Matshalatshala Yo Herisa Vusweti

SWIGWILI se swi herise vusweti eka swona ntsena. Kambe nkarhi hinkwawo matshalatshala yo ntshunxa vanhu hinkwavo eka vusweti ma va nyuku wa mbyana. Ha yini? Hikuva hi ntolovelo swigwili a swi lavi munhu ni un’we kumbe nchumu wo karhi leswaku wu kavanyeta rifuwo ni swikhundlha swa swona. Hosi Solomoni wa le Israyele wa khale u tsale a ku: “Waswivo, mihloti ya lava va tshikileriwaka, kambe a va nga ri na muchaveleri; naswona lava va va tshikilelaka a va ri ni matimba.”—Eklesiasta 4:1.

Xana vanhu lava nga ni nkucetelo ni matimba yo cinca misava va nga swi kota ku cinca vanhu leswaku va herisa vusweti lebyi nga kona emisaveni? Solomoni u huhuteriwe ku tsala a ku: “Waswivo, hinkwaswo a ku ri vuhava ni ku hlongorisa mheho. Leswi swi endliweke swi gombonyoka a swi nge ololoxiwi.” (Eklesiasta 1:14, 15) Leswi swi vonaka kahle loko hi xiyisisa eka matshalatshala ya namuntlha yo herisa vusweti.

Mavonelo Hi Ta Ku Fuwa Ka Vanhu Hinkwavo

Hi lembe-xidzana ra vu-19 loko matiko ma nga ri mangani ma hlengeletana malunghana ni rifuwo lerikulu leri a ri ri kona eka van’wamabindzu, vanhu van’wana lava nga ni nkucetelo va dzike swinene emhakeni ya vusweti. Xana rifuwo ra misava ri nga hangalasiwa hilaha ku engetelekeke?

Vanhu van’wana a va anakanya leswaku vusoxalisi kumbe vukhomunisi byi ta fikelela vanhu va le matikweni mambe laha rifuwo a ri nga hangalasiwi hi ndlela leyinene. Rifuwo ri kavanyetiwe swinene hileswi swigwili a swi nga yimi na wona mavonelo lawa. Kambe marito yo thopa lama nge, “Un’wana ku ya hi vuswikoti byakwe ni un’wana ku ya hi swilaveko swakwe” ma tsakise vanhu vo tala. Vo tala a va tshemba leswaku matiko yo tala a ma ta amukela vusoxalisi ku endlela leswaku misava yi va ndhawu leyinene yo tshama eka yona. Matiko ma nga ri mangani lama fuweke ma amukele mavonelo ya vuxoxalisi kutani ma simeka mavandla ya vuhlayiseki lama tshembiseke ku khathalela vaaki hinkwavo “ku sukela loko va ha ri vatsongo ku fikela loko va fa.” Ma vule leswaku ma lava ku herisa vusweti lebyi xungetaka vutomi bya vanhu.

Hambiswiritano, vusoxalisi a byi swi kotanga ku  fikelela pakani ya byona ya vandla leri nga riki ni vutianakanyi. Matshalatshala lawa vanhu lava a va ma endla leswaku ku vuyeriwa tiko ematshan’weni yo va ku vuyeriwa vona ma hundzuke nyuku wa mbyana. Van’wana a va nga swi lavi ku nyika swisiwana swakudya, hi ku xiya leswaku malwandla yo nyika swisiwana swakudya ma ta endla leswaku van’wana va vona va kanetiwa laha va tirhaka kona. Marito lawa ya Bibele ma tikombe ma ri ntiyiso: “A nga kona munhu la lulameke emisaveni la hambetaka a endla leswinene naswona a nga dyohiki. . . . Xikwembu xa ntiyiso xi endle vanhu va va vo lulama, kambe vona va tilukele mano yo tala.”—Eklesiasta 7:20, 29.

