RHUTI u nkhinsame etlhelo ka nyandza ya maxalana lawa a ma hlengeleteke ninhlikanhi. Dyambu a ri pela hi le masin’wini ya le Betlehema naswona vatirhi vo tala se a va ri karhi va famba va ya enyangweni ya muti lowutsongo lowu a wu ri ehenhla ka xintshabyana. Swi le rivaleni leswaku Rhuti a a karhele tanihi leswi a tirhe dyambu hinkwaro. Hambiswiritano, u hambete a tirha, a khome nhonga leyitsongo leswaku a kota ku dzudza maxalana. Hambileswi ntirho a wu tika, siku ri fambe kahle—ku tlula leswi a a anakanya leswaku ri ta va xiswona.

Xana swilo a swi sungula ku yi fambela kahle noni leyi leyitsongo? A yi endle xiboho xo famba ni n’wingi wa yona Nawomi, yi hlambanya leswaku yi ta tshama na yena ni ku endla Xikwembu xa Nawomi, ku nga Yehovha, xi va Xikwembu xa yona. Vavasati lavambirhi lava feriweke a va ya eBetlehema va suka eMowabu naswona a swi tekanga nkarhi leswaku Rhuti lowa Mumowabu a dyondza leswaku Nawu wa Yehovha wu endle lunghiselelo ro xixima swisiwana swa le Israyele, ku katsa ni vanhu vambe. * Nakambe sweswi u kume leswaku van’wana va vanhu va Yehovha lava a va hanya ehansi ka Nawu naswona va leteriweke ha wona, va swi kombise hi mahanyelo ni hi musa leswaku va landzela milawu ya Yehovha naswona leswi swi phyuphyise mbilu yakwe.

Un’wana wa vanhu volavo i Bowasi, wanuna la kuleke, la fuweke loyi Rhuti a a khwaja emasin’wini yakwe. Sweswi hi yena loyi a a n’wi khathalela tanihi tatana. Rhuti a a tshama a ri karhi a n’wayitela loko a ehleketa hi marito ya musa ya Bowasi yo n’wi fundzha hileswi a a khathalela Nawomi la kuleke ni hileswi a hlawuleke ku kuma nsirhelelo eka Xikwembu xa ntiyiso, ku nga Yehovha.—Rhuti 2:11-13.

Hambiswiritano, Rhuti a nga ha va a tivutise hileswi vumundzuku byakwe a byi ta va xiswona. Tanihi munhu wumbe la nga xisiwana la pfumalaka hambi ku ri nuna kumbe n’wana, xana a ta tiwundla njhani yena na Nawomi eka malembe lama taka? Xana a ta tiwundla hi ku khwaja? Nakambe i mani loyi a ta n’wi khathalela loko a dyuhala? Swilo sweswo leswi a swi n’wi vilerisa a swi twisiseka. Namuntlha eminkarhini leyi yo tika ya ikhonomi, vanhu vo tala va vilerisiwa hi swilo swo fana ni sweswo. Loko hi ri karhi hi dyondza ndlela leyi ripfumelo ra Rhuti ri n’wi pfuneke ha yona eka  swiphiqo sweswo, hi ta kuma swo tala leswi hi nga swi tekelelaka.

Hi nkarhi lowu Rhuti a heteke ku kandza maxalana ni ku ma hlengeleta, u kume leswaku u hlengelete mpimo lowu taleke wa efa kumbe tilitara ta 22 ta maxalana. Swi nga ha endleka leswaku mpimo wakwe wa maxalana a wu tika tikhilogiramu ta kwalomu ka 14! Swi nga ha endleka leswaku a a ma boha hi lapi kutani a ma rhwala hi nhloko ivi a kongoma eBetlehema loko dyambu ri pela.—Rhuti 2:17.

Nawomi a a tsakile ku vona n’wingi wakwe la rhandzekaka naswona kumbexana a nga ha va a hlamarile loko a vona Rhuti a rhwale ndzhwalo wo tika wa maxalana. Rhuti u tlhele a vuya ni swakudya leswi a nga dya a swi siya loko Bowasi a swi nyika vatirhi hiloko va swi dya swin’we va ri vambirhi. Nawomi u vutise a ku: “Xana namuntlha u khwaje kwihi, xana u tirhe kwihi? Onge loyi a ku lemukeke a nga katekisiwa.” (Rhuti 2:19) Nawomi a a swi tiva leswaku ku fanele ku ri ni munhu un’wana loyi a pfuneke Rhuti leswaku a kuma maxalana yo tala.

