Ku Tengisiwa Loku Nga Riki eNawini Loku Tshameke Ku Va Kona

AYI talanga milandzu ya khale leyi vanhu va tshameke va twa hi ta ku tengiwa ka yona. Tibuku ta mune ta le Bibeleni leti vuriwaka Tievhangeli, ti nyikela vuxokoxoko bya ku khomiwa ka Yesu Kreste, ku tengisiwa kakwe ni ku dlayiwa kakwe. Ha yini u fanele u tiva swo karhi hi ta ku tengisiwa kakwe? Xivangelo hileswi Yesu a byeleke valandzeri vakwe leswaku va tlangela rifu rakwe, naswona leswi hi swona leswi endlaka leswaku ku tengisiwa kakwe ku va ka nkoka swinene; kutani hi fanele hi tiva loko ku ri leswaku swihehlo leswi Yesu a hehliweke ha swona a swi ri ntiyiso; hikuva ku va Yesu a nyikele hi vutomi byakwe hi ku tirhandzela i swa nkoka eka hina ni le ka vumundzuku bya hina.—Luka 22:19; Yohane 6:40.

Hi nkarhi wa ku tengisiwa ka Yesu, Palestina a yi fumiwa hi Rhoma. Varhoma va pfumelele varhangeri va vukhongeri va le Yuda ku tiyisekisa leswaku ku ni vululami exikarhi ka Vayuda naswona leswi a va ta swi endla hi ku ya hi milawu ya vona, kambe a va nga pfumeleriwanga ku dlaya swigevenga. Kutani Yesu u khomiwe hi varhangeri va vukhongeri  bya Vayuda kambe u dlayiwe hi Varhoma. Ku chumayela kakwe swi va khomise tingana varhangeri va vukhongeri bya Vayuda lerova va endla xiboho xo n’wi dlaya. Kambe a va lava leswaku ku dlayiwa kakwe swi vonaka onge swi le nawini. Leswi va swi endleke swi endle leswaku profesa wa nawu a gimeta hi ku vula leswaku “lowu i nandzu lowukulu eka milandzu hinkwayo leyi tshameke yi tengiwa.” *

Ku Tluriwa Milawu

Nawu lowu Muxe a wu nyikeke Vaisrayele a wu vitaniwa “nawu wa nkoka swinene eka milawu hinkwayo leyi tshameke yi va kona.” Hambiswiritano, enkarhini wa Yesu, varhabi lava a va veka milawu eka xin’wana ni xin’wana va engetele milawu leyi nga riki kona eBibeleni, leyi yo tala ya yona hi ku famba ka nkarhi yi tsariweke eka Buku ya Milawu ya Vayuda [Talmud]. (Vona bokisi leri nge  “Milawu Ya Vayuda Ya Lembe-xidzana Ro Sungula” eka tluka 20.) Xana nandzu wa Yesu wu tengiwe njhani hi ku ya hi milawu ya Bibele ni leyi engeteriweke?

Xana ku khomiwa ka Yesu a swi seketeriwa hi timbhoni timbirhi ku fana ni milandzu yin’wana? Leswaku munhu a khomiwa hi ku ya hi nawu, nandzu wa kona a wu fanele wu va ni timbhoni timbirhi. Hi lembe-xidzana ro sungula le Palestina, Muyuda loyi a a vula leswaku ku tluriwe nawu wo karhi, a a yisa nandzu wakwe ehubyeni ninhlikanhi. Huvo a yi ngo namba yi amukela milandzu yi nga rhanganga hi ku endla vulavisisi. Vachuchisi va kona a ku ri timbhoni leti tivaka nandzu. Nandzu wa kona a wu sungula ku tengiwa loko ku ri ni timbhoni timbirhi leti yi tivaka kahle mhaka ya kona. Vumbhoni lebyi a ti byi nyikela hi byona lebyi a byi endla leswaku munhu a khomiwa. Vumbhoni bya munhu un’we a byi nga amukeriwi. (Deteronoma 19:15) Kambe emhakeni ya Yesu, valawuri va Vayuda va lave “ndlela leyinene” ya ku n’wi dlaya. Kutani loko va pfulekeriwa hi “nkarhi lowunene,” va n’wi yise ekhotsweni nivusiku naswona a “ku nga ri na ntshungu ekusuhi.”—Luka 22:2, 5, 6, 53.