Ntshembo wun’wana hi lowu vanhu vo tala va wu vitanaka American Dream, ku nga ku lorha tiko leri vanhu hinkwavo va tiyimiseleke ku tirha hi matimba leswaku va ta va swigwili. Emisaveni hinkwayo, matiko yo tala ma amukele endlelo leri vitaniwaka xidemokrati ni mabindzu lawa vanhu va tiendlelaka ku rhandza eka wona—leswi vonakaka onge hi swona swi fuwiseke tiko ra United States. Kambe a hi matiko hinkwawo lama nga ni ntshembo lowu vuriwaka American Dream hikuva rifuwo ra le Amerika N’walungu a ri vangiwanga hi fambiselo ra tipolitiki. Ri ve kona hikwalaho ka rifuwo ra rona lerikulu ra ntumbuluko ni ku va swi ri olovela ku va ri xavisela matiko mambe swilo. Ku engetela kwalaho, matiko lama nga siyaniki kule eka fambiselo ra misava ra ikhonomi a ma na swigwili ntsena kambe ma tlhela ma va ni swisiwana. Xana matiko lama fuweke ma nga khutaziwa ku pfuna lama sweleke?

Tsima Ro Herisa Vusweti

Endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, tiko ra Yuropa ri onhiwile naswona vanhu va tiko rero va vone onge va xungetiwa hi ndlala. Hulumendhe ya le United States a yi khathala swinene hi ndhuma ya vusoxalisi bya le Yuropa. Kutani ku ringana malembe ya mune, yi nyikele mali yo tala leswaku ku pfuxetiwa tifeme ni swa vurimi ematikweni wolawo lawa a ma ta amukela endlelo ra le United States. Tsima leri vuriwaka European Recovery Program leri tiviwaka tanihi Marshall Plan, a ri tekiwa ri ri leri humelelaka. Nkucetelo wa le Yuropa Vupela-dyambu ni le United States wu ye wu andza naswona vusweti lebyi xungetaka vutomi bya vanhu byi hungutekile. Xana leyi a ku ri yona ndlela yo herisa vusweti emisaveni?

Ku humelela ka tsima ra Marshall Plan ku endle leswaku hulumendhe ya le United States yi pfuna matiko lama nga evuswetini emisaveni hinkwayo, leswaku ma va ni swa vurimi, vutshunguri, dyondzo ni swa vutleketli. Xikongomelo xa hulumendhe ya le United States a ku ri leswaku yi vuyeriwa. Nakambe matiko man’wana ma ringete ku engetela nkucetelo wa wona hi ku nyikela mpfuno ematikweni mambe. Endzhaku ka malembe ya 60, loko tsima ra Marshall Plan ri hete nkarhi wo tala, vuyelo bya kona a byi heta matimba. I ntiyiso leswaku matiko man’wana lawa eku sunguleni a ma ri evuswetini ma ve ni rifuwo ngopfu-ngopfu eVuxeni bya Asia. Hambileswi mpfuno wolowo wu endleke leswaku ku nga fi vana vo tala naswona vo tala va vona va kuma dyondzo, matiko yo tala ma ha ri evuswetini lebyikulu.

Lexi Endlaka Mpfuno Lowu Humaka eMatikweni Mambe Wu Heta Matimba

Swi vonaka swi tika swinene ku pfuna matiko lama sweleke leswaku ma nga ha vi evuswetini, ku tlula ku pfuna matiko lama fuweke leswaku ma hlakarhela enyimpini. Yuropa se a ri ri ni tifeme, mabindzu ni swa vutleketli. Xiyimo xa ikhonomi a xi lava ku antswisiwa. Ematikweni lama sweleke, hambiloko mpfuno lowu humaka ematikweni mambe wu endle magondzo, swikolo ni titliliniki, vanhu va ha ri evuswetini lebyikulu hikuva matiko wolawo a ma na mabindzu ni rifuwo ra ntumbuluko naswona a ma swi koti ku xaviselana swilo ni matiko ya le handle.

 Swiphiqo leswi vangaka vusweti ni leswi vangiwaka hi vusweti swa tika ku swi twisisa. Hi xikombiso, vuvabyi byi vanga vusweti kasi vusweti byi vanga vuvabyi. Vana lava sikaka va nga tsana emirini ni le miehleketweni loko va ri karhi va kula naswona a va nge swi koti ku khathalela vana va vona. Nakambe loko matiko lama fuweke ma pfuneta matiko lama sweleke hi swakudya, bindzu ra varimi ni vaxavisi ra wa kutani vusweti byi tinyika matimba. Ku rhumela mali eka tihulumendhe ta matiko lama nga evuswetini swi nga ha tlhela swi vanga swiphiqo: Mali yi nga ha yiveka hi ku olova, kutani swi vanga vukanganyisi lebyi nga ta endla leswaku vusweti byi ya byi nyanya. Kahle-kahle mpfuno lowu humaka ematikweni mambe a wu swi koti ku herisa leswi vangaka vusweti.

