TINTSHAVA letikulu ta Levká ta le xihlaleni xa Crete hakatsongo-tsongo a ti vonaka ti ri titsongo loko xikepe xa hina xi ri karhi xi suka etintshaveni teto xi ya xi nghena eMediteraniya. Exikepeni a ku ri ni vanhu lava ringanaka 13, lava a va ri langutele hi mahlo-ngati riendzo ro ya exihlaleni xa Gavdos lexi nga thonsi leritsongo emepeni, lexi funghaka xiphemu xa le dzongeni wa Yuropa.

A swi vonaka onge a hi ta va ni riendzo lerinene eka siku leri ro hisa ra ximumu. Kambe hi ku hatlisa ku sungule xidzedze lexi endleke lwandle ri kariha, leswi endleke leswaku xikepe xi ya hala ni hala. Leswi a ndzi khomiwe hi rhumbyana, ndzi tsundzuke rungula ra Bibele ra muapostola Pawulo, loyi a langutaneke ni xidzedze lexikulu ematini lawa eka malembe-xidzana lama hundzeke—laha hi nkarhi wolowo xihlala xa Gavdos a xi tiviwa tanihi xihlala xa Kawuda. (Mintirho 27:13-17) A ndzi ri ni ntshembo wa leswaku a hi ta fika hi hlayisekile eGavdos.

Eku heteleleni hi vone lomu a hi ya kona, ndhawu leyi nga ni maribye ni magiyagiya lama nghenaka ni le lwandle. A ku ri rivala leri nga andlaleka, leri tlakukeke timitara ta kwalomu ka 300 ntsena, leri nga riki na tintshava. Exihlaleni lexi, lexi endlaka kwalomu ka swikwere-khilomitara swa 26 ku tele mirhi yo bumbula ya muphayini. Etindhawini tin’wana, mirhi ya yunipa yi rhelela yi ya etimbuweni.

Ku tshame ku va ni vaaki va kwalomu ka 8 000 exihlaleni xexo. Namuntlha nhlayo ya vaaki lava tshamaka kwalaho yi le hansi ka 40. Swi vonaka onge nhluvuko wo tala wa manguva lawa a wu si endleka eGavdos. Hambileswi minkarhi yin’wana swikepe swi hundzaka hi le timbuweni ta kona, xihlala lexi xo va ni xikepe xitsongo lexi minkarhi yin’wana xi yaka eCrete naswona hakanyingi xa hlwela kumbe xi nga vi kona hikwalaho ka maxelo yo biha.

A hi ye eGavdos leswaku hi ya nyika vanhu nchumu lowu tsakisaka ni lowu khutazaka—ntshembo lowu tiyeke wa vumundzuku lebyinene ni ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki laha vanhu va nga ta va ni rihanyo leri hetisekeke. Loko xikepe xa hina xi ri karhi xi lunghekela ku yima laha swikepe swi yimaka kona, a hi swi langutele hi mahlo-ngati ku ya eribuweni hi ya chumayela mahungu wolawo lamanene.

Leswi a hi ndlengandlengisiwe tiawara ta kwalomu ka mune ni hafu, swikandza swa hina a swi vonaka leswaku a hi nga tiphinanga nikatsongo hi riendzo ro ya eGavdos. Kambe endzhaku ko ba xithongwana ni ku kuma khapu ya kofi hi titwe hi antswa swinene. Endzhaku ko pfuxetanyana rungula ra Bibele leri vulavulaka hi riendzo ra muapostola Pawulo, swin’we ni xikhongelo lexi humaka embilwini, se a hi lunghekele ku sungula ntirho wa hina.

 Vanhu va kwalaho va ni xinghana ni malwandla. Va hi amukele emakaya ya vona va tlhela va hi nyika swo miyeta nyoka. Ku engetela eka ku va chumayela mahungu lamanene lama nga eBibeleni, hi kombise ku tlangela malwandla ya vona hi ku va pfuna loko swi laveka. Loko hi ri karhi hi vulavula ni wansati un’wana, xirho xin’wana xa ntlawa wa hina lexi nga mutivi wa gezi xi xiye nchumu wo karhi wa gezi lowu onhakeke kutani xi kombela ku n’wi lunghisela wona. Sweswo swi khumbe wansati yoloye. Kutani a amukela nkandziyiso lowu sekeriweke eBibeleni lowu hi n’wi nyikeke wona kutani a hi bumabumela swin’we ni vutirheli bya hina. Wansati un’wana u kombise ku tlangela ka yena kutani a ku, “Ntirho wa n’wina wu huma eka Xikwembu ku nga ri eka vanhu naswona leswi swi vonaka hileswi mi teke mi ta chumayela exihlaleni lexi, lexi nga ekule.”