Loko Yesu a khomiwa, a ku nga ri na nandzu lowu a hehliwa ha wona. Vaprista, Sanedri ni huvo-nkulu ya Vayuda va sungule ku lava timbhoni endzhaku ka loko se a khomiwile. (Matewu 26:59) Kambe a va ti kumanga timbhoni timbirhi naswona a ku nga ri ntirho wa huvo leswaku yi lava timbhoni. A. Taylor Innes la nga gqweta tlhelo mutsari u te: “Ku va munhu a tengisiwa hi mhaka leyi khumbaka vutomi byakwe naswona a nga byeriwanga ka ha ri emahlweni malunghana ni nandzu lowu a wu endleke i nsele.”

Ntshungu wa vapfukeri lowu khomeke Yesu wu n’wi yise endlwini ya Muprista Lonkulu Anasi, loyi a sunguleke ku n’wi konanisa. (Luka 22:54; Yohane 18:12, 13) Anasi u honise nawu lowu vulaka leswaku milandzu leyikulu yi fanele yi tengiwa ninhlikanhi ku nga ri nivusiku. Ku engetela kwalaho, loko Yesu a a kumiwe a ri ni nandzu, a a fanele a tengisiwa erivaleni ku nga ri exihundleni. Leswi Yesu a a swi vona leswaku leswi Anasi a swi endlaka a swi le nawini, u te: “Ha yini u vutisa mina? Vutisa lava tweke leswi ndzi va byeleke swona. Waswivo! Lava va swi tiva leswi ndzi swi vuleke.” (Yohane 18:21) Anasi a a fanele a konanisa timbhoni ku nga ri muhehliwa. Leswi Yesu a swi vuleke a swi ta va swi endle leswaku muavanyisi la tshembekaka a landzela nawu, kambe Anasi a a nga ri na mhaka ni vululami.

Ndlela leyi Yesu a hlamuleke ha yona yi endle leswaku ndhuna yin’wana yi n’wi makala—leswi a hi swona ntsena leswi a swi tiyiseleke evusikwini byebyo. (Luka 22:63; Yohane 18:22) Nawu lowu nga ebukwini ya Bibele ya Tinhlayo ndzima 35 lowu vulavulaka hi tindhawu ta vutumbelo, a wu vula leswaku muhehliwa u fanele a sirheleriwa kukondza a voniwa nandzu. A swi fanele swi ve tano ni le ka Yesu.

Vahlayisi va khotso va tlhele va n’wi teka va n’wi yisa eka Muprista Lonkulu Kayafasi, laha na yena a nga ya emahlweni a n’wi tengisa hi ndlela leyi nga riki enawini nivusiku. (Luka 22:54; Yohane 18:24) Kwalaho vaprista va tlule milawu hinkwayo ya vululami hikuva a va lava “vumbhoni bya mavunwa byo hehla Yesu leswaku va n’wi dlaya,” kambe a va nga ri na tona  timbhoni timbirhi leti nyikeleke vumbhoni bya leswi Yesu a swi vuleke. (Matewu 26:59; Marka 14:56-59) Kutani muprista lonkulu u ringete ku endla leswaku Yesu a tivona nandzu. U n’wi vutise a ku: “Xana a wu anguli ha nchumu? Xana hi byihi vumbhoni lebyi lava va ku hehlaka ha byona?” (Marka 14:60) Leswi a swi nga ri enawini. Innes la tshahiweke eku sunguleni u tlhele a ku: “Ku konanisa muhehliwa kutani u n’wi sola loko a hlamula, a swi nga fambisani ni vululami.”