Havumbirhi bya vona va sungule ku bula, hiloko Rhuti a byela Nawomi hi musa wa Bowasi. Sweswo swi susumetele Nawomi ku vula marito lawa: “Yena a a katekisiwe hi Yehovha, loyi a nga tshikangiki musa wakwe wa rirhandzu eka lava va hanyaka ni lava va feke.” (Rhuti 2:19, 20) U vone musa wa Bowasi tanihi lowu humaka eka Yehovha, loyi a susumeteleke malandza yakwe leswaku ma va ni malwandla naswona a tshembiseke ku hakela vanhu vakwe hikwalaho ka musa lowu va wu kombiseke. *—Swivuriso 19:17.

Nawomi u kombele Rhuti leswaku a amukela xikombelo xa Bowasi xo khwaja emasin’wini yakwe ni ku tshama ni malandza ya vanhwanyana lama nga endlwini yakwe leswaku a ta papalata ku karhatiwa hi vatshoveri. Rhuti u yingise ndzayo yoleyo. Nakambe u “[hambete] a tshama ni n’wingi wakwe.” (Rhuti 2:22, 23) Eka marito wolawo hi tlhela hi vona mfanelo ya Rhuti leyi hlamarisaka—rirhandzu ro tshembeka. Xikombiso xakwe xi nga hi susumetela ku tivutisa loko hi seketela ndyangu wa hina hi ku tshembeka ni ku wu pfuna loko swi laveka. Yehovha a nge pfuki a tsandzeke ku vona rirhandzu ro tano ro tshembeka.

Xana Nawomi na Rhuti a va nga ri ndyangu wa xiviri? Eka mindhavuko yin’wana ku vuriwa leswaku ku fanele ku va ni munhu loyi a faneleke a hetisisa xiphemu ha xin’we—nuna, nsati, n’wana wa jaha, wa nhwanyana, vakokwana ni van’wana—leswaku ku va ni ndyangu wa xiviri. Kambe Nawomi na Rhuti va hi tsundzuxa leswaku malandza ya Yehovha ma nga pfula timbilu ta wona kutani ma endla leswaku ma va ndyangu lowu nga ni musa ni rirhandzu hambiloko swirho leswi endlaka ndyangu swi nga helelanga. Xana wa wu tlangela ndyangu wa wena? Yesu u tsundzuxe valandzeri vakwe leswaku vandlha ra Vukreste ri nga va ndyangu eka lava nga riki na ndyangu.—Marka 10:29, 30.

Eka maxalana lama tshoveriwaka hi April kukondza ku ya fika ntshovelo wa koroni hi June, Rhuti a a hambeta a khwaja emasin’wini ya Bowasi. Loko mavhiki ma ri karhi ma hundza, a swi kanakanisi leswaku Nawomi a a anakanya hi swilo swo tala leswi a ta swi endlela n’wingi wakwe la rhandzekaka. Loko va ha ri eMowabu, Nawomi a tibyela leswaku a nge pfuki a kumele Rhuti nuna un’wana. (Rhuti 1:11-13) Kambe sweswi a sungula ku cinca langutelo leri a a ri na rona. U tshinelele Rhuti kutani a ku: “N’wananga, xana a ndzi fanelanga ndzi ku lavela ndhawu yo wisela eka yona?” (Rhuti 3:1) A swi tolovelekile eminkarhini yoleyo leswaku vatswari va lavela vana va vona munghana wa vukati naswona Rhuti a a hundzuke n’wana wa xiviri eka Nawomi. A a lava ku kumela Rhuti “ndhawu yo wisela” eka yona—ku nga nsirhelelo lowu a a ta wu kuma ekaya ni le ka nuna wakwe. Kambe xana Nawomi a a ta endla yini?

Loko Rhuti a vulavula hi Bowasi ro sungula, Nawomi u te: “Munhu loyi i xaka ra hina. Hi un’wana wa vakutsuri va hina.” (Rhuti 2:20) Xana sweswo a swi vula yini? Nawu lowu Xikwembu xi wu nyikeke  Vaisrayele a wu katsa malunghiselelo ya rirhandzu eka mindyangu leyi hikwalaho ka vusiwana a yi koka exilogweni. Loko wansati a va noni a nga si va ni vana, a va ni gome swinene hikuva xivongo xa nuna wakwe a xi ta fa naswona a va nga ta va ni vatukulu. Hambiswiritano, Nawu wa Xikwembu a wu pfumelela makwavo wa wanuna yoloye leswaku a teka noni yoleyo leswaku yi ta veleka mudyandzhaka loyi a ta xi yisa emahlweni xivongo xa nuna wa yona loyi a feke ni ku khathalela nhundzu ya ndyangu wolowo. *—Deteronoma 25:5-7.