Lexi Vangaka Vusweti

Vusweti lebyikulu byi va kona loko matiko, tihulumendhe ni vanhu va lava leswi vuyerisaka vona vini ntsena. Hi xikombiso, tihulumendhe ta matiko lama fuweke a ti endli swo tala leswaku ti herisa vusweti lebyi nga emisaveni hikuva ti hlawuriwe hi xidimokrati naswona ti fanele ti tsakisa vanhu lava ti hlawuleke. Ti arisa van’wamapurasi va le matikweni lama sweleke leswaku va nga xavisi swilo swa vona leswi va swi tshoveleke ematikweni lama fuweke, ku endlela leswaku va sivela van’wamapurasi ematikweni lama fuweke leswaku va nga lahlekeriwi hi bindzu ra vona. Nakambe valawuri va le matikweni lama fuweke va pfuna van’wamapurasi va le tikweni ra vona leswaku va xavisa ku tlula van’wamapurasi va le matikweni lama sweleke.

Swi le rivaleni leswaku vusweti byi vangiwa hi mboyamelo wa vanhu ni tihulumendhe leswaku tona ti tivuyerisa. Solomoni mutsari wa Bibele u swi veka hi ndlela leyi: ‘Munhu u fuma munhu ku n’wi endla swo biha.’—Eklesiasta 8:9.

Xana ku ni ntshembo wa leswaku vusweti byi ta kala byi hela? Xana yi kona hulumendhe leyi nga ta cinca mahanyelo ya vanhu?

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

Nawu Wo Herisa Vusweti

Yehovha Xikwembu u nyike Vaisrayele va khale nawu lowu loko va wu yingisa a wu ta endla leswaku va nga vi evuswetini. Ehansi ka Nawu wolowo, ndyangu wun’wana ni wun’wana, handle ka nyimba ya vaprista ya Levhi, a wu ta kuma ndzhaka ya nsimu. Ndzhaka ya ndyangu a yi sirhelelekile hikuva nsimu a yi nga ta xavisiwa ni siku ni rin’we. Eka malembe man’wana ni man’wana ya 50, masimu hinkwawo a ma nyikiwa vini va wona kumbe mindyangu ya wona. (Levhitika 25:10, 23) Loko munhu a xavise nsimu yakwe hikwalaho ka vuvabyi, mhangu kumbe vulolo, a yi fanele yi tlheriseriwa eka yena hi lembe ra Yubili handle ko n’wi hakerisa. Ku hava ndyangu lowu vana va wona a va ta va evuswetini.

Lunghiselelo rin’wana ra tintswalo ra Nawu wa Xikwembu a ri pfumelela munhu loyi a xanisekaka leswaku a tixavisa a va hlonga. A a ta nyikiwa mali ka ha ri emahlweni leswaku a hakelela swikweleti swakwe. Loko a nga swi koti ku hakela kukondza ku fika lembe ra vunkombo, a a ta ntshunxiwa mahala kutani a nyikiwa mbewu ni xifuwo leswaku a tlhela a sungula ku rima. Ku engetela kwalaho, loko Muisrayele la sweleke a boheka ku lomba mali, Nawu a wu nga pfumeli leswaku Vaisrayele-kulobye va n’wi hakerisa ntswalo. Nakambe Nawu wu lerise vanhu leswaku a va fanelanga va tshovela masimu ya vona hinkwawo leswaku swisiwana swi ta kota ku khwaja. Ku hava Muisrayele loyi a ta hanya hi ku kombela.—Deteronoma 15:1-14; Levhitika 23:22.

Hambiswiritano, matimu ma kombisa leswaku Vaisrayele van’wana va ve evuswetini. Ha yini swi ve tano? Vaisrayele a va wu yingisanga Nawu wa Yehovha. Ku fana ni le matikweni yo tala, vanhu van’wana va ve vini va masimu lava fuweke kasi van’wana va ve swisiwana leswi nga riki na masimu. Ku ve ni vusweti exikarhi ka Vaisrayele hikuva van’wana va vona va honise Nawu wa Xikwembu kutani va rhangisa swilaveko swa vona eka swa van’wana.—Matewu 22:37-40.