Ntshungu wolowo wu hetelele wu kume xo hehla Yesu ha xona eka leswi a swi vuleke. Loko muprista lonkulu a vona leswaku a nga n’wi hlamuli hiloko a tlhela a n’wi vutisa a ku: “Xana hi wena Kreste N’wana wa La Dzunekaka?” Hiloko Yesu a hlamula a ku: “Ndzi yena; kutani n’wina mi ta vona N’wana wa munhu a tshame evokweni ra xinene ra matimba naswona a ta hi mapapa ya tilo.” Vaprista va teke mhaka yoleyo ku ri xisandzu naswona “hinkwavo va n’wi [gweve] leswaku u lulameriwa hi rifu.”—Marka 14:61-64. *

Hi ku ya hi Nawu wa Muxe, munhu a a fanele a tengisiwa erivaleni. (Deteronoma 16:18; Rhuti 4:1) Kambe Yesu u tengisiwe exihundleni. A ku na munhu la ringeteke kumbe la pfumeleriweke ku n’wi vulavulela. Hambileswi a a tivula Mesiya, a ku na vulavisisi lebyi va byi endleke malunghana ni mhaka leyi. A a nga pfumeleriwi ku lava timbhoni leti a ti ta n’wi yimela. Vaavanyisi a va kanelanga hi mhaka ya leswaku u ni nandzu kumbe a nga na nandzu.

Emahlweni Ka Pilato

Leswi Vayuda a va nga ri na mfanelo yo dlaya Yesu, va n’wi yise eka Pontiyo Pilato, loyi a a ri ndhuna-nkulu ya Rhoma. Xivutiso xo sungula xa Pilato a xi ku: “Xana wanuna loyi mi n’wi hehla hi xihehlo xihi?” Leswi a va swi tiva leswaku mhaka yo sandza a yi nga vuli nchumu eka Pilato, Vayuda va n’wi kanganyisile leswaku a vona Yesu nandzu handle ko n’wi konanisa. Va te: “Loko wanuna loyi a a nga ri muonhi, a hi ta va hi nga n’wi nyiketanga eka wena.” (Yohane 18:29, 30) Pilato a nga swi amukelanga leswi va swi vuleke, hiloko Vayuda va ta ni xihehlo xin’wana va ku: “Wanuna loyi hi n’wi kume a onha tiko ra hina a tlhela a ri arisa ku hakela xibalo eka Khezari, a vula leswaku yena i Kreste hosi.” (Luka 23:2) Kutani nandzu wo sandza se a wu siviwe hi nandzu wo xenga.

Xihehlo xa leswaku Yesu u “arisa [vanhu] ku hakela xibalo” a xi nga ri ntiyiso, hambi ku ri vahehli vakwe a va swi tiva sweswo. A a nga dyondzisi swona sweswo. (Matewu 22:15-22) Emhakeni ya leswaku Yesu u tiendla hosi, Pilato u hatle a swi vona leswaku leswi i mavunwa hikuva wanuna loyi a a yime emahlweni kakwe a a nga si tshama a xungeta mfumo wa Rhoma. U te: “A ndzi kumi xihoxo eka yena.” (Yohane 18:38) Eka ku tengisiwa ka Yesu hinkwako, Pilato a nga xi kumanga xihoxo.

Pilato u ringete ku ntshunxa Yesu hi Paseka, tanihi leswi a ku ri mukhuva wa vona ku va va ntshunxa xigevenga hi nkarhi lowu. Kambe Pilato u hetelele a ntshunxe Barabasi, loyi a a ri ni nandzu wo dlaya ni ku vanga madzolonga.—Luka 23:18, 19; Yohane 18:39, 40.

Loko Pilato ndhuna-nkulu ya Rhoma a ringeta  ku ntshunxa Yesu u chavisiwile. U lerise leswaku Yesu a ambarisiwa nguvu ya xivunguvungu ni harhi ya mitwa kutani a biwa ni ku vungunyiwa. U tlhele a vula leswaku Yesu a nga na nandzu. A swi fana ni loko a byela vaprista a ku: ‘Xana leswi a swi mi enerisi?’ Swi nga ha endleka leswaku Pilato a a ehleketa leswaku ku va a biwa ni ku xanisiwa hi Varhoma, swi ta va enerisa kumbe swi endla leswaku va n’wi twela-vusiwana. (Luka 23:22) Kambe a swi vanga tano.