Minkandziyiso ya Bibele leyi a hi fambe na yona yi vonake yi tsakeriwa swinene hi vanhu. Wanuna un’wana u amukele timagazini ta Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! naswona u lave minkandziyiso leyi engetelekeke leswaku a ta yi hlaya hi tin’hweti ta xixika. Wanuna un’wana a nga tekanga minkandziyiso ya yena ntsena kambe u tlhele a kombela yin’wana leswaku a ta yi veka exitolo xakwe leswaku vaxavi vakwe va ta yi hlaya. U hi nyike adirese yakwe leswaku hi ta n’wi rhumela timagazini n’hweti yin’wana ni yin’wana. Ndyangu wun’wana wu tsake swinene loko wu kombisiwa leswaku xihlala xa wona lexitsongo xi boxiwile eBibeleni. Wu tlhele wu amukela timagazini ta hina hi ntsako.

Hambileswi swi khutazaka swinene loko vanhu va angula hi ndlela yo tano, riendzo ro ya eGavdos van’wana va hina ri hi tsundzuxe swilo leswi vavaka. Ekusuhi ni le Nsonga wa Sarakíniko ku ni muako lowu eka wona a ku pfaleriwe vanhu hikwalaho ka tipolitiki. Emmanuel Lionoudakis loyi a nga Mbhoni ya Yehovha, a a yisiwe evuhlongeni kwalaho eku heleni ka va-1930 hikwalaho ka ntirho wakwe wo chumayela. * Hi nkarhi wolowo xihlala xa Gavdos a xi hlamuseriwa tanihi “xihlala xa kwandzasi leri nga ni swipame leswi dlayaka, ndhawu leyi vanhu vo tala va . . . feke hi ndlala, maxangu ni mavabyi, hi yona mhaka leyi a swi fanerile ku va xi vitaniwa xihlala xa rifu.” Lionoudakis a a phasa tinhlampfi leswaku a kuma swakudya, hambileswi hi hala tlhelo a khomekile hi ku chumayela vanhu lava a pfaleriwe na vona, tanihi leswi a ri Mbhoni a ri yexe kwalaho. Loko va vona ndhawu leyi a a tshama eka yona eka malembe ya kwalomu ka 70 lama hundzeke, n’wana wakwe wa xisati, mukon’wana wakwe ni ntukulu wakwe wa nhwanyana va khumbekile etimbilwini ta vona. Eka hina xikombiso xakwe i xikhutazo xo tshama hi tshembekile ni ku hiseka evutirhelini.

Xihlala xa Gavdos a ku ri ndhawu leyi nga tsakisiki eka lava a va yisiwe evuhlongeni kwalaho. Kambe eka hina, yi vonake yi ri ndhawu leyinene loko hi ri karhi hi chumayela eka xiphemu xin’wana ni xin’wana xa xihlala mahelo-vhiki wolawo, hi fambise timagazini ta 46 ni tibroxara ta kaye eka vanhu va kwalaho lava nga ni rirhandzu. Hi swi langutele hi mahlo-ngati ku tlhela hi vona vanghana va hina lavantshwa!

Nkarhi wa leswaku hi muka wu hatle wu fika hi nga si swi langutela. Kambe maxelo a ma hi pfumelelanga leswaku hi famba kutani leswi a hi bohe leswaku hi ta suka hi awara ya ntlhanu nimadyambu a swa ha kotekanga. Exikarhi ka vusiku, hi sungule ku tilunghiselela riendzo rin’wana ro tika. Hi hetelele hi suka hi awara ya nharhu nimixo naswona endzhaku ko ndlengandlengisiwa tiawara ta kwalomu ka ntlhanu elwandle leri nga ni xidzedze, hi fike eCrete. Leswi a hi ndlengandlengisiwe hi lwandle leri nga ni xidzedze a hi twa milenge ya hina yi vava naswona yi nga tiyelanga loko hi chika exikepeni, kambe a hi tsakile hileswi hi koteke ku endla leswaku vito ra Yehovha ri tiveka exihlaleni xa Gavdos. (Esaya 42:12) Hinkwerhu lava a hi ri eka ntlawa wolowo ha pfumela leswaku matshalatshala ya hina a ma vanga nyuku wa mbyana. Maxangu lawa hi hlangavetaneke na wona hi ta ma rivala ku nga ri khale, kambe ha tiyiseka leswaku a hi nge pfuki hi rivale riendzo leri.