Nawomi u hlamusele ndlela leyi a endleke xiboho xo hlela vukati byolebyo ha yona. Hi mahlo ya mianakanyo a hi voneni wansati lontsongo a ri karhi a hlamarisiwa hi xiringanyeto xa n’wingi wakwe. A ku ri ro sungula Rhuti a twa Nawu wolowo wa le Israyele; naswona a swi kanakanisi leswaku yo tala ya mindhavuko ya tiko rero a a nga yi tivi. Hambiswiritano, u n’wi xixime swinene Nawomi lerova a yingisa rito rin’wana ni rin’wana hi vukheta. Leswi Nawomi a n’wi khutazeke leswaku a swi endla kumbexana a swi vonaka swi nga tolovelekanga kumbe swi khomisa tingana—hambi ku ri ku chicha xiyimo—kambe Rhuti u pfumerile. Hi ku titsongahata u te: “Ndzi ta endla hinkwaswo leswi u ndzi byelaka swona.”—Rhuti 3:5.

Minkarhi yin’wana swa tika eka vantshwa leswaku va yingisa xitsundzuxo xa vanhu lava kuleke ni lava nga ni ntokoto swinene. Swa olova ku ehleketa leswaku vanhu lava kuleke a va swi twisisi kahle swiphiqo leswi vantshwa va langutanaka na swona. Xikombiso xa Rhuti xa ku titsongahata xi hi tsundzuxa leswaku ku yingisa vutlhari bya vanhu lava kuleke lava hi rhandzaka ni lava hi navelelaka leswinene swi nga va leswi vuyerisaka swinene. Kambe a xi ri xihi xitsundzuxo xa Nawomi naswona Rhuti a xi ta n’wi vuyerisa hakunene loko a xi yingisa?

Hi vusiku byebyo, Rhuti u ye exivuyeni—ku nga ndhawu leyi varimi vo tala a va yisa maxalana eka yona leswaku ma ya huriwa ni ku peperhiwa. Hi ntolovelo, ndhawu leyi a yi hlawuriwa a yi ri etlhelo ka xitsunga, laha a ku ri ni rimoyana ra matimba ninhlikanhi ni hi nkarhi wa nimadyambu. Leswaku va susa mungu ni swilavi eka maxalana, vatirhi a va tirhisa tiforoko letikulu ni tifoxolo leswaku va ma hoxa emoyeni lowu a wu endla leswaku mungu wu haha kutani maxalana ma wela ehansi.

Rhuti u xiyisise loko ntirho wu ri karhi wu endliwa nimadyambu. Bowasi a a langutela ku peperhiwa ka maxalana yakwe, lawa a ma hlengeletiwe ma va nhulu leyikulu. Endzhaku ka loko a xurhile, u etlele emakumu ka nhulu ya maxalana. Entiyisweni, lowu a ku ri mukhuva lowu tolovelekeke, kumbexana a wu endleriwe ku sirhelela ntshovelo wa risima eka makhamba ni vaphangi. Rhuti u vone Bowasi a etlele kwalaho vusiku byebyo. Nkarhi a wu fikile wa leswaku kungu ra Nawomi ri tirha.

Rhuti u nyandlamele a ya ekusuhi na Bowasi mbilu yi ri karhi yi bela ehenhla. A a swi vona leswaku Bowasi a a etlele vurhongo lebyikulu. Hilaha Nawomi a vuleke hakona, u ye emilengeni yakwe a yi funungula ivi a etlela hi le ka yona. Hiloko a rindza. Ku hundze nkarhi wo karhi. Rhuti a a vona onge nkarhi a wu fambi. Eku heteleleni, exikarhi ka vusiku, Bowasi u pfukile. Leswi a a twa xirhami, u korhamele emahlweni kumbexana leswaku a ta tlhela a funengeta milenge yakwe. Kambe u swi twile leswaku a ku ri na munhu. Rungula ri hlayekisa xileswi: “Waswivo, wansati a a etlele hi le milengeni yakwe!”—Rhuti 3:8.