“Pilato a ya emahlweni a lava ndlela ya ku n’wi ntshunxa. Kambe Vayuda va huwelela, va ku: ‘Loko u ntshunxa munhu loyi, a wu nakulobye wa Khezari. Munhu un’wana ni un’wana la tiendlaka hosi u kaneta Khezari.’” (Yohane 19:12) Khezari wa nkarhi wolowo a ku ri Tiberiyo, mufumi loyi a a tiviwa hi ku dlaya un’wana ni un’wana la n’wi tekaka a nga tshembeki, hambi ku ri vatirhela-mfumo va swiyimo swa le henhla. Pilato ana se a a va hlundzukisile Vayuda, kutani a a nga ha ta ya emahlweni ni marhengu yakwe, hambileswi yena a a nga xi voni xihehlo xa leswaku Yesu a nga tshembeki. Leswi ntshungu a wu swi vula a swi n’wi chavisa Pilato naswona se a a rhurhumela. Hikwalaho ko tshikileriwa, u endle leswaku Yesu a beleriwa hambileswi a a nga ri na nandzu.—Yohane 19:16.

Ku Tlhela Ku Kambisisiwa Vumbhoni

Vahlamuseri vo tala lava nga enawini va kambisise marungula ya Tievhangeli lama vulavulaka hi ku tengisiwa ka Yesu. Va gimete hi ku vula leswaku vululami a byi landzeleriwanga loko a tengisiwa. Gqweta rin’wana ri tsale ri ku: “Ku va [Yesu] a tengisiwe nivusiku a tlhela a gweviwa nivusiku, a swi nga fambisani ni milawu ya Vaheveru swin’we ni milawu ya vululami.” Profesa wa nawu u te: “Ku tengisiwa kakwe a ku nga ri enawini naswona a ku nga tolovelekanga, kutani lava va n’wi tengiseke hi vona lava n’wi dlayeke.”

Yesu a a nga ri na nandzu. Kambe a a swi tiva leswaku rifu rakwe a ri fanerile leswaku vanhu lava yingisaka va kutsuriwa. (Matewu 20:28) A a byi rhandza swinene vululami lerova u kale a tiyiselela ndlela ya tihanyi leyi a khomiweke ha yona. Leswi u swi endle hikwalaho ka hina vadyohi. Kutani a hi fanelanga hi swi rivala.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

 [Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

 Milawu Ya Vayuda Ya Lembe-xidzana Ro Sungula

Milawu leyi Vayuda va tivekeleke yona yi tsariwe ehansi hi lembe-xidzana ro sungula C.E., kambe a yi tekiwa yi ri ya khale naswona yin’wana ya yona hi leyi:

▪ Loko ku tengiwa milandzu leyikulu, a ku rhanga ku yingiseriwa nandzu wa muhehliwa

▪ Vaavanyisi a va endla leswi va nga swi kotaka leswaku va sirhelela muhehliwa

▪ Vaavanyisi a va ta kanela hi mhaka ya muhehliwa, ku nga ri ku kanetana na yena

▪ Timbhoni a ti byeriwa leswaku ti fanele ti swi tekela enhlokweni leswi ti nga ta swi vula

▪ Mbhoni ha yin’we a yi tengisiwa yi ri yoxe

▪ Vumbhoni hinkwabyo a byi fanele byi fambisana ni masiku ya kona, ndhawu, nkarhi lowu swi nga endleka ha wona ni swin’wana

▪ Milandzu leyikulu a yi fanele yi tengiwa ninhlikanhi

▪ Milandzu leyikulu a yi nga tengiwi loko ku sale siku rin’we leswaku ku va Savata kumbe leswaku ku va ni nkhuvo wo karhi

