wana va yiva swihundla swo karhi swa khampani va swi xavisa kumbe va swi nyika van’wana. Ku engetela eka ku yiviwa ka tifayili ta elektroniki, magazini wa The New York Times wu ri: “Ku yiva swilo swa khampani ka ha ri ndlela leyi tolovelekeke leyi mutirhi a tirihiselaka ha yona.” Leswaku tikhampani to tala ti lwisana ni swiendlo swa ku tirihisela, ti thole varindzi leswaku va heleketa vatirhi lava hlongoriweke loko va landza swilo swa vona leswi va swi siyeke etihofisini leti a va tirhela eka tona va tlhela va va heleketa loko se va huma hi gede.

Hakanyingi swi tolovelekile leswaku ku rihisela ku endliwa hi vanghana, vanhu lava hi talaka ku va na vona ni swirho swa ndyangu. Ku khunguvanyisiwa hi marito lama nga riki manene kumbe swiendlo leswi munhu a swi endlaka handle ko rhanga a anakanya swi nga endla leswaku u rihisela. Loko munghana wa wena a ku tlhava hi marito, xana na wena wa rihisela? Loko xirho xa ndyangu xi ku khunguvanyisa hi ndlela yo karhi, xana na wena u lava ndlela yo rihisela?  Hakunene swa olova ku lava ku rihisela loko munhu loyi a hi khunguvanyiseke ku ri munhu loyi hi n’wi toloveleke swinene!

Ku Rihisela Swi Ni Vuyelo Byo Biha

Hakanyingi lava lavaka ku rihisela va endla sweswo hi xikongomelo xo susa ku vava loku vangiweke hi munhu loyi a va khunguvanyiseke. Hi xikombiso, Bibele yi hi byela leswaku loko vana va Yakobe loyi a a ri Muheveru va twe leswaku Xikeme loyi a a ri Mukanana u pfinye Dina makwavo wa vona wa xisati, va “vavise[kile] emintlhavekweni ya vona naswona va hlundzu[ke] ngopfu.” (Genesa 34:1-7) Leswaku va tirihisela eka vubihi lebyi endliweke eka makwavo wa vona wa xisati, vana vambirhi va Yakobe va lukele Xikeme ni vandyangu wakwe rhengu. Hi ku tirhisa vuxisi, Simiyoni na Levhi va nghene emutini va dlaya wanuna un’wana ni un’wana, ku katsa na Xikeme.—Genesa 34:13-27.

Xana ku halata ngati ku lulamise timhaka? Loko Yakobe a twa leswi endliweke hi vana vakwe, u va tshinye a ku: “Mi ndzi tisele khombo hi ku ndzi endla risema ro biha eka vaaki va tiko, . . . kunene va ta hlengeletana ku ta lwa na mina va ndzi hlasela kutani ndzi ta lovisiwa, mina ni yindlu ya mina.” (Genesa 34:30) Ematshan’weni ya leswaku va lulamisa timhaka, swiendlo swa vona swa ku rihisela swi ve ni vuyelo lebyi hambaneke, sweswi ndyangu wa Yakobe a wu fanele wu tshama wu xalamukile hikwalaho ko chava ku hlaseriwa hi vaakelani va vona lava hlundzukeke. Leswaku Xikwembu xi sirhelela ndyangu wa Yakobe leswaku wu nga hlaseriwi, xi n’wi lerise leswaku a rhurha ni ndyangu wakwe va ya tshama eBethele.—Genesa 35:1, 5.

Leswi humeleleke eka ku pfinyiwa ka Dina swi hi dyondzisa dyondzo ya nkoka. Hakanyingi ku rihisela swi vanga swiendlo swin’wana swa ku rihisela leswi yaka emahlweni. Xivuriso xin’wana xa Xijarimani xi tiyisile loko xi ku: Loko u rihisela, loyi u n’wi rihiselaka na yena u ta tlhela a rihisela.

Ku Rihisela Swi Endla Leswaku Hi Tshama Hi Ri Karhi Hi Twa Ku Vava

Swi ni khombo ku dzikisa miehleketo ya hina eka ku va hi tirihisela eka munhu wo karhi loyi a hi khunguvanyiseke. Buku leyi nge Forgiveness—How to Make Peace With Your Past and Get On With Your Life yi ri: “Ku hlundzuka swi vavisa wena. Swi ku dyela nkarhi loko u tshamela ku ehleketa hi ku vava loku u ku tweke enkarhini lowu nga hundza ni loko u va khoma hi mbilu  vanhu lava ku khunguvanyiseke swin’we ni ku lava tindlela to va rihisela.” Bibele yi swi hlamusela kahle loko yi ku: “Mavondzo i ku bola ka marhambu.”—Swivuriso 14:30.