U vutise a ku: “Hi wena mani?” Rhuti a nga ha va a hlamule hi rito ro rhurhumela a ku: “Hi mina Rhuti hlonga ra wena ra xisati, u fanele u funengeta hlonga ra wena ra xisati hi dziva ra wena, hikuva u mukutsuri.” (Rhuti 3:9) Vahundzuluxeri van’wana va manguva lawa va kale va vula leswaku swiendlo ni marito ya Rhuti a swi twala onge u vulavula hi timhaka ta vuxaka bya rimbewu kambe ku ni tinhla timbirhi leti va nga ti twisisangiki. Yo sungula, Rhuti a a hanya hi ku ya hi mindhavuko ya nkarhi wolowo, leyi yo tala ya yona yi nga tolovelekangiki eka hina namuntlha. Kutani swi ta va swi hoxile ku teka swiendlo swakwe hi ku ya hi langutelo ra namuntlha ra mahanyelo leri hohlokeke. Ya vumbirhi, Bowasi u angule hi ndlela leyi swi vekaka erivaleni leswaku u vone ku tikhoma ka Rhuti ku ri loku tengeke ni loku bumabumeriwaka swinene.

A swi kanakanisi leswaku ku vulavula ka Bowasi hi ndlela yo rhula ni hi rito leri chavelelaka swi rhulise mbilu ya Rhuti. U te: “Onge Yehovha a nga ku katekisa, n’wananga. Eku heteleleni u kombise musa wa wena wa rirhandzu ku antswa ku tlula enkarhini wo sungula, hi ku ka u nga yi eka tintangha ta wena ta majaha, lama nga swisiwana kumbe lama fuweke.” (Rhuti 3:10) Marito lama nge “enkarhini wo sungula” ma kombetela eka loko Rhuti a kombise rirhandzu ro tshembeka eka Nawomi hi ku famba na yena va tlhelela eIsrayele leswaku a ta n’wi khathalela. Kasi marito lama nge “eku heteleleni” ma kombetela eka nkarhi wolowo lowu a va ri swin’we. Bowasi a a swi tiva leswaku wansati lontsongo wo fana na Rhuti swi nga ha endleka leswaku a a ta va a kume nuna exikarhi ka vavanuna vo tala lavatsongo, ku nga khathariseki leswaku u fuwile kumbe i xisiwana. Ematshan’weni ya sweswo, a a lava ku endla leswinene ku nga ri eka Nawomi ntsena kambe ni le ka nuna wa Nawomi loyi a feke, leswaku a xi yisa emahlweni xivongo xa nuna wakwe loyi a feke etikweni ra rikwavo. Kutani ha swi twisisa leswaku ha yini mfanelo yakwe ya ku pfumala vutianakanyi yi yi khumbe swinene mbilu ya Bowasi.

Bowasi u ye emahlweni a ku: “Sweswi, u nga chavi n’wananga. Hinkwaswo leswi u swi vulaka, ndzi ta ku endlela swona, hikuva un’wana ni un’wana la nga enyangweni ya vanhu va mina wa swi lemuka leswaku u wansati lonene ngopfu.” (Rhuti 3:11) Mhaka yo teka Rhuti a yi n’wi tsakisa; kumbexana a nga hlamalanga nikatsongo loko a komberiwa ku va mukutsuri wakwe. Hambiswiritano, Bowasi a a ri wanuna wo lulama naswona a a nga endli leswi tsakeriwaka hi yena ntsena. U byele Rhuti leswaku ku ni mukutsuri un’wana loyi a nga xaka ra le kusuhi ra ndyangu wa nuna wa Nawomi loyi a feke; Bowasi a a ta rhanga a ya eka wanuna yoloye leswaku a n’wi nyika lunghelo ro va nuna wa Rhuti.

Bowasi u kombele Rhuti leswaku a tlhela a etlela a wisa kukondza ri xa; kutani a ta kota ku tlhelela  ekaya. A a lava ku sirhelela ndhuma ya yena ni ya Rhuti, tanihi leswi vanhu a va ta gimeta hi ku vula mhaka leyi nga riki ntiyiso ya leswaku va tikhome hi ndlela yo biha. Rhuti u tlhele a etlela hi le milengeni ya wanuna yoloye, kumbexana a ntshunxekile swinene endzhaku ka loko a angule xikombelo xakwe hi musa. Loko ka ha ri munyama, Bowasi u tate nkhancu wa Rhuti hi nyiko ya maxalana kutani a tlhelela eBetlehema.