▪ Milandzu leyikulu a yi sungula yi tlhela yi hela hi siku rero loko muavanyisi a yima ni muhehliwa; kambe loko a nga yimi na yena, nandzu a wu ta gimetiwa hi siku leri landzelaka loko ku tekiwa xiboho

▪ Milandzu leyikulu a yi tengiwa hi vaavanyisi va 23

▪ Vaavanyisi a va cincana loko va lava ku vona muhehliwa nandzu kumbe ku n’wi ntshunxa, naswona a va sungula hi muavanyisi lontsongo; vatsari a va swi tsala ehansi leswi a swi vuriwa hi lava vulaka leswaku muhehliwa u fanele a ntshunxiwa ni lava a va vula leswaku a nga ntshunxiwi

▪ Xiboho xa leswaku munhu a nga na nandzu a xi lava vaavanyisi vambirhi ku nga ri un’we; kambe leswaku munhu wa kona a ta voniwa nandzu, a ku vitaniwa vaavanyisi van’wana vambirhi kukondza ku fikeleriwa xiboho lexi faneleke

▪ Ku va munhu a voniwa nandzu ku nga ri na muavanyisi a swi nga ri enawini; naswona a swi tekiwa ku ri “xikhiri”

Swilo Leswi A Swi Nga Ri eNawini Loko Yesu A Tengisiwa

▪ Vaavanyisi a va kanerisananga naswona a va nga ri na timbhoni leti vuleke leswaku u ni nandzu

▪ A ku na muavanyisi loyi a a yima na Yesu; hinkwavo ka vona a va ri valala vakwe

▪ Vaprista va lave vumbhoni bya mavunwa byo hehla Yesu leswaku va n’wi dlaya

▪ Nandzu wakwe wu tengiwe exihundleni nivusiku

▪ Nandzu wa kona wu sungule wu tlhela wu hela hi siku rero, hambileswi hi xa mundzuku xa kona a ku ri ni nkhuvo

▪ A ku nga ri na nandzu lowu a hehliwa ha wona loko a khomiwa

▪ Ku va Yesu a tivitane Mesiya va swi teke swi ri xisandzu naswona a va swi kambisisanga

▪ Leswi a a hehliwa ha swona swi cinciwile loko va fika emahlweni ka Pilato

▪ Swihehlo swa vona a swi ri mavunwa

▪ Hambileswi Pilato a nga n’wi vonangiki nandzu Yesu, u lerise leswaku a dlayiwa

[Bokisi leri nga eka tluka 22]

Timbhoni Ti Veka Vutomi Bya Tona eKhombyeni

Makhotso ya le Yuda a ma rhanga hi ku tsundzuxa timbhoni leti nga ta nyikela vumbhoni eka milandzu leyikulu hi nkoka wa vutomi bya tona:

“Swi nga ha endleka leswaku mi lava ku nyikela vumbhoni emhakeni leyi mi ehleketaka leswaku yi nga va yi ri ntiyiso, mavarivari kumbe leswi mi nga lo byeriwa swona; kumbexana mi nga ha va mi tibyela leswi, ‘Munhu la hi byeleke mhaka leyi wa tshembeka.’ Swi nga ha endleka leswaku a mi swi tivi leswaku hi ta rhanga hi ku mi konanisa ha un’we un’we. Mi fanele mi tsundzuka leswaku milawu leyi khumbaka milandzu ya ku yiviwa ka nhundzu a yi fani ni milawu leyi tirhisiwaka eka milandzu leyikulu. Emhakeni ya nandzu wa ku yiviwa ka nhundzu, munhu u hakela mali kutani a ntshunxiwa. Kambe eka milandzu leyikulu, loko [muhehliwa] o dlayiwa hikwalaho ka leswi mbhoni yi vuleke mavunwa, mbhoni yoleyo a yi ta dlayiwa, yona swin’we ni ndyangu wa yona.”—Talmud ya le Babilona, Sanedri, 37a.

Loko muhehliwa o voniwa nandzu, timbhoni hi tona leti a ti ta n’wi dlaya.—Levhitika 24:14; Deteronoma 17:6, 7.