Hakunene munhu a nge vi ni ntsako loko a ri ni rivengo swin’we ni swilo swo karhi leswi n’wi twisaka ku vava embilwini yakwe. Mutsari un’wana u te: “Loko u anakanya leswaku ‘ku rihisela swa enerisa,’ languta vanhu lava tshameke nkarhi wo leha va ri ni moya wolowo wo rihisela.”

Xiya leswi endlekeke etindhawini to tala ta misava laha ku veke ni ku vengana ka tinxaka ni ku kwetlembetana ka vukhongeri. Ku dlayiwa ka munhu un’we swi vanga ku dlayiwa ka un’wana, ku nga leswi endlaka leswaku ku vengana ni ku dlayana swi ya emahlweni. Hi xikombiso, loko matherorisi ma dlaye vantshwa va 18 hi bomo, wansati loyi a a rila u huwelele a ku: “Hi fanele hi rihisela ku ringana gidi!” Hi ndlela yoleyo tihanyi ta andza naswona ya andza nhlayo ya vanhu lava katsekaka eka ku himpfilitana ka kona.

“Tihlo Hi Tihlo”

Vanhu van’wana va tirhisa marito lawa ya Bibele leswaku va kota ku rihisela. Va ri, “Xana Bibele a yi vulavuli hi ‘tihlo hi tihlo, tino hi tino’?” (Levhitika 24:20) Loko mhaka leyi ya leswaku “tihlo hi tihlo” u yi ka henhla yi nga ha twala onge yi kucetela moya wo rihisela. Entiyisweni mhaka leyi a yi tirha tanihi ndlela yo sivela swivangelo leswi nga twakariki swo rihisela. Njhani?

Loko Muisrayele a lwa ni Muisrayele-kulorhi kutani a n’wi xokola tihlo, Nawu a wu pfumela leswaku a tshinyiwa hi ku ya hi leswi nawu wu vulaka swona. Hambiswiritano, loyi a xokoriweke tihlo kumbe vandyangu wa ka vona a va nga fanelanga va tirihisela. Nawu a wu lava leswaku a ya mangala mhaka ya kona eka valawuri lava vekiweke—vaavanyisi lava vekiweke—leswaku va lulamisa mhaka hi ndlela leyi faneleke. Leswi vanhu a va tiva leswaku loko munhu a endla vugevenga kumbe a vavisa un’wana a a ta xupuriwa, swi endle leswaku vanhu va papalata swiendlo sweswo. Kambe swi tele leswi katsekaka emhakeni leyi.

Ku engetela eka nawu lowu nga laha henhla, Yehovha Xikwembu u byele tiko ra Israyele hi ku tirhisa Muxe, a ku: “U nga tshuki u venga makwenu embilwini ya wena. . . . U nga tshuki u rihisela kumbe u bimbindzela mahlundzu.” (Levhitika 19:17, 18) Marito lama nge “tihlo hi tihlo, tino hi tino” ma fanele ma katsiwa eka Nawu hinkwawo wa ntwanano lowu Yesu a wu katsakanyeke a wu endla milawu yimbirhi leyi nge: “U fanele u rhandza Yehovha Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayo ni hi moya-xiviri wa wena hinkwawo ni hi mianakanyo ya wena hinkwayo” ni leswaku “U fanele u rhandza warikwenu kukota loko u tirhandza.” (Matewu 22:37-40) Xana Vakreste va ntiyiso va fanele va endla yini loko va khomiwa hi ndlela yo biha?

Endla Ku Rhula

Bibele yi hlamusela Yehovha tanihi “Xikwembu xa ku rhula” naswona yi khutaza vagandzeri vakwe leswaku va ‘lava ku rhula, va ku landzela.’ (Vaheveru 13:20; 1 Petro 3:11) Kambe, xana swa koteka hakunene ku lava ku rhula?