Wa nga vona ndlela leyi swi nga vaka swi n’wi tsakise ha yona Rhuti ku anakanyisisa hileswi Bowasi a swi vuleke—leswaku u tiveka tanihi “wansati lonene ngopfu” eka vanhu hinkwavo! A swi kanakanisi leswaku ku hiseka kakwe ko lava ku tiva Yehovha ni ku n’wi tirhela swi hoxe xandla swinene leswaku a va ni ndhuma. Nakambe u kombise musa lowukulu ni ntwela-vusiwana eka Nawomi ni le ka vanhu va ka vona, hi ku swi rhandza a fambisana ni tindlela ni mindhavuko leyi entiyisweni a nga yi tolovelanga. Loko hi tekelela ripfumelo ra Rhuti, hi ta tikarhatela ku xixima van’wana swin’we ni mindhavuko ya vona. Loko hi endla tano, na hina hi ta endla leswaku hi va ni ndhuma leyinene.

“Hi wena mani, n’wananga?” Nawomi u vule marito wolawo loko Rhuti a fika ekaya. Swi nga ha endleka leswaku a ka ha ri munyama naswona a a nga koti ku vona kahle kambe Nawomi a a lava ku tiva loko Rhuti a a ha ri yona noni leyi nga tekiwangiki kumbe se a tshembisiwe vukati. Hi ku hatlisa Rhuti u byele n’wingi wakwe hinkwaswo leswi humeleleke exikarhi ka yena na Bowasi. U tlhele a humesa tinyiko ta maxalana leti Bowasi a n’wi byeleke leswaku a ti nyika Nawomi. *—Rhuti 3:16, 17.

 Hi vutlhari, Nawomi u khutaze Rhuti leswaku a tshama ekaya a nga yi a ya khwaja emasin’wini siku rero. U tiyisekise Rhuti a ku: “Wanuna loyi a nge wisi, handle ka loko a hetile hi mhaka leyi namuntlha.”—Rhuti 3:18.

Nawomi a a vulavula ntiyiso malunghana na Bowasi. Bowasi u ye enyangweni wa muti laha hi ntolovelo vakulukumba a va hlangana kona naswona u rindzile kukondza wanuna loyi a nga xaka ra le kusuhi a hundza. Emahlweni ka timbhoni, Bowasi u nyike wanuna yoloye lunghelo ra leswaku a va mukutsuri wa Rhuti hi ku n’wi teka. Hambiswiritano, wanuna yoloye u arile, a vula leswaku ku endla tano swi ta endla leswaku ndzhaka yakwe yi lova. Kutani, emahlweni ka timbhoni teto leti a ti ri enyangweni wa muti, Bowasi u vule leswaku u ta va mukutsuri, hi ku xava ndzhaka ya nuna wa Nawomi loyi a feke, ku nga Elimeleke, ni ku teka Rhuti, ku nga noni ya Mahaloni loyi a nga n’wana wa jaha wa Elimeleke. Bowasi a a tshemba leswaku ku endla tano a swi ta “pfuxa vito ra wanuna la feke ni ku pfuxa ndzhaka yakwe.” (Rhuti 4:1-10) Hakunene Bowasi a ri wanuna wo lulama ni la nga riki na vutianakanyi.

Bowasi u tekane na Rhuti. Ha hlaya: “Yehovha a n’wi nyika matimba ya leswaku a tika, a tswala n’wana wa jaha.” Vavasati va le Betlehema va katekise Nawomi ni ku dzunisa Rhuti hileswi a antswaka eka Nawomi ku tlula vana va nkombo. Hi kuma leswaku hi ku famba ka nkarhi n’wana wa Rhuti u ve kokwa wa Davhida Hosi leyikulu. (Rhuti 4:11-22) Hilaha ku fanaka, Davhida u ve kokwa wa Yesu Kreste.—Matewu 1:1. *

Hakunene Rhuti a a katekile, ku fana na Nawomi, loyi a n’wi pfuneke ku kurisa n’wana onge hiloko a ri wa yena. Vutomi bya vavasati lavambirhi i xitsundzuxo lexi tsakisaka xa leswaku Yehovha Xikwembu wa va vona hinkwavo lava hi ku titsongahata va tirhaka hi matimba leswaku va tikhathalela ni lava n’wi tirhelaka hi ku tshembeka ni vanhu vakwe lava a va hlawuleke. A nge pfuki a tsandzeke ku hakela vanhu vo tshembeka lava kumeke ndhuma hikwalaho ko va vanhu lavanene eka yena, hilaha a endleke hakona eka Rhuti.