Loko a ha ri laha misaveni, Yesu u tshwuteriwile, a makariwa, a xanisiwa hi valala va yena, a xengiwa hi munghana wakwe lonkulu a tlhela a fularheriwa hi valandzeri vakwe. (Matewu 26:48-50; 27:27-31) Xana u endle yini? Muapostola Petro u tsale a ku: “Loko a tseketseriwa, a nga tlheriselanga hi ku tseketsela. Loko a xanisiwa, a nga xungetanga, kambe u hambete a tinyiketa eka loyi a avanyisaka hi ku lulama.”—1 Petro 2:23.

Petro u te: “Kreste u xanisekele n’wina, a mi siyela ntila leswaku mi landzelerisisa mikondzo yakwe.” (1 Petro 2:21) Vakreste va khutaziwa ku tekelela Yesu, ku katsa ni leswi a swi endleke loko a xanisiwa. Malunghana ni mhaka leyi,  loko Yesu a ri karhi a nyikela Dyondzo ya le Ntshaveni u te: “Hambetani mi rhandza valala va n’wina, mi khongelela lava mi xanisaka; leswaku mi tikombisa mi ri vana va Tata wa n’wina la nge matilweni.”—Matewu 5:44, 45.

Xana vanhu lava tekelelaka rirhandzu ra Kreste va endla yini loko va khunguvanyisiwile? Swivuriso 19:11 yi ri: “Kunene ku twisisa ka munhu ku vohlisa ku hlundzuka kakwe, naswona swi sasekile eka yena loko a nga wu tluli nawu.” Nakambe va xi tekela enhlokweni xilemukiso lexi nge: “U nga pfumeli ku hluriwa hi swo biha, kambe hambeta u hlula swo biha hi leswinene.” (Varhoma 12:21) Wa nga vona ku hambana loku nga kona ka moya wo rihisela lowu andzeke emisaveni namuntlha! Rirhandzu ra xiviri ra Vukreste ri nga hi pfuna ku hlula moya wo rihisela kutani hi “nga wu tluli nawu” hikuva rirhandzu “a ri hlayisi mhaka yo biha.”—1 Vakorinto 13:5.

Xana leswi swi vula leswaku loko hi hlaseriwa kumbe hi xungetiwa hi ndlela yo karhi hi fanele hi swi amukela hi moya wo rhula? A swi tano! Loko Pawulo a ku “Hambeta u hlula swo biha hi leswinene,” a a nga vuli swona leswaku Mukreste u fanele a tiyiselela vubihi hikwalaho ka ripfumelo rakwe. Ku hambana ni sweswo, loko hi hlaseriwa, hakunene hi ni mfanelo yo ti sirhelela. Loko u biwa kumbe u onheriwa nhundzu u nga ha hlawula ku vitana maphorisa. Loko mhaka ya kona yi katsa munhu wo karhi entirhweni kumbe exikolweni, va kona valawuri lava hi nga mangalaka eka vona.—Varhoma 13:3, 4.

Nilokoswiritano, i swinene ku tsundzuka leswaku a swi olovi ku kuma vululami bya xiviri eka mafambiselo lawa ya swilo. Entiyisweni vanhu vo tala evuton’wini bya vona hinkwabyo a va tshamela ku lava vululami, kambe va hlundzuke ngopfu loko va vona leswaku swikombelo swa vona a swi tekeriwanga enhlokweni.

Sathana u tsakela ku vona vanhu va avanile hikwalaho ka ku rihisela ni rivengo. (1 Yohane 3:7, 8) I swinene ku tsundzuka marito lawa lama humaka eBibeleni lama nge: “Mi nga tirihiseli, varhandziwa, kambe kendlukelani vukarhi; hikuva ku tsariwile: ‘Ku rihisela i ka mina; hi mina ndzi nga ta tlherisela, ku vula Yehovha.’” (Varhoma 12:19) Loko hi tshika timhaka ta hina emavokweni ya Yehovha, sweswo swi ta hi pfuna leswaku hi nga titwisi ku vava, hi nga hlundzuki ni ku vanga madzolonga.—Swivuriso 3:3-6.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 22]

“U fanele u rhandza Yehovha Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayo ni hi moya-xiviri wa wena hinkwawo ni hi mianakanyo ya wena hinkwayo” ni leswaku “U fanele u rhandza warikwenu kukota loko u tirhandza”

[Swifaniso leswi nga eka tluka 23]

Rirhandzu “a ri hlayisi mhaka yo biha.”—1 Vakorinto